De City is cruciaal voor de Britse economie. En sinds de brexit is het financiële hart in Londen verlost van regelgeving vanuit Brussel. De druk om te dereguleren groeit. Maar is dat verstandig, juist nu in de VS en Zwitserland banken in de problemen zijn gekomen?
Het beursgebouw aan het Paternosterplein in het centrum van Londen is van een teleurstellende bescheidenheid. Het beige pand van vier verdiepingen met kale betonnen zuilen oogt nietig, pal achter de reusachtige St. Paul’s Cathedral. Naast de ingang van London Stock Exchange Group (LSEG) huist bovendien een doodnormale supermarkt. Geen greintje glamour. Toch is het een cruciaal economisch knooppunt in de zesde grootste economie ter wereld. “Maar alle beurshandel verloopt tegenwoordig online”, legt stadsgids Maciek Kucha (39) bijna verontschuldigend uit. “Een fysieke beursvloer met schreeuwende beurshandelaren is niet meer nodig.”
De digitalisering van de beurshandel ontstond na de ‘Big Bang’ in 1986: een radicale deregularisering van de financiële sector onder ex-premier Margaret Thatcher. De Big Bang betekende een aardverschuiving in de City, zoals het financiële district in Londen heet. Protectionistische regels verdwenen, vaste commissietarieven waren opeens verleden tijd. De concurrentie nam toe. Het regende (internationale) overnames. De aandelenbeurs zelf werd nota bene geprivatiseerd. Handeldrijven werd dynamischer. En dat leverde extra geld op. Veel extra geld.
Zo’n lucratieve truc hoopt de Britse regering de komende tijd opnieuw te bewerkstelligen. Het Verenigd Koninkrijk is na de brexit immers niet langer gebonden aan Europese regelgeving. Het kan eindelijk weer volledig zelf bepalen hoe zij de City internationaal extra concurrerend wil maken. Dus kondigde minister van financiën Jeremy Hunt eind vorig jaar een nieuw pakket liberaliseringsmaatregelen aan gericht op de Londense financiële sector. Dat plan kreeg de bijnaam ‘Big Bang 2.0’.
Londinium
Gids Kucha heeft zich in een grijs pak gestoken. Het is een frisse dag, dus draagt hij er een jas overheen. Maar die valt open. Daardoor is te zien dat hij, anders dan veel bankiers in de City, geen das draagt. Een paar pluisjes van zijn sjaal hebben zich in zijn donkere baard gehaakt.
Kucha kwam rond zijn twintigste uit Polen naar Londen. Hij werkte eerst in de retailsector, maar ging later aan de slag bij een internationale vermogensbeheerder. Vijf jaar geleden zegde hij die baan op. Intussen prijkt op zijn rugzak een button van Insider London. Namens dat bedrijf verzorgt hij nu rondleidingen door de City. Meestal voor groepen studenten. Of voor bezoekers van conferenties die een teambuildingsuitje zoeken waarbij ze ook iets leren over de historie van de Britse bankensector.
Hij houdt stil bij een stadsplattegrond vlak bij het Paternosterplein. Dat toont de City: een gebied van zo’n 3 vierkante kilometer aan de noordoever van de Theems. “Dit is de plek waar de Romeinen 2000 jaar geleden Londinium stichtten”, vertelt hij. “Ook toen was de plek al een belangrijke handelspost. Want die geeft via de rivier perfect toegang tot zowel de zee als de binnenlanden.”
Favoriete handelsplek
Een geliefde handelspost is Londen daarna eigenlijk altijd gebleven. Zeker toen het vanaf de zeventiende eeuw uitgroeide tot het hart van het Britse koloniale wereldrijk. En later als financier van de industriële revolutie. Pas met de Tweede Wereldoorlog kwam de klad erin. De Amerikaanse dollar onttroonde het pond sterling als wereldhandelsmunt.
Maar de City, tijdens de oorlog hevig gebombardeerd, wist eind jaren vijftig alsnog weer uit haar as te herrijzen – letterlijk én figuurlijk. Ze positioneerde zich als hét handelscentrum voor de vele dollars die buiten de Verenigde Staten in omloop waren: de offshore eurodollarmarkt (zie kader hieronder). De City groeide in het verlengde daarvan ook al snel uit tot een favoriete handelsplek voor allerlei andere financiële en internationale valutaproducten.
De Big Bang in 1986 was dan ook niet zozeer de oorzaak van het succes van de City, meent Tony Norfield, schrijver van het boek The City: London and the Global Power of Finance. Die was meer een katalysator. “De Britse financiële markten kenden altijd al minder regulering dan die in de VS.”
Eurodollars, valutahandel en ‘fout geld’
De eurodollarmarkt is de markt voor dollars die banken buiten de Verenigde Staten in kas hebben. De toevoeging ‘euro’ komt doordat vroeger de meeste dollars buiten de VS in Europa in omloop waren. Het heeft niets te maken met de Europese euromunt.
Het voordeel van dit dollarkapitaal buiten de VS is dat het niet onder de jurisdictie van de VS valt en daarmee met minder financiële regels te maken heeft dan de dollars in de VS zelf. De City wierp zich al snel op als de belangrijkste handelsplaats voor deze eurodollars. Daartoe bepaalde het VK dat de handel in eurodollars officieel ook niet in het VK plaatsvond, maar ‘elders’: offshore. Door die bepaling valt de eurodollarmarkt in de City evenmin onder Britse jurisdictie.
Die offshorevalutamarkt groeide vanaf de jaren zestig snel. En de minder strikt gereguleerde kapitaalmarkt bleek ook een perfecte plek voor ‘fout geld’. Daarbij helpt het volgens veel experts dat de City nauwe banden onderhoudt met talrijke belastingparadijzen die tot het Britse rijk behoren: de Kaaimaneilanden, de Britse Maagdeneilanden, Jersey – om er een paar te noemen. Belastingontduikers, criminelen en bedrijven zouden hun dubieuze bezittingen graag op zulke eilanden verbergen, omdat er een strikt bankgeheim geldt. Via de belastingparadijzen komt veel van dat geld vervolgens op de Londense offshorekapitaalmarkt terecht, waar het kan worden witgewassen. Dat levert banken in de City extra investeringskapitaal op. Londense advocaten, accountants en financieel adviseurs hebben hierdoor meer werk. En de eigenaren van het ‘foute kapitaal’ strijken extra winst op.
Dit systeem heet wel de ‘Londense wasserette’. Onder meer Russische oligarchen maakten er in het verleden gebruik van. Het leverde Londen bijnamen als ‘Moskou aan de Theems’ en ‘Londongrad’ op. Deels onder invloed van sancties tegen Rusland is in de bestrijding hiervan de laatste tijd vooruitgang geboekt, meent Mick McAteer van The Financial Inclusion Centre. Maar hij vreest dat de in de Big Bang 2.0 voorgestelde deregulering en ‘de wanhoop van de Britse regering om buitenlandse bedrijven aan te trekken’ de huidige controles op de instroom van ‘fout geld’ weer kunnen verzwakken.
Londen had bovendien ook veel andere voordelen op het gebied van de internationale handel. Neem het voormalige Britse koloniale netwerk. Dat bood nauwe banden met financiële centra in Azië, zoals Hongkong, Singapore en Dubai. Of het feit dat internationale financiële contracten zich meestal baseren op het Engelse commerciële recht. Plus de tijdszone, mooi tussen Amerika en Azië in. Die maakt dat Britse handelaren elke ochtend nog net het einde van de beursdag in Hongkong meepakken en elke avond het begin van de dag in New York.
Slechts een katalysator dus. Maar ook een katalysator kan een enorme impact hebben. Zeker omdat de Big Bang paste in een wereldwijde trend van deregulering op de financiële markten. Aanvankelijk leken de effecten daarvan positief. Tot 2008, toen de liberalisering via een reusachtige bankencrisis als een boemerang terugkwam in het gezicht van financiële centra als de City.
Einde aan strengere regelgeving?
Insider Londen-gids Kucha verlaat het Paternosterplein en loopt Gresham Street in. Daar wijst hij op het hoofdkantoor van Lloyds Bank. De Britse overheid moest die tijdens de wereldwijde financiële ineenstorting van 2008 met miljarden aan belastinggeld van de ondergang redden. De crisis leidde in de jaren erop tot strengere regelgeving. Banken moeten nu meer geld in kas houden. En ze moeten hun consumentenactiviteiten gescheiden houden van hun investeringstak en van hun activiteiten op internationale valutamarkten. “Maar sinds de brexit wordt er veel gelobbyd om die scheiding weer te versoepelen”, verzucht Kucha. “Want de activiteiten combineren levert hogere winsten op.”
Big Bang 2.0 omvat inderdaad onder meer een voornemen om opnieuw te kijken naar deze regelgeving voor banken. Professor financiën Evarist Stoja van de Business School van de Universiteit van Bristol begrijpt dat wel. Er zijn veel mensen die beweren dat het VK, toen het nog lid was van de Europese Unie, na 2008 nog strengere regels heeft ingevoerd dan andere landen, stelt hij. “Met serieuze gevolgen voor de Britse financiële markten.” Zo stelt onderzoek van denktank New Financial dat pensioenfondsen door de strengere regels grotendeels zijn gestopt met beleggen in Britse aandelen.
De afname van dit soort stabiel kapitaal heeft er volgens Stoja toe geleid dat Londen achterop is geraakt bij andere grote financiële centra in de wereld, zoals New York. En dat maakt weer dat steeds meer bedrijven de City verlaten, of in ieder geval overwegen dat te doen.
“Big Bing 2.0 is onderdeel van een langetermijnstrategie om de City nieuw leven in te blazen”, legt de hoogleraar uit. Nu het VK de EU heeft verlaten, bestaat er hoop dat de regels vereenvoudigd kunnen worden en dat het nemen van meer beleggingsrisico weer kan worden gestimuleerd. Zulk nieuw elan kan de mondiale positie van de City verbeteren.
Al geeft Stoja toe dat er ook de nodige experts zijn die denken dat de 2.0-versie de vergelijking met de Big Bang uit 1986 nooit kan doorstaan. Want de veranderingen zullen minder radicaal zijn. Zeker nu in de VS onlangs de middelgrote banken SVB en Signature Bank instortten en zelfs het Zwitserse Credit Suisse in problemen kwam. Die ontwikkelingen zullen de publieke en politieke opinie niet in de richting van extra deregulering duwen.
Gevaarlijke ontwikkeling
Mick McAteer van onderzoeksinstituut The Financial Inclusion Centre hoopt van harte dat het inderdaad de drang tot liberalisering inperkt. Al vreest hij van niet. “Want het is niet alleen Big Bang 2.0”, zegt hij. “Een combinatie van heel veel beleidsvoorstellen wijst erop dat de Britse regering erg streeft naar deregularisering.” Volgens hem is dat een gevaarlijke ontwikkeling. “Het VK had na de financiële crisis van 2008 net zoveel progressie geboekt. De vergrote weerbaarheid van de banken staat weer op losse schroeven.”
En dat is niet alles. “Waar de positie van banken de afgelopen jaren is versterkt, zijn de risico’s verplaatst naar andere delen van de financiële sector”, waarschuwt McAteer. “De Britse verzekeringensector staat er bijvoorbeeld nog altijd slecht voor.”
Gids Kucha is in de City intussen aangekomen op het plein Guildhall Yard. “Wist je dat hier recht onder ons de ruïnes van een Romeins amfitheater liggen”, steekt hij enthousiast van wal. “En boven de grond vind je het politieke bestuur van de City (zie kader onder). Veel mensen weten dit niet, maar de City – of voluit ‘City of London’ – is een stad binnen de stad. Zij heeft een eigen bestuur en een eigen burgemeester. Zij heft haar eigen belastingen en heeft zelfs een eigen politiekorps. Dat is al duizend jaar zo, sinds Willem de Veroveraar besloot de stad in 1066 niet in te nemen. In ruil voor financiële afdrachten mocht de City een gedeeltelijke onafhankelijkheid behouden.”
Bijbaantje voor parlementsleden
Op een zwaar betonnen gebouw aan het plein prijkt het logo van de City met een Latijns motto: Domine dirige nos (God, leid ons). In de City wonen nog geen 10.000 mensen, maar er werken naar schatting wel een half miljoen Londenaren. Het is een plek waar, samen met de nabijgelegen Canary Wharf, de financiële sector zich samenbalt. De sector genereert een omzet die goed is voor 8 procent van het totale Britse bruto binnenlands product. Het is bovendien een plek waar veel Britse parlementsleden een bijbaantje als consultant hebben. Dat mag in het VK. Het is dus een plek met een enorme politieke invloed. En volgens critici dus ook een plek die gevoelig is voor corruptie.
Kucha verlaat het plein, steekt een paar middeleeuwse steegjes door en komt op de kruising die het hart van de City vormt. Aan de rand ervan verrijst de Bank of England, de centrale bank van het land. In haar kelder liggen 400.000 goudstaven opgeslagen. En in deze bank werd in de jaren vijftig van de vorige eeuw ook het beleid uitgedokterd dat van de City daarna een mondiaal centrum van de internationale valutahandel en financiële dienstverlening zou maken.
‘Brexit is een secundair probleem’
Maar voor hoelang nog? Want de brexit mag via Big Bang 2.0 dan kansen bieden, de Britse uittreding uit de EU bedreigt de vooraanstaande positie van de City eveneens. Een indicatie is het afnemende aantal beursgenoteerde grote bedrijven. In 2015, vlak voor het brexitreferendum, verhandelden bijna 2500 bedrijven hun aandelen via de LSE (London Stock Exchange). Inmiddels zijn dat er 1900.
Professor Stoja denkt dat de toekomst van de City serieus in gevaar is. Tenzij Britse investeerders bereid zijn geld te stoppen in riskantere aandelen, er een cultuur wordt gecreëerd die gunstiger is voor Britse start-ups en er ook veel andere hervormingen worden doorgevoerd. Zo niet, dan zal de City op het wereldtoneel terrein verliezen, vreest hij. De leidende positie van Londen als financieel centrum was nu eenmaal lang ‘grotendeels gebaseerd op zijn rol als toegangspoort tot de EU’.
Norfield, die niet alleen een boek over de City schreef, maar zelf ook tussen 1987 en 2006 in de Londense financiële sector werkte, gaat zelfs nog een stap verder. “Investeerders zien heel Europa nauwelijks nog als groeimarkt”, legt hij uit. “De brexit is een secundair probleem.” Natuurlijk, de uittreding van het VK uit de EU verslechtert de concurrentiepositie van de City ten opzichte van andere Europese steden. Maar belangrijker is dat simpelweg alle Europese steden terrein verliezen aan Aziatische financiële centra als Shanghai en Singapore. “Een land als China heeft economische groeicijfers waar ieder Europees land zijn grootmoeder voor zou verkopen.”
Bovendien bedreigen ook in West-Europa zelf niet-bankengerelateerde en daardoor nog minder gereguleerde financiële investeringsmogelijkheden de toekomst van de traditionele financiële sector. Neem de handel in cryptovaluta als bitcoin. En ook is er nog de schuldenberg. Na de crisis van 2008 zijn te weinig schulden afgelost, legt Norfield uit. Daar kwamen de coronapandemie en de oorlog in Oekraïne nog bovenop. Hij voorziet veel crises voor de financiële sector in de nabije toekomst.
Van dit pessimisme is op het oog weinig te merken in het oosten van de City. In dat deel verrijst sinds een jaar of twintig de ene na de andere glimmende wolkenkrabber. De Augurk, de Kaasrasp, de Walkietalkie, ze hebben allemaal een bijnaam. Maar ook hier schiet Kucha nog steeds liever smalle steegjes in. Steegjes als Change Alley. Daar wijst hij de plek aan waar ooit Jonathan’s Coffee House stond. Van 1680 tot 1778 vond in dat koffiehuis de allereerste Britse aandelenhandel plaats.
Greenwashing
En toch is iedereen het er, ondank alles, wel over eens dat de City niet zomaar alle belang binnen de mondiale financiële dienstverlening zal verliezen. Al is het maar vanwege haar structurele voordelen als taal, tijdzone en het recht. Maar McAteer zou zo graag zien dat de City die aanhoudende invloed ook eens zou inzetten voor positieve verandering. “De Britse regering heeft gezegd dat zij van Londen het wereldwijde centrum van groene financiering wil maken”, zegt hij. “Dat is een prachtige ambitie. Maar dat doe je niet via deregulering.”
Liberalisering werkt volgens hem alleen maar greenwashing en andere trucs in de hand waarmee bedrijven zich beter kunnen voordoen dan zij zijn.
Het gevaar is bovendien dat als het VK zijn toezicht op de City versoepelt, andere Europese landen dat ook gaan doen, om hun concurrentiepositie te waarborgen. Dat kan leiden tot een race naar de bodem. “Het probleem is dat de regering de City ziet als een van de laatst overgebleven kroonjuwelen van de Britse economie”, verklaart McAteer. “Ze wil de omstandigheden voor de City dus zo gunstig mogelijk maken. En ze lijkt de lobbyistenpraatjes te geloven dat alle problemen voor de City altijd starten met regelgeving. In dat opzicht zijn we echt terug in de periode van voor 2008.”
Kucha gaat zelfs nog een stap verder terug in de tijd. Hij sluit zijn rondleiding niet ver van Jonathan’s Coffee House af. “Zoals je ziet, doet de City het ondanks de brexit nog best goed”, begint hij. “Bedrijven verdienen geld. Alle hijskranen tonen dat er nog altijd nieuwe kantoren bij komen. De financiële sector blijft cruciaal voor de Britse economie. Daarom is de Britse regering nog steeds bereid de City grotendeels haar eigen gang te laten gaan. Zolang zij maar genoeg inkomsten voor de schatkist genereert. In dat opzicht is er zelfs in de duizend jaar sinds Willem de Veroveraar weinig veranderd.”
Een stad binnen de stad
De City of London is een stad binnen de stad. De plek wordt wel de ‘Vierkante mijl’ genoemd, vanwege haar geografische afmetingen. De City heeft een eigen bestuur en is niet een van de 32 wijken van Groot-Londen. Ze wordt bestuurd door de City of London Corporation, waarvan de Lord Mayor de leider is. Deze City-burgemeester, Nicholas Lyons, moet niet worden verward met de burgemeester van Groot-Londen, Sadiq Khan, die verantwoordelijk is voor het bestuur in de rest van de stad.
De City heeft zijn eigen soort gemeenteraad: de Court of Common Council. De honderd leden daarvan worden gekozen door zowel de kleine 10.000 inwoners van de City als de bedrijven die zich er hebben geregistreerd. “Bedrijven krijgen één stem per vijftig werknemers”, legt Insider London-gids Maciek Kucha uit. Wie zitting wil nemen in de Common Council, moet lid zijn van een van de 110 ‘livery companies’ in de City, die afstammen van de Londense gildes uit de middeleeuwen.
De City genereert jaarlijks zo’n 85 miljard pond (97 miljard euro) aan omzet: 4 procent van het Britse bruto binnenlandse product. Bedrijven in Canary Wharf, op slechts een paar minuten afstand met de metro en nauw verbonden met de City, genereren ook nog eens tientallen miljarden euro’s. De City mag zijn eigen business rates bepalen: de belasting op het onroerend goed van bedrijven. Daarmee haalt zij per jaar 1,25 miljard euro op. Een groot deel van dat geld vloeit naar de Britse schatkist.
Lees ook:
Drie jaar na de brexit is de realiteit een stuk minder mooi dan de droom
In de nacht van 31 januari op 1 februari 2020 stapte het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie. Een economische catastrofe werd voorspeld. Maar het land zou tenminste wel weer controle krijgen over zijn grenzen. Hoe staan de zaken er drie jaar later voor?
In Spalding vragen ze zich na de brexit af wie nu het werk moet doen
In het Britse Spalding stemde 73,6 procent van de mensen voor de brexit. Hoe gaat het er nu, na het verlaten van de EU?
