ReportageWarschau
Gemuilkorfde Poolse rechters krijgen steun van collega’s in Europa
Zaterdag demonstreerden Poolse rechters tegen het inperken van de rechterlijke onafhankelijkheid. Een groepje Nederlandse rechters liep mee in de ‘mars van duizend toga’s’.
“Ik heb nog nooit van mijn leven gedemonstreerd”, zegt Tamara Trotman, rechter in Den Haag. De sfeer in de hal van het Hooggerechtshof in Warschau houdt het midden tussen plechtstatig en nerveus. Trotman: “Dit is echt heel bijzonder”. De situatie is dan ook uniek. Nooit eerder heeft een EU-lidstaat actief een uitspraak van het Europese Hof gedwarsboomd. In Polen dreigt dat te gebeuren. Daarmee is voor veel magistraten de maat vol. Uit alle rechtbanken in Polen zijn ze naar de hoofdstad gekomen.
Het Europese Hof velde in november een oordeel over hervormingen van de rechterlijke macht in Polen. De Poolse rechters kregen criteria aangereikt om zelf te toetsten of rechters onder de nieuwe wetgeving wel onafhankelijk genoeg zijn. Dat zijn ze niet, oordeelde het Poolse Hof prompt; politici hebben te veel invloed op de benoeming van nieuwe rechters.
Ramkoers
Maar in plaats van de wetten aan te passen aan het Europese recht, kiest de regering in Warschau voor een ramkoers. Rechters die de bevoegdheid van andere rechters in twijfel trekken worden gestraft met overplaatsing, demotie of geldboetes. Een zogenoemde ‘muilkorfwet’ van deze strekking ligt nu ter goedkeuring in het parlement. “Dit wetsamendement maakt een ongelooflijke inbreuk op de onafhankelijkheid van rechters”, aldus Trotman.
‘Ongelooflijk’ voor de Nederlanders, dagelijkse kost voor de Polen. Al vier jaar versterkt regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid haar greep op de rechterlijke macht. Wie protesteert wordt gestraft. Rechter Igor Tuleya is een van de recordhouders als het om protesteren gaat. Hij laat zijn gezicht regelmatig zien bij demonstraties. “Er lopen al wat zaken tegen me”, zegt hij laconiek. Maar de vermoeidheid is hem aan te zien. “Ik laat me niet bang maken”, klinkt het desondanks.
De uitspraak van het Europese Hof is een steun in de rug voor rechters als Tuleya, omdat nu de legitimiteit van hun tegenstanders op losse schroeven staat. “Natuurlijk laat ik me niet verhoren door de Disciplinaire Kamer, want dat is geen rechtbank.” Ook de steun van andere Europese rechters is een lichtpuntje: “Het laat zien dat we nog altijd één Europa vormen”.
Bom onder de rechterlijke macht
Maar hoelang nog? “Het hele Europese rechtssysteem is gebaseerd op wederzijds vertrouwen”, zegt Trotman. “Als je als land zo omgaat met de rechterlijke macht, dan leg je daar een bom onder.” Michael de Valk, die naar Polen is gekomen als voorzitter van het landelijk overleg van Nederlandse bestuursrechters, geeft een voorbeeld: “Je kunt met een Pools vonnis beslag laten leggen in Nederland, want binnen de EU vertrouwen wij elkaars vonnissen. Dat kan weleens gaan veranderen.”
Maar ook op een andere manier ligt de Europese rechtsorde onder vuur. Want wat gebeurt er als politici zonder omhaal vonnissen van rechtbanken naast zich neerleggen, zoals in Polen gebeurt? “Het gaat niet alleen om Polen”, zegt De Valk, die ook voor het eerst in zijn leven gaat demonstreren. “Voor andere landen die het ook moeilijk hebben, vooral in het voormalige Oostblok, is het goed dat ze zien dat we solidair zijn met elkaar.”
Hongarije bijvoorbeeld. Daar is een mars als deze ondenkbaar. “Ik ben niet bang iets te zeggen, maar de Hongaarse wet verbiedt het en ik houd me aan de wet”, zegt de Hongaarse rechter Viktor Vadasz. “Voor mij wordt dit dus echt een stille tocht.”
Demonstreren blijft onwennig
Bij het Hooggerechtshof hebben zich ondertussen duizenden mensen verzameld, 15.000 schat de gemeente Warschau. Er klinkt luid applaus als de delegaties van de verschillende Europese landen hun opwachting maken. “Dank jullie wel”, scandeert het publiek. Maar veel geschreeuw is er niet bij vandaag. Het is een stille tocht, zonder leuzen, zonder spandoeken. Alleen vlaggen: die van Polen en die van Europa. Veel deelnemers dragen hun advocaten- of rechtertoga. Anderen laten hem toch maar liever over hun arm hangen. Demonstreren blijft onwennig.
“Er is moed voor nodig om hier te zijn”, weet de Pool Jerzy Grubba. Met zijn grijze kuif en als opperrechter in vol ornaat, is hij met de stoet aangekomen bij het parlement. De hoge opkomst en de steun uit Europa betekenen voor hem een hart onder de riem. Maar de strijd is niet gestreden: “De regering zal zich hierdoor niet laten tegenhouden.”
Een beproefd ontwerp voor een nieuwe strijd
Het beroemdste logo afkomstig uit Polen is dat van Solidarność (boven), de vakbond die in de jaren tachtig van de vorige eeuw de strijd aanbond met het communistische regime. Veel mensen vergelijken de regeermethoden van regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid met die van de communisten. Grafisch ontwerper Jerzy Janiszewski, ontwerper van het Solidarność-embleem, ontwierp voor de demonstrerende rechters een dubbel-logo: ‘Recht op onafhankelijkheid – Recht op Europa’.
Lees ook:
Europees hof buigt zich over Poolse rechtsstaat
Na ruim twee jaar stroperige onderhandelingen tussen Brussel en Warschau was het maandag zover: de Europese Commissie daagt Polen voor het Europese Hof van Justitie. Volgens de commissie tast Polen de onafhankelijkheid van rechters aan.
