Joe Biden heeft zeer ambitieuze plannen voor zijn eerste honderd dagen als president, maar hij steunt daarbij op een flinterdunne meerderheid.
Het zal geen massaal volksfeest worden, de inauguratie van Joe Biden. Vanwege de coronacrisis en angst voor geweld door Trump-aanhangers is het publiek dit jaar niet welkom bij de ceremonie. Maar misschien is dat een geluk bij een ongeluk.
Want Joe Biden heeft eigenlijk helemaal geen tijd voor al te veel plichtplegingen. Hij wil direct aan de bak. In normale tijden maakt een president plannen voor de eerste honderd dagen. Maar het zijn geen normale tijden. In een uitgelekte memo van Bidens stafchef Ron Klain aan zijn medewerkers staat wat Biden in zijn eerste tien dagen bereikt wil hebben. Een van de eerste daden van de nieuwe president: vandaag nog zal hij een brief versturen waarin hij aankondigt dat de VS zich weer aansluiten bij het klimaatakkoord van Parijs, waar zijn voorganger Trump uit was gestapt. Ook op het programma voor zijn eerste dag: het schrappen van het inreisverbod voor reizigers uit voornamelijk moslimlanden, en het afkondigen van een mondkapjesplicht voor federale gebouwen.
Als je Joe Biden er zelf naar vraagt, is het onder controle brengen van de coronacrisis zijn absolute topprioriteit. Zolang dat niet gelukt is, komt er ook niets anders van de grond. Want haast in geen land ter wereld liep de coronacrisis zo uit de hand als in de Verenigde Staten, waar het aantal doden inmiddels hoger dan 400.000 ligt, er per dag meer dan 200.000 gevallen bijkomen en de huidige president de pandemie al maanden doodzwijgt, laat staan dat hij er beleid voor heeft ontwikkeld.
De coronacrisis
Joe Biden zal waarschijnlijk vandaag al een mondkapjesplicht afkondigen voor alle federale gebouwen en voor vluchten tussen staten. Veel meer mogelijkheden om het gedrag van burgers te beïnvloeden heeft hij niet; Trump delegeerde de corona-aanpak naar de afzonderlijke staten, die zo tegen elkaar moesten gaan opbieden om schaarse medische hulpmiddelen te kopen. Biden hoopt winst te boeken met een landelijke crisisaanpak.
Biden erft ook een hortende vaccinatiestrategie. De regering-Trump beloofde eind vorig jaar 20 miljoen Amerikanen gevaccineerd te krijgen, maar dat mislukte. Afgelopen week hadden pas 1,3 miljoen Amerikanen hun tweede shot gehad. Biden wil in 100 dagen 100 miljoen Amerikanen gevaccineerd hebben.
Biden zal wel degelijk steun bij de andere partij moeten zoeken
Maar het memo van Klain noemt meer crises. “We worden geconfronteerd met vier overlappende en in elkaar grijpende crises: de Covid-19-crisis, de economische crisis die daar het gevolg van is, de klimaatcrisis en een crisis van raciale gelijkheid. Al deze crises vragen om urgente actie”, schrijft hij. “Op 1 februari is Amerika op al deze gebieden – en meer – in de goede richting aan het bewegen, dankzij het leiderschap van Joe Biden.”
Dat zijn ronkende woorden, die doen vermoeden dat het memo stiekem ook een beetje bedoeld was om uit te lekken. Temeer daar er nog een vijfde crisis is die het presidentschap van Joe Biden belaagt, die vakkundig wordt verzwegen in dit memo, maar die Biden en Klain binnenskamers zeker grote zorgen zal baren. De crisis van de bestuurbaarheid van de Verenigde Staten.
De economie
Het is na een jaar pandemie pompen of verzuipen voor veel Amerikanen. Een van de eerste presidentiële besluiten van Biden zal een verlenging zijn van het moratorium op uithuiszettingen. En een van de eerste wetten die hij erdoor zal proberen te krijgen, presenteerde hij afgelopen week al: een steunpakket van 1,9 biljoen dollar, dat kwetsbare Amerikanen 1400 dollar cash in het vooruitzicht stelt. Zo’n grote uitgave is niet populair in heel Amerika, maar Biden rekent erop dat de druk van het moment het verzet vloeibaar maakt.
Zolang de coronacrisis woedt, is het niet aan de orde, maar daarna zullen de overheidsfinanciën weer in balans moeten worden gebracht. In de tweede helft van dit jaar hoopt Biden daarom de belastingen voor rijke Amerikanen, die door Trump significant zijn verlaagd, op te trekken. Ook de vennootschapsbelasting, die door Trump bijna gehalveerd werd, wil Biden weer wat omhoog.
Voor zulke voorstellen zal hij zelfs bij sommige conservatieve Democraten in de Senaat flink moeten lobbyen, ook al belooft hij dat burgers die minder dan vier ton per jaar verdienen niets zullen merken.
Voor de meeste wetgeving is een meerderheid van 60 procent nodig
Want Biden treedt aan in een verdeeld land, waar veel Republikeinse kiezers denken dat de nieuwe president de verkiezingen via fraude heeft gestolen. Waar Republikeinse politici tot op het allerlaatst nog probeerden te verhinderen dat op de Democraten uitgebrachte stemmen werden meegeteld. En waar die Republikeinse politici, als ze het al zouden willen, voor een boze achterban moeten vrezen als ze te innig samenwerken met een Democratische president. Terwijl Biden, zeker in de Senaat, wel degelijk steun bij de andere partij zal moeten vinden om zijn grotere plannen te verwezenlijken.
Dat zit zo. Op het oog berust het presidentschap van Biden op een comfortabele dubbele meerderheid in het Congres. In het Huis van Afgevaardigden zijn de Democraten de grootste fractie. In de Senaat is de stemverdeling straks precies 50/50. En als de stemmen staken, geeft vice-president Kamala Harris daar de doorslag. Dat is fijn voor Biden. Het betekent dat de Democraten straks de commissies leiden, en dus veel invloed hebben op de agenda van de Senaat. Het betekent ook dat Biden zijn benoemingen, voor ministersposten en voor rechters, waarschijnlijk zonder veel moeite door de Senaat kan loodsen. Voor zulke besluiten is een gewone meerderheid genoeg.
Het milieu
De grote ambitie van Joe Biden is om als klimaatpresident de geschiedenis in te gaan. Amerika weer aansluiten bij het klimaatakkoord van Parijs zal waarschijnlijk zijn eerste actie zijn. Een grotendeels symbolische actie, want aan de CO2-uitstoot in Amerika zelf verandert dat niets.
Daarvoor zal Biden nog wel even bezig zijn met het terugdraaien van allerlei versoepelingen van milieubeleid die Trump de afgelopen jaren afkondigde. Lastig daarbij is, dat zulke besluiten waarschijnlijk op juridische tegenstand stuiten, en dat Trump de afgelopen jaren heel veel conservatieve rechters heeft benoemd, die niets moeten hebben van een regulerende overheid.
Biden zou graag een Green New Deal achterlaten als eigen erfenis, waarbij de economie grondig vergroend zou worden. Of hij dat door de Senaat krijgt, is zeer de vraag. Aan de andere kant: Biden is politiek handig genoeg om ook in andere wetten allerlei clausules te verstoppen die tot een vergroening van de economie moeten leiden. En hij kan flink wat aanzwengelen door de overheid duurzame keuzes te laten maken.
Voor activisten die dat allemaal wat te abstract vinden: een van de dramatische besluiten die Biden waarschijnlijk in zijn eerste weken neemt is een streep zetten door de omstreden Keystone XL-pijpleiding.
Amerikaanse presidenten regeren steeds vaker via presidentiële besluiten
Maar voor de meeste wetgeving is een meerderheid van 60 stemmen in de Senaat nodig, anders kan de ontevreden minderheid een zogeheten ‘filibuster’ inzetten, een vertragingstechniek die ervoor zorgt dat het niet tot stemmen komt. In theorie zou dat middel ertoe moeten leiden dat er geen radicale wetten door één partij doorgeramd worden, maar dat er net zo lang aan geschaafd wordt tot ze acceptabel zijn voor het brede midden van de natie. In de gepolariseerde praktijk van de afgelopen jaren betekent het echter dat het steeds moeilijker is geworden om enigszins ambitieuze plannen überhaupt door de Senaat te krijgen.
En dus zijn Amerikaanse presidenten de afgelopen jaren steeds vaker op een andere manier gaan regeren, namelijk via executive orders, presidentiële besluiten. Daar heeft het Congres niets over te zeggen. Ze kennen wel beperkingen: een rechter kan oordelen dat ze niet in overeenstemming zijn met de wet, en een president kan per presidentieel besluit ook niet zomaar een begroting verhogen. Als Biden ergens extra geld voor nodig heeft, moet hij toch echt langs het Congres. En nog iets om in het achterhoofd te houden: een volgende president kan ze ook weer afschaffen.
Dat is waar Bidens energie in de eerste dagen voor een groot deel in zal gaan zitten. Het ongedaan maken van de in zijn optiek schadelijkste besluiten van de regering-Trump, en het afkondigen van eigen presidentiële besluiten. Die moeten de weg banen voor de ambitieuzere wetten en plannen, die hij in zijn eerste honderd dagen wil verwezenlijken. Ook daarvan zal hij er al direct een aantal lanceren, bijvoorbeeld op het gebied van burgerschap voor immigranten.
Raciale gelijkheid
Nog altijd zijn er honderden kinderen en ouders uit Centraal-Amerika die elkaar kwijt zijn, nadat ze zich een paar jaar geleden als asielzoeker meldden, en van elkaar werden gescheiden. Een van de eerste daden van Joe Biden zal zijn het opzetten van een taskforce om die gezinnen te herenigen. Op dit vlak zijn vrij makkelijk meer punten te scoren. Biden zal ook de reisbeperkingen opheffen die Trump afkondigde voor reizigers uit voornamelijk moslimlanden.
Van het radicale voorstel om budget bij de politie weg te halen, naar aanleiding van Black Lives Matter, is Biden nooit voorstander geweest. Op de agenda staan gematigder, waarschijnlijk niet heel controversiële politiehervormingen.
De echte ambities van Biden op dit vlak liggen bij een grootschalige hervorming van de immigratiewetten, die 11 miljoen immigranten zonder papieren zicht op naturalisatie tot Amerikaan moet bieden. Hij zal die waarschijnlijk ook in de eerste week indienen. Of dat lukt? Zowel George W. Bush als Obama had vergelijkbare plannen. Die haalden het niet.
Biden beoogt een wervelwind aan activiteiten
Er zit een paradox in, zo lees je her en der in Amerikaanse media, en hoor je Republikeinen klagen. Met al die presidentiële besluiten zal hij de Republikeinen direct veel stof tot klagen geven. Dezelfde Republikeinen die hij nodig heeft om zijn wetgevende agenda te verwezenlijken, waar hij ook haast mee wil maken.
Dat heeft Biden zelf natuurlijk ook allang bedacht. Die weet precies hoe de hazen lopen in Washington, hij loopt er zelf namelijk al sinds 1973 rond. Hij is onder andere verkozen op basis van de belofte om een pragmatisch politicus te zijn, die over partijgrenzen heen allianties kan vormen.
Maar kennelijk heeft hij ook bedacht dat hij, als hij alleen maar op die oude stiel terugvalt, het risico loopt om gelijk al weg te zakken in het moeras van Washington. Een wervelwind aan activiteit in zijn eerste tien dagen zal als een soort politieke shocktherapie werken, zo hoopt Biden, die de aandacht van de natie weghaalt van de traumatische nasleep van de afgelopen verkiezingen, en op de toekomst richt.
Dat dat geen garantie is voor succes, heeft Biden waarschijnlijk óók al ingecalculeerd.
Bestuurbaarheid van Amerika
President Trump is in zijn laatste week nog geïmpeacht door het Huis van Afgevaardigden. Het proces in de Senaat, dat nu moet volgen, kan nog voor vertraging zorgen bij de vliegende start die Biden hoopt te maken. Biden zelf probeert niet te veel woorden vuil te maken aan de impeachment van zijn voorganger, en hoopt de aandacht gericht te houden op zijn eigen beleidsvoorstellen.
Er doen in Democratische kringen nog andere voorstellen de ronde, om de Republikeinse grip op het Hooggerechtshof en de Senaat te breken. Ook daarover houdt Biden zich vooralsnog op de vlakte: die liggen politiek heel gevoelig.
In de Democratische partij gaan steeds meer stemmen op om de dubbele meerderheid te gebruiken om Washington DC, en misschien ook Puerto Rico, tot staat te maken. Dat kan waarschijnlijk met een ‘gewone’ meerderheid in de Senaat, al zijn de geleerden daar nog niet over uit.
In ieder geval: de inwoners van de hoofdstad hebben nu geen stemrecht voor het Congres. Maar als ze dat zouden hebben, zouden de twee senatoren die ze zouden afvaardigen zeker Democraten worden. Zo zou Biden het zich vanaf 2022 een stukje makkelijker kunnen maken om zijn ambitieuze plannen uit te voeren.
Lees ook:
Van stotteraar naar presidentskandidaat: dit is het verhaal van Joe Biden
De Democratische presidentskandidaat werd niet rijk geboren, hij erkent fouten en hij is een mensenmens. Dinsdagavond debatteert hij voor het eerst met Donald Trump.
