Excessief geweld en corruptie teisteren de Indonesische politie

Ferdy Sambo, de voormalige korpschef van de Indonesische politie, is ter dood veroordeeld. De rechter legde die straf eerder deze week op omdat hij bewezen acht dat Sambo een van zijn ondergeschikten heeft vermoord. De zaak is breed uitgemeten op nationale televisie, het vonnis werd maandag live uitgezonden. De moord, die in juli 2022 plaatsvond in Jakarta, zorgde voor een storm van kritiek op de Indonesische politie die al jaren bekend staat als corrupt en onbetrouwbaar.

De voormalige baas van de nationale politie werd veroordeeld voor de moord op brigadier-generaal Nofriansyah Yosua Hutabarat, die als zijn bodyguard werkte. Ook de vrouw van korpschef Sambo kreeg een forse celstraf, 20 jaar, vanwege betrokkenheid bij de moord. Sambo verdedigde zich met het verhaal dat hij Yosua had gedood omdat die zijn vrouw had verkracht, maar die verklaring – net als vele andere valse verklaringen – werd verworpen door de rechter. Waarom de moord – en tevens marteling – dan wel plaatsvond, is nog altijd niet duidelijk. Maar er zijn hardnekkige geruchten dat Sambo aan het hoofd stond van een illegaal goksyndicaat waar Yosua mogelijk te veel van afwist.

Naast dit schandaal, waarbij ook meer dan dertig agenten uit Sambo’s divisie valse verklaringen afgaven, kwam de Indonesische politie vorig jaar in een kwaad daglicht te staan vanwege haar rol bij het voetbalstadiondrama op Oost-Java eind vorig jaar. Na dit drama, waarbij meer dan 130 mensen om het leven kwamen, werden 559 politiechefs vorig jaar oktober op het matje geroepen bij de Indonesische president Joko Widodo. Ze werden door hem berispt vanwege excessief politiegeweld, maar ook vanwege hun luxueuze levensstijl. Die staat niet in verhouding tot hun salaris en is een voedingsbodem voor verhalen over corruptie.

Dat er zoveel doden vielen, kwam vooral omdat de politie heel veel traangas gebruikte

Bij het stadiondrama vorig jaar werd door de lokale politie heel veel traangas gebruikt. Een onderzoek dat de autoriteiten na deze tragedie instelden, liet zien dat dit de voornaamste reden was voor het hoge aantal doden. Meerdere politiechefs werden ontslagen en begin dit jaar startte tegen drie van hen een rechtszaak, waarbij maximale celstraffen van vijf jaar kunnen worden uitgedeeld.

Het voetbalstadiondrama en het enorme politiegeweld dat tegen voetbalsupporters werd gebruikt, staat niet op zichzelf. Ook in 2020, toen Indonesiërs massaal de straat opgingen om te demonstreren tegen de zogeheten Omnibus Wet (die onder andere de arbeidswetgeving in Indonesië veranderde) was er sprake van ‘excessief gebruik van geweld’, zo bleek uit een onderzoek van de Indonesische tak van Amnesty International.

De overtredingen, waaronder volgens Amnesty ook gevallen van marteling, worden zelden bestraft volgens Wirya Adiwena, plaatsvervangend directeur bij Amnesty. “De Indonesische politie is en wordt nauwelijks ter verantwoording geroepen.” De veroordeling van Sambo werd dan ook verwelkomd door Amnesty, al was de doodstraf dan weer net te veel: ‘Sambo heeft het recht om te leven.’

‘Meer en meer Indonesiërs zijn de corrupte politie helemaal zat’

Naast het veelvuldige gebruik van geweld, staat de Indonesische politie alom bekend om zijn corruptie, zegt Adiwena. “Meer en meer Indonesiërs zijn de corrupte en gewelddadige politie helemaal zat, maar een eind aan het gebruik van geweld en de corruptie lijkt niet in zicht”, aldus Adiwena.

Jacqui Baker van de Murdoch Universiteit in Perth, die al jaren onderzoek doet naar de misstanden bij de Indonesische politie, stelt dat er een historische reden is voor de corruptie, waarvan de ‘Sambo-zaak’ slechts een voorbeeld is: “De Indonesische politie werd in 1999 losgekoppeld van het leger en de teneur destijds was ‘het is nu onze beurt om rijk en machtig te zijn’.” Dat was voorheen alleen weggelegd voor het leger, zegt zij.

Alom wordt nu geroepen om hervormingen van het politieapparaat, maar dat zal niet zo snel gebeuren, denkt Baker. “De politiek in Indonesië maakt volop gebruik van de politie om invloed te verkrijgen.” Bovendien is de president de baas van het politieapparaat en is er verder geen andere autoriteit die de politie ter verantwoording kan roepen, aldus Baker. Adiwena ziet hetzelfde gebeuren: “Joko Widodo is erg goed bevriend met veel politiefunctionarissen. Zij hebben veel invloed op de Indonesische politiek.”

‘Mensen gaan het recht in eigen hand nemen’

Dat de Indonesiërs maar al te graag hervormingen zouden zien van het politiesysteem bleek volgens Adiwena wel uit de hashtag #PercumaLaporPolisi (aangifte doen heeft geen zin, red) die vorig jaar oktober viraal ging. “Al heel rap was er een enorme hoeveelheid aan tweets van mensen die negatieve ervaringen hadden met de politie. Er kwam veel boosheid en teleurstelling naar boven.”

Baker: “Wat je daarnaast ziet gebeuren is dat mensen het recht in eigen hand nemen om zo toch nog enige vorm van gerechtigheid te krijgen.” Volgens haar zijn hervormingen van de politie vrijwel onmogelijk tenzij het gehele Indonesische politieke systeem op de schop wordt genomen. “Maar de huidige groep politici heeft daar weinig belang bij.”

Lees ook:

Zeker 120 doden bij voetbalrellen in Indonesië

Bij voetbalrellen in de Indonesische stad Malang, in de provincie Oost-Java, zijn zaterdag zeker 120 mensen om het leven gekomen. Onder de slachtoffers zijn ook twee politieagenten.