Een ‘doorbraak’ over Noord-Ierland, maar wat vinden de unionisten?

De Britse premier Rishi Sunak heeft maandag met het ‘Windsor-akkoord’ volgens velen een veelbelovende nieuwe Noord-Ierland-deal met de Europese Unie gesloten. “Een enorme doorbraak”, noemde politicoloog en Noord-Ierland-expert Jon Tonge van de Universiteit van Liverpool de nieuwe afspraken op de BBC. En zelfs Steve Baker, de Britse minister voor Noord-Ierland en een geharde brexiteer, sprak van ‘een fantastisch resultaat’.

Beide mannen benadrukten dat de EU verder lijkt opgeschoven dan het in het verleden deed. Ook een groep prominenten uit het Britse bedrijfsleven publiceerde maandag een gezamenlijke verklaring waarin zij het ‘welkome pragmatisme’ van de nieuwe deal bejubelt.

Goed nieuws voor de toekomstige samenwerking

Duidelijk is dat onder premier Sunak de onderlinge banden tussen het VK en de EU weer aanzienlijk warmer zijn geworden dan onder Sunaks voorgangers Liz Truss en Boris Johnson. EU-leider Ursula von der Leyen prees tijdens de presentatie van het Windsor-akkoord Sunaks ‘zeer constructieve houding’. Die positievere verstandhouding is goed nieuws voor de toekomstige samenwerking.

Maar de belangrijkste binnenlandse vraag blijft hoe de Noord-Ierse Democratic Unionist Party (DUP) zal reageren op het nieuwe akkoord. De partij verzette zich fel tegen het huidige Noord-Ierland Protocol, dat het Windsor-akkoord binnenkort dient te vervangen. Uit protest tegen dit protocol legt de DUP zelfs al ruim een jaar de hele Noord-Ierse deelregering lam.

Want het protocol zorgt ervoor dat Noord-Ierland een (economische) uitzonderingspositie inneemt binnen het VK. Om een harde grens tussen Noord-Ierland en Ierland na brexit te voorkomen, werd besloten de grens te verleggen naar de Ierse Zee: tussen Noord-Ierland en de rest van het VK in. In Noord-Ierland bleven veel Europese regels gelden, bijvoorbeeld voor producten in de supermarkt.

Dat was onacceptabel voor unionisten. Zij willen dat Noord-Ierland een volwaardig onderdeel van het VK blijft. Ook waren zij mordicus tegen het feit dat het Hof van Justitie van de Europese Unie rechterlijke invloed behield in Noord-Ierland.

Een akkoord vol compromissen

In het Windsor-akkoord zijn nu op beide vlakken compromissen met de EU gesloten. De grens op de Ierse Zee blijft alleen nog gelden voor goederen die via Noord-Ierland worden doorgevoerd naar de EU. Voor goederen die in Noord-Ierland blijven, vervalt de grens op zee. En het Europese Hof van Justitie in Luxemburg houdt weliswaar het laatste woord in Noord-Ierland, maar daarbij wordt wel een soort noodrem ingebouwd voor uitzonderlijke gevallen.

De vraag is nu of de compromissen voor de unionisten voldoende zijn. De DUP liet weten ‘de tijd te nemen’ om het nieuwe akkoord te bestuderen. Als de partij het Windsor-akkoord accepteert, opent dat de weg naar een herstel van het Noord-Ierse politieke bestuur. De DUP loopt dan alleen wel het risico dat zij kiezers verliest aan de nog radicaler unionistische partij Traditional Unionist Voice (TUV).

Wijst de DUP de nieuwe deal van Sunak af, dan kan zij het hele Noord-Ierse politieke bestel in gevaar brengen. Dit bestel is gebaseerd op afspraken uit het Goede Vrijdagakkoord van 1998. Dat had als doel de vrede in Noord-Ierland te garanderen, nadat geweld tussen pro-Ierse nationalisten en pro-Britse unionisten in de drie decennia ervoor aan 3500 mensen het leven kostte. Cruciaal is de afspraak dat unionisten en nationalisten de macht in Noord-Ierland altijd moeten delen. Maar dat gaat lastig als de DUP in Noord-Ierland blijft weigeren een regering te vormen.

Grootste eurosceptici overtuigen

De kans dat de DUP Sunaks nieuwe deal kan tegenhouden is klein. Ondanks dat zij een aantal geharde brexiteers binnen de Conservatieve regeringspartij aan haar zijde mag verwachten, is het onwaarschijnlijk dat zij in het Britse parlement genoeg steun weet te verzamelen voor een parlementair veto. Oppositiepartij Labour heeft namelijk zijn steun al toegezegd aan Sunak. Slim, want op die manier maakt Labour de interne verdeeldheid binnen de Conservatieve Partij optimaal zichtbaar.

De parlementaire stemming over het Windsor-akkoord zal overigens niet voor volgende week zijn. Het geeft Sunak tijd om de DUP en de grootste eurosceptici binnen zijn eigen partij te overtuigen.

Lees ook:

Drie jaar na de brexit is de realiteit een stuk minder mooi dan de droom

In de nacht van 31 januari op 1 februari 2020 stapte het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie. Een economische catastrofe werd voorspeld. Maar het land zou tenminste wel weer controle krijgen over zijn grenzen. Hoe staan de zaken er drie jaar later voor?