De dreigende energiecrisis veroorzaakt in Duitsland een politiek beladen debat over het laten doordraaien van de laatste kerncentrales. “Het is technisch en wettelijk mogelijk”, zegt oppositieleider Friedrich Merz.
Gaat de oorlog Duitsland dwingen om bakzeil te halen op het gebied van kernenergie? Het valt nog niet te zeggen. Maar de onzekerheid groeit wel bij de oosterburen, nu Rusland de gasleveranties steeds verder afknijpt.
Economieminister Robert Habeck kondigde vorige week de tweede fase aan van een gasnoodplan, wat betekent dat de regering kan ingrijpen in de markt door bijvoorbeeld voorrang te geven aan het vullen van de strategische voorraad. De opslagtanks zijn nu maar voor rond 60 procent gevuld, veel te weinig om zonder risico op tekorten de winter door te komen. “De situatie is gespannen”, aldus de minister. “We zitten in een gascrisis.”
Om stroomtekorten te voorkomen, besloot de Duitse regering eerder al dat meer geproduceerd moet worden door vervuilende kolencentrales. En er gaan steeds meer stemmen op om de laatste drie kerncentrales, die eind dit jaar dicht zouden moeten, uit voorzorg langer te laten doordraaien.
Controversiële wending
Dat zou een controversiële wending zijn in een land dat al jaren bezig is met zijn roemruchte Atomausstieg. De Groenen wisten het afscheid van nucleaire energie eind jaren negentig, toen ze in de regering zaten, voor elkaar te boksen. Jarenlang werd de finale deadline vooruit geschoven. Maar in 2011, na de kernramp bij het Japanse Fukushima, besloot de regering dat eind 2022 echt alle kerncentrales dicht moeten zijn. “Mijn ideeën over kernenergie zijn veranderd door de gebeurtenissen in Japan”, zei toenmalig bondskanselier Angela Merkel.
Duitsland zette de afgelopen jaren met succes in op duurzame stroomproductie, vooral met windmolens en zonnepanelen. In 2010 werd nog maar een tiende van de Duitse elektriciteit duurzaam opgewekt, nu is dat al de helft. Tegelijk werd, om de CO2-uitstoot nog verder te beperken, van kolencentrales overgestapt op schonere aardgascentrales.
Maar daarmee leverde Berlijn zichzelf wel uit aan Rusland, dat begin dit jaar goed was voor 60 procent van het verbruikte gas. En nu Duitsland samen met andere westerse landen overhoop ligt met het bewind in Moskou is dat een probleem. Dus doemt de vraag op of de Atomausstieg misschien toch opnieuw moet worden uitgesteld.
Nog twee jaar kernenergie
De discussie hierover veroorzaakt fikse spanningen in de regeringscoalitie. De liberale coalitiepartij FDP zou graag een heroverweging willen van de rol van kerncentrales omdat deze, ondanks het nog altijd onopgeloste probleem van het radio-actieve afval, een betrouwbare energiebron vormen. De liberalen pleiten ervoor om de drie nog resterende kerncentrales op zijn minst een of twee jaar door te laten draaien. De FDP-minister van financiën, Christian Lindner, dringt aan op een ‘open en niet-ideologisch debat’ hierover. Daarbij krijgt hij bijval van de christendemocratische oppositiepartij CDU. “Het is technisch en wettelijk mogelijk”, aldus CDU-leider Friedrich Merz laatst.
Maar de Groenen zijn mordicus tegen. De groene economie- en klimaatminister Habeck stelt dat er ‘technische risico’s’ kleven aan het laten doordraaien van de centrales. Ook wijst hij erop dat er geen uranium is ingekocht om langer door te gaan. Hij krijgt daarbij rugdekking van bondskanselier Olaf Scholz en diens sociaaldemocraten. “Niemand heeft mij nog voorzien van een uitvoerbaar plan”, verklaarde de bondskanselier.
Of de technische obstakels werkelijk zo groot zijn, is onduidelijk. De uitbater van de kerncentrale Isar-2 bij München, de grootste van Duitsland, verklaarde onlangs in boulevardkrant Bild dat geen extra uranium hoeft te worden ingekocht om iets langer door te kunnen. Met de huidige nucleaire brandstof zou de centrale tot in volgend jaar stroom kunnen genereren.
Meer een gasprobleem dan een stroomprobleem
Het laten doordraaien van de kerncentrales zou hoe dan ook slechts beperkt effect sorteren, omdat zij nog maar zo’n 6 procent van de Duitse stroom produceren. Bovendien heeft Duitsland eigenlijk meer een gasprobleem dan een stroomprobleem. Een derde van het aardgas wordt rechtstreeks gebruikt voor het verwarmen van gebouwen en voor allerlei industriële processen, onder meer in de chemie. Het is onmogelijk om daarvoor op korte termijn over te schakelen van gas naar stroom.
Volgens waarnemers lijkt de politieke speelruimte al met al klein. “De Atomausstieg is een van de kroonjuwelen van de Groenen”, zegt René Cuperus, Duitsland-expert van Instituut Clingendael. “Het is voor hen geen technische, pragmatische kwestie. Het verzet tegen kernenergie is de kern van hun identiteit.”
Mogelijke kabinetscrisis
Volgens Cuperus zullen de Groenen hooguit, als de gascrisis nóg nijpender wordt, instemmen met een uitstel van enkele maanden van de sluiting van de kerncentrales. Maar nog langer laten doordraaien of zelfs nieuwe atoomcentrales bouwen, is volgens hem zo goed als uitgesloten. Cuperus: “Daarover zou waarschijnlijk een kabinetscrisis ontstaan. Dat is voor de Groenen echt een brug te ver.”
Kernenergie verdeelt Europa
Elders in de wereld, vooral in Azië, worden volop nucleaire centrales gebouwd. Maar Europa is er verdeeld over. Terwijl landen als Duitsland, Oostenrijk en Denemarken gekant zijn tegen kernenergie, met name vanwege veiligheidsrisico’s en het probleem van het radio-actieve afval, maken andere landen juist plannen voor nieuwe atoomcentrales. Zij zien er een betrouwbare energiebron in, die helpt om de klimaatdoelen te halen.
Vooral Frankrijk, met ruim vijftig centrales de grootste kernenergieproducent in Europa, is ambitieus. President Emmanuel Macron wil een ‘nucleaire renaissance’ en is van plan dertien nieuwe centrales te bouwen. Hij trekt daar 50 miljard euro voor uit. Groot-Brittannië heeft plannen voor acht nieuwe centrales, en ook in Oost-Europa zijn nieuwe atoomcentrales in aanbouw of gepland.
In België haalde de regering onlangs vanwege de dreigende crisis een streep door het eerdere besluit om per 2025 helemaal te stoppen met kernenergie. Twee nucleaire centrales worden tien jaar langer in bedrijf gehouden. De atoomstroom moet helpen om niet afhankelijk te worden van Rusland en om tijd kopen voor vergroening. De Belgische energieminister Tinne Van der Straeten verklaarde onlangs in zakenkrant De Tijd dat het zonder de kerncentrales lastig zou worden om de stroomvoorziening te blijven garanderen. “Zonder dat stuk kunnen we de puzzel niet leggen.”
Lees ook:
Door de gascrisis lonkt Duitsland weer naar kolen en kernenergie
Nu Rusland minder gas levert aan Duitsland, zoekt het land koortsachtig naar oplossingen.
