Geologen wisten dat de opgebouwde spanning in Turkije een keer vrij moest komen

Niet alleen geopolitiek, maar ook geologisch is de Turks-Syrische grens een gebied van grote spanningen. Turkije ligt op een deel van de aardkorst dat de Anatolische plaat wordt genoemd, en dat in de tang zit van twee grotere aardplaten. Het grote Eurazië houdt het in het noorden tegen, terwijl de Arabische plaat met een snelheid van 1 à 2 centimeter per jaar vanuit het zuidoosten oprukt. Anatolië kan eigenlijk geen kant op, maar doordat de plaat aan één zijde is afgeschuind, schiet het geheel soms ineens naar het westen.

Jarenlang is het in deze contreien rustig gebleven − qua aardbevingen − en geologen wisten dat de opgebouwde spanning een keer vrij moest komen. Afgelopen nacht verschoof de Anatolische plaat in een minuut tijd en over een afstand van 300 kilometer zeker een paar meter ten opzichte van zijn grote Arabische evenknie. Het zorgde voor een beving met een kracht van 7.8 op de schaal van Richter.

Rob Govers, als geofysicus verbonden aan de Universiteit Utrecht, vergelijkt het vrijkomen van dergelijke krachten met het trekken aan een slee. Als vader kostte het hem altijd moeite om dat ding, terwijl zijn kinderen er verwachtingsvol bovenop zaten, in beweging te krijgen. “Het stomme was: ik wist dat de slee ineens vooruit zou schieten en dat mijn kinderen achterover in de sneeuw zouden tuimelen. Ik probeerde voorzichtig steeds iets harder te trekken. En dan toch ineens: daar ging -ie!”

Er waren tal van naschokken, één met een kracht van 6,5

Zoals de trekkracht van de vader zich langzaam ophoopte in het touw van de slede − dat bijna onzichtbaar uitrekte − zo wordt ook de spanning opgebouwd door de twee aardplaten die langs elkaar willen bewegen, maar daar door de ruwte van hun oppervlakken de ruimte niet voor krijgen. Maar terwijl uit het sledetouw ineens alle rek was verdwenen, hebben de platen meer tijd nodig om tot rust te komen.

Officieel was het epicentrum 26 kilometer ten noordwesten van de Turkse stad Gaziantep, op een diepte van bijna 18 kilometer. Maar er waren tal van naschokken, waarvan één met een kracht van 6.5. Govers: “Die lichtten het hele breukvlak, de zogeheten Oost-Anatolische breuk, op. En vervolgens bleek de aarde genoeg energie over te hebben voor een beving van 7.5. Dat was geen naschok, dat was een nieuwe beving langs een nieuw breukvlak.”

Explosieve kracht

Bij de energieën die bij een aardbeving vrijkomen, kan een mens zich niets meer voorstellen. De schaal van Richter is een zogeheten logaritmische schaal: elke 0.2 erbij staat gelijk aan een verdubbeling van de hoeveelheid energie. Grofweg heeft een beving van 7.8 een explosieve kracht van 15 miljoen ton TNT. “Dat is de energie van 50 miljard Snickers”, grapt Govers. “Maar het zegt misschien meer als ik het vergelijk met 1 procent van het totale energieverbruik van Nederland per jaar. Dit kwam dus binnen een minuut vrij.”

Seismisch gezien is de regio dus een hotspot. Drie jaar geleden werd het oosten van Turkije getroffen door een beving van 6.7. In 2011 was er een van 7.2. In 1999 en 2020 waren er zware aardbevingen aan de westkust van Turkije. Daar stuit de Anatolische plaat immers op de Afrikaanse plaat. De beving van maandag was de zwaarste die het land trof sinds 1939. In december van dat jaar beefde noordoost-Turkije ook met een kracht van 7.8. Toen lieten 30.000 mensen het leven.

Lees ook:

Ratten met een rugzakje worden opgeleid om mensen onder het puin op te sporen

Door de intelligente beestjes met een uitstekende speurneus op pad te sturen met een hightech rugzakje vol sensoren, kunnen ze overlevenden van aardbevingen vinden