‘Extreem-rechtse schutters vormen net zo’n netwerk als IS’

Het is hoog tijd dat de wereld inziet dat de daders van aanslagen zoals afgelopen weekeinde in El Paso geen losgeslagen individuen zijn, maar dat ze deel uitmaken van een wereldwijd netwerk. “Je moet het net zo zien als IS”, zegt professor sociologie Cynthia Miller-Idriss maandagochtend vroeg vanuit haar werkkamer aan de American University in Washington. “Daders inspireren elkaar, steeds sneller.”

Miller-Idriss geldt wereldwijd als expert op het gebied van rechts-extremisme. Ze schreef meerdere boeken over het onderwerp. Behalve Trouw stonden tientallen andere media op haar interviewlijst. Overal vertelde ze hetzelfde: dat de dader van de aanslag in El Paso een theorie volgt waarin de ene aanslag steeds sneller op de vorige volgt, de acceleratietheorie. “Dat leidt dan tot een apocalyptisch einde van de wereld waaruit een nieuwe zal opkomen.”

Dat er in hetzelfde weekeinde nóg een aanslag was waarbij de motieven van de dader lang zo duidelijk niet waren, past volgens de onderzoeker in het plaatje van een uiteenvallende wereldorde. “Ook islamitische aanslagen, of een onduidelijk gemotiveerde aanslag zoals afgelopen weekeinde in Ohio, dragen daaraan bij.”

Onderzoek terreurdaad

Voor het eerst wordt een massamoord in de Verenigde Staten onderzocht als een terreurdaad. Dat is volkomen terecht, zegt Miller-Idriss, want de aanslagpleger van afgelopen zaterdag in El Paso had zich overduidelijk laten inspireren door andere aanslagen: die in Christchurch in Nieuw-Zeeland dit voorjaar en ook door die in Noorwegen, door Anders Breivik in 2011. “Het was hier in de Verenigde Staten bijzonder ingewikkeld om een dergelijke aanslag terrorisme te noemen, dus ik ben dolgelukkig dat het nu eindelijk zo wordt genoemd. Ik heb alleen één kanttekening: dat het binnenlands terrorisme heet, verdoezelt enigszins dat het hier gaat om een internationaal fenomeen.”

Het is niet altijd duidelijk of de extremisten onderling contact hebben, maar hun achtergelaten manifesten werken als inspiratiebron.

“De schutter die afgelopen weekeinde in El Paso tekeerging, zag zichzelf als onderdeel van een internationale beweging. Die beweging bestaat uit mensen die denken dat ze op heldhaftige wijze ingrijpen in een wereldwijde samenzwering om multiculturele samenlevingen op te dringen. Dat is al beschreven door Anders Breivik in zijn manifest, het kreeg een echo in Christchurch en bij het manifest van El Paso werd het weer herhaald.”

Codegetal 14

Het begon in de ogen van Miller-Idriss een aantal decennia geleden met David Lane, een neo-nazi die een mantra van veertien woorden muntte, waarin stond dat de witte mens zijn de toekomst veilig moest stellen. Het getal 14 geldt sindsdien als een soort codegetal.

Miller-Idriss hoopt dat de autoriteiten voortaan verder kijken dan alleen termen als ‘anti-semitisch’, of ‘racistisch’. Het zijn vaak verschillende verschijningsvormen van hetzelfde, zegt ze. “Er was vorig jaar ook een aanslag op een synagoge in Pittsburgh. De schutter geloofde dat joden vluchtelingen helpen om multiculturele samenlevingen op te leggen. Hij haakte in op de grote vervangingstheorie, die zegt: er is een invasie van immigranten die ervoor zorgt dat de witte bevolking in Amerika of Europa wordt gedecimeerd. Die theorie is er in veel vormen. In Europa gaat het bijvoorbeeld vaak over de islam als dreiging. Die variant komt in de VS weinig voor, omdat de immigranten hier voor het overgrote deel christelijk zijn.”

Het helpt rechts-extremisten dat veel hedendaagse politici meegaan in dit taalgebruik, zegt Miller-Idriss. “Ze voelen dat als legitimatie van hun daden. Die politici weten dat ze inspelen op angsten van mensen, doordat ze termen in de mond nemen die deze white supremacists ook gebruiken: denk aan Trump die sprak over een invasie van immigranten.”

Lees ook:

In de krochten van het internet rijpt een nieuw rechts terrorisme

De aanslag in El Paso zaterdag past binnen de opleving van een nieuw soort rechts-nationalistisch terrorisme dat op internetfora is uitgekristalliseerd, en zich tegen de multiculturele samenleving richt.