Een geregisseerde Russische mediastroom van gefabriceerde incidenten

‘Rusland blijf van Oekraïne af’, met die tekst demonstreerde een handvol activisten zondagmiddag in het centrum van Moskou tegen de oplopende oorlogsdreiging in Oekraïne. Lang duurden de protesten niet. De demonstranten hadden koud hun spandoeken uitgerold of de politieagenten die de activisten stonden op te wachten, vatten hen in de kraag en sleurden hen hardhandig mee naar een arrestantenbus.

Het tafereel was veelzeggend voor het gewicht dat er momenteel in Rusland op het onderwerp Oekraïne rust. Die beladenheid klonk afgelopen weekend ook in de Russische media door, waar het vuurtje rondom Oekraïne verder werd opgestookt. Zo meldden diverse staatskanalen zaterdag en zondag, zonder verifieerbaar bewijs te leveren, dat het Oekraïense leger talloze plekken in de zelfverklaarde volksrepublieken Donetsk en Loegansk in het oosten van het land onder vuur nam.

Bij die beschietingen zouden volgens het staatsmedium Spoetnik in het plaatsje Pionerskoje in de provincie Donetsk zondag twee burgers zijn omgekomen doordat de Oekraïense strijdkrachten ‘woonhuizen cynisch onder vuur namen met mortieren’. Om de claims over een toename van de gewelddadigheden van Oekraïense zijde te ondersteunen, verschenen er online filmpjes en foto’s van kapotgeschoten huizen, nasmeulende brokstukken, loeiende sirenes en restanten van granaten. Ook zouden de strijdkrachten in Donetsk de beschietingen met vuur hebben beantwoord.

Aanvalsplan

In het verlengde van die veronderstelde Oekraïense agressie publiceerden diverse Russische media zaterdagmiddag een vermeend Oekraïens aanvalsplan waarop te zien zou zijn hoe een naderend offensief van het Oekraïense leger tegen de pro-Russische separatistenrepublieken eruit komt te zien. Doel van het plan, dat zou zijn onderschept door de inlichtingendiensten in de rebellengebieden: “Het grondgebied van de volksrepublieken te ‘zuiveren’ van de Russisch-sprekende bevolking en haar ‘Rusland in te duwen’.”

Vanwege de escalatie riepen de autoriteiten in Donetsk en Loegansk vrijdag op tot een grootschalige evacuatie van de bevolking in het gebied. Techneuten wisten middels de metadata van de videoboodschappen te achterhalen dat de oproepen – waarin expliciet wordt gesteld dat het ‘vandaag, 18 februari’ is – al twee dagen eerder, op de zestiende, werden opgenomen, wat erop duidt dat de evacuatie van tevoren werd gepland.

Desalniettemin gaven veel mensen gehoor aan de oproep. Op internet circuleerden dit weekend beelden van voornamelijk ouderen, vrouwen en kinderen die bepakt en bezakt treinen en bussen instapten richting Rusland. Inlichtingendienst FSB meldde zondag dat er alleen al in de regio Rostov, die direct aan Donetsk grenst, meer dan 40.000 vluchtelingen vanuit het gebied arriveerden.

De gouverneur van Rostov kondigde daarom de noodtoestand in de regio af. Ook in Voronezj, dat een grens deelt met Loegansk, geldt inmiddels de noodtoestand vanwege de grote aantallen vluchtelingen die er volgens de gouverneur arriveren. Een anonieme vrouw die op de site van staatspersbureau RIA uitlegde waarom ze Donetsk ontvluchtte, verklaarde naar verluidt dat de Oekraïense strijdkrachten “schieten en granaten afvuren. Het is zeer alarmerend en nog erger dan in 2014, toen schoten ze niet zoals ze nu doen”.

Aanslag

Vrijdag meldden de autoriteiten in het separatistengebied bovendien dat een gaspijpleiding in Loegansk ontplofte na Oekraïense sabotage. Kort daarna volgde alweer het volgende bericht, dit keer over de explosie van de auto van rebellenleider Denis Sinenkov voor het regeringsgebouw in Donetsk. Daarbovenop volgden zaterdag twee afzonderlijke verklaringen van de leiders van Donetsk en Loegansk waarin ze opriepen tot een algemene mobilisatie.

Hoewel sommige van de berichten makkelijker te verifiëren zijn dan andere, dragen ze allemaal bij aan een toename van de spanningen. Daarnaast kan de optelsom van al deze veronderstelde incidenten uiteindelijk leiden tot een casus belli, die in het Kremlin mogelijk aanleiding geeft voor de inzet van Russische troepen op Oekraïens grondgebied.

Zondag leek Poetins woordvoerder Dmitri Peskov daar subtiel aan te refereren toen hij in gesprek met tv-kanaal Rossiya 24 stelde dat “als spanningen maximaal zijn, zoals nu aan de contactlijn bijvoorbeeld, elke vonk, elk ongeluk of elke kleine geplande provocatie kan leiden tot onherstelbare consequenties”.

Wanneer al die vonkjes, ongelukken en provocaties in de ogen van het Kremlin genoeg rechtvaardiging zijn voor militaire actie, valt niet te zeggen. Al komt daar dinsdag mogelijk meer duidelijkheid over, wanneer de Russische Federatieraad (het Hogerhuis) in een bijzondere zitting bijeenkomt.

Wat er dan precies op de agenda staat is nog onduidelijk, maar in maart 2014 ging Rusland na goedkeuring van de senatoren in dat overheidsorgaan over tot de officiële inzet van militairen op de Krim om ‘etnische Russen’ te beschermen. Daar is nog altijd niets mee gezegd, maar het voert de druk op de grond én in het diplomatieke proces dat zich op de achtergrond nog altijd afspeelt, wel verder op.

Lees ook:

Oekraïne heeft zich bevrijd van het Sovjet-juk. Maar dat heeft een prijs

Correspondent Michiel Driebergen doet al sinds de Majdan-revolutie in 2014 verslag van het conflict in Oekraïne. Heeft hij het land zien veranderen?

In de bubbel van Poetin is geen ruimte voor reflectie. ‘Hij heeft een idiote perceptie van de wereld’

Wat er in het hoofd van Vladimir Poetin omgaat, is niet te zeggen. Wel staat vast dat de president zich beweegt in een bubbel van reactionaire conservatieven. Hoe ziet hun gedachtegoed eruit?