Frans pensioenverzet neemt de rijken op de korrel

Zaterdag wordt in Parijs en andere Franse steden opnieuw geprotesteerd tegen pensioenhervormingen. Linkse tegenstanders vinden dat de rijken moeten opdraaien voor dreigende tekorten.

Het is woensdag, de dag na de laatste stakingen en protesten tegen de omstreden pensioenhervormingen, en het leven gaat weer zijn normale gang in Parijs. De ochtendzon zet de zandkleurige gebouwen in een gouden gloed. Forenzen lopen gehaast over de boulevards en proppen zichzelf in overvolle metrowagons.

Intussen gaat het beladen debat over de pensioenplannen door in het statige paleis aan de Seine waar de Assemblée nationale, de Franse Tweede Kamer, huist. Op het plein voor het parlement is een schoonmaker bezig om met een hogedrukspuit graffiti te verwijderen van de sokkel van een marmeren standbeeld. Iemand had er met witte en rode verf groot ‘60 ans’ op gekalkt, zestig jaar, de leeftijd waarop de Fransen volgens de radicaal-linkse oppositie met pensioen moeten kunnen gaan.

Het meest controversiële onderdeel van de gewraakte pensioenhervormingen van president Emmanuel Macron is een verhoging van de pensioenleeftijd. Voor veel Franse werknemers is dat nu 62 jaar, al kan het voor politiemensen, brandweerlieden en mensen met bepaalde zware beroepen tien jaar eerder zijn. Die pensioenleeftijd moet van de regering stapsgewijs omhoog naar 64 in 2030. Volgens Macron zijn de hervormingen hoognodig, omdat door de vergrijzing de komende jaren miljardentekorten dreigen te ontstaan.

Zand in de machine strooien

“Het gaat er in het debat verhit aan toe”, zegt Thomas Portes, met een knikje naar het parlementsgebouw. Portes, een slanke 37-jarige man met een baardje, is volksvertegenwoordiger van de radicaal-linkse partij La France insoumise (LFI, ‘Het niet-onderworpen Frankrijk’), samen met de vakbonden de drijvende kracht achter het verzet tegen de plannen. “We houden moed dat we de hervormingen kunnen tegenhouden. Als het via het parlement niet lukt, dan proberen we het via de straat.”

Portes schuift ’s ochtends met een medewerkster in zijn kielzog aan een tafeltje in de vermaarde brasserie Le Bourbon schuin tegenover het parlement. Het café-restaurant met zijn rode luifel en grote kroonluchters is een van de plekken waar Franse volksvertegenwoordigers afspreken om met journalisten te smoezen. En getuige de notitieblokken op verschillende tafeltjes worden er ook deze morgen weer de nodige interviews afgenomen. In een hoekje zit een vrouw met lang blond haar in opperste concentratie te tikken op een laptop.

Portes’ LFI heeft meer dan 13.000 amendementen op de pensioenwet ingediend, in een kennelijk poging om zand in de democratische machinerie te gooien. Hij en zijn partijgenoten vinden het flauwekul dat de Fransen langer moeten doorwerken om het pensioenstelsel financieel overeind te houden. Zij willen de pensioenleeftijd juist verlagen naar zestig jaar. En ze pleiten er vurig voor om de rijken extra te belasten, om pensioentekorten af te dekken.

“Onze oplossingen zijn eigenlijk heel simpel”, zegt hij. “Je zou bijvoorbeeld kunnen kijken naar alle dividenden die jaarlijks in Frankrijk aan aandeelhouders worden uitgekeerd. Als je daar 10 procent extra belasting op heft, wat toch echt niet zo veel is, dan levert dat al vele miljarden op. Meer dan genoeg voor eventuele pensioentekorten.” Hij leunt af en toe over het tafeltje en zet zijn woorden met gebaren kracht bij. “Of neem de dertig rijkste families van Frankrijk. Die hebben hun vermogen de laatste vijf jaar meer zien toenemen dan in de dertig jaar daarvoor. Ontneem ze een klein deel daarvan en alle problemen zijn ook opgelost.”

‘Dit is een moment te vechten voor het soort samenleving dat we willen’

Andere LFI’ers namen de afgelopen tijd eveneens de rijken en ondernemers op de korrel. Zo wees parlementariër Hadrien Clouet erop dat Franse start-ups vorig jaar 13 miljard euro aan investeringen binnenhaalden. Een deel van dit geld kan volgens hem beter worden besteed aan de oudedagsvoorziening.

En zijn collega François Ruffin sprak er schande van dat Bernard Arnault, baas van luxeproductenbedrijf LVMH en de rijkste man ter wereld, een Fransman is. Volgens Ruffin kan een deel van hun vermogen mensen als Arnault prima worden ontnomen om het pensioenstelsel te financieren. “Op de een of andere manier moeten alle lasten voor het oplossen van het pensioenprobleem op de schouders van de werknemers vallen”, schamperde hij laatst op tv-zender France 5. “Dit is een moment om te vechten voor het soort samenleving dat we willen.”

Terwijl Portes in de brasserie een punt draait aan zijn betoog, en met zijn medewerkster opstaat om naar de Assemblée te gaan, beginnen de obers de tafeltjes te dekken voor de lunch. Witte tafelkleedjes en wijnglazen verschijnen. Op de kaart staan stevige vis- en vleesschotels en bovenaan de drankenlijst prijken flessen champagne à 105 euro per stuk. Franse politici van alle gezindten hechten aan een goed middagmaal.

Franse pensioenstelsel is ‘al jaren een tikkende tijdbom’

Veel economen huiveren bij de ‘Pak de rijken’-pleidooien van La France insoumise. “Het is populisme van de ergste soort”, zegt Antonio Fatas, hoogleraar economie van de gerenommeerde Franse businessschool Insead. “We kennen de term ‘populisme’ van rechts, van mensen als Trump en zo, maar dit is de linkse variant.”

“Die sterke groei van het vermogen van de rijken komt bijvoorbeeld vooral door de waardestijging van bedrijven. Maar dat is een papieren stijging. Hoe ga je dat belasten? En wat doe je als de bedrijven in waarde dalen? Ga je de belasting dan teruggeven?”

Het Franse pensioenstelsel is volgens Fatas door de vergrijzing al jaren een tikkende tijdbom. De problemen worden nog verergerd doordat het Franse pensioenstelsel een omslagsysteem is, waarbij de huidige werknemers betalen voor de uitkeringen van de gepensioneerden. Steeds minder werkenden draaien op voor steeds meer gepensioneerden. “Natuurlijk kun je de rijken best wat meer belasten, dat kan zeker onderdeel zijn van de maatregelen, maar de Fransen zullen ook structureel moeten hervormen.”

Volgens de hoogleraar zullen de Fransen, als ze hun levensstandaard op peil willen houden en het pensioenstelsel solvabel willen houden, langer moeten doorwerken. “De Fransen doen nu net alsof het een mensenrecht is dat je als treinmachinist op je 55ste met pensioen gaat. Maar dat is niet zo. Mensen leven langer, beroepen veranderen, de wereld verandert. Ook de Fransen moeten zich aanpassen.”

Macron afgeschilderd als president van de rijken

Maar of de radicaal-linkse pleidooien economisch nou deugen of niet, ze raken wel een gevoelige snaar. Want hoewel Frankrijk de zevende economie ter wereld is, met bekende grote bedrijven als Renault, Airbus en L’Oréal, staat zakendoen er van oudsher een beetje in een kwade reuk. Het land heeft een diepgewortelde antikapitalistische traditie.

Daarnaast zijn er ook progressieve economen, zoals de beroemde Thomas Piketty, die de oproepen steunen. ‘Je hoeft maar een tijdschrift open te slaan om te weten dat miljonairs en bedrijfsdirecteuren het fantastisch doen’, schreef Piketty laatst in een opiniestuk in dagblad Le Monde. ‘Om de sociale cohesie te behouden, is het cruciaal om een bijdrage te vragen van de rijksten.’

De tegenstanders schilderen de centristische Macron, oud-zakenbankier, bovendien met enig succes af als ‘president van de rijken’. Ze wijzen er daarbij op dat hij de belasting voor bedrijven heeft verminderd, de werkloosheidsuitkeringen heeft versoberd en, het meest betwist, een vermogensbelasting heeft afgeschaft.

Macrons regering stelt daarop dat haar beleid werkt, dat de werkloosheid daalt en dat er meer buitenlandse investeringen binnenkomen. Maar critici hekelen de pensioenplannen als de zoveelste maatregel die rijken en bedrijven bevoordeelt boven werknemers. ‘Macron, sloper van de eeuw’, stond dinsdag op een protestbord bij de mars in Parijs.

“Deze hervormingen zijn ontzettend onrechtvaardig”, foetert LFI-parlementariër Portes in het café. “Macron gebruikt ze gewoon om de sociale zekerheid verder af te breken.” Portes zal later deze dag een vlammende linkse bijdrage aan het debat leveren in de Assemblée.

Intussen rijden grote donkere auto’s af en aan om politici af te zetten bij de volksvertegenwoordiging. In de buurt rondom het achttiende-eeuwse paleis zijn her en der plukjes agenten geposteerd, sommigen met een geweer voor de borst. Een straat naar een nabijgelegen park is afgesloten met een overdwars geparkeerde politieauto. Erachter staat een rij blauwe busjes met tientallen gendarmes.

Protesten lijken iets af te zwakken

Het pensioendebat in de Assemblée, de Franse Tweede Kamer, duurt naar verwachting nog tot komende vrijdag, dan moet het voorstel naar de senaat. Het kan nog spannend worden, want de regering heeft geen meerderheid. Sommige parlementariërs van Macrons regeringspartij Renaissance weifelen. En de centrumrechtse partij Les Républicains, die cruciaal is om de voorstellen door het parlement te krijgen, is verdeeld. Op zich kan de regering ook gebruikmaken van een grondwetsbepaling die het recht geeft om bepaalde wetten per decreet door te voeren. Maar dat wordt door velen gezien als ondemocratisch en Macron zou er geen gebruik van willen maken.

Bovendien volgen nieuwe stakingen en protesten. Deze zaterdag wordt er opnieuw gedemonstreerd in Parijs en andere steden, en donderdag wordt er ook weer gestaakt en geprotesteerd. Maar de opkomst leek bij het laatste protest afgelopen dinsdag wel wat lager dan op de twee eerdere protestdagen, en ook de deelname aan de stakingen scheen minder. Volgens de recentste peiling van bureau Elabe is inmiddels 66 procent van de Fransen tegen de hervormingen, 6 procentpunten minder dan in de vorige peiling. De president en zijn mensen putten hier hoop uit dat het verzet afzwakt.

‘Geen gevoel voor beslommeringen van gewone mensen’

“Macron zal deze hervormingen misschien wel doordrukken”, zegt de 76-jarige Anne-Marie Borenstein. “Maar het zal hem nog impopulairder maken dan hij al is.”

Borenstein, gepensioneerd stewardess, zit met de benen over elkaar geslagen op een stenen bankje bij de ingang van de Assemblée te genieten van de winterzon. “Macron is volgens mij extreem intelligent, maar hij is een soort technocraat. Hij heeft geen gevoel voor de beslommeringen van gewone mensen.”

Op de vraag hoe lang ze zelf al van haar oude dag geniet, begint Borenstein te lachen. “Ik ging op mijn vijftigste met pensioen. Zo werkte dat toen.”

Op het dak van het parlementsgebouw wappert de Franse driekleur, die scherp afsteekt tegen de blauwe lucht. Borenstein rookt een sigaret in een dun pijpje. “Macron zegt dat hij bij de verkiezingen campagne heeft gevoerd voor pensioenhervormingen en dat hij er nu dus een mandaat voor heeft. Maar dat is onzin. Veel mensen stemden op hem omdat ze wilden voorkomen dat de extreemrechtse Marine Le Pen zou winnen. Macron heeft heel weinig steun voor wat hij nu doet.”

Lees ook:

Macrons pensioenplan wankelt onder druk van protesten: ‘De hervormingen zijn onrechtvaardig’

Fransen staakten en demonstreerden dinsdag voor de derde keer in enkele weken tegen de omstreden pensioenplannen van president Macron. ‘Ik vind dat mensen niet horen te leven om te werken.’

Technocrate met bijzondere familiegeschiedenis moet Frans pensioenplan doordrukken

De Franse premier Élisabeth Borne probeert vanaf maandag controversiële pensioenhervormingen door het parlement te loodsen. ‘Ons doel is om het pensioenstelsel te redden.’