Eddy van Wessel over zijn Oekraïnefoto’s: ‘Al die mensen dachten dat dit hun niet zou overkomen’

Fotograaf Eddy van Wessel is dinsdag teruggekomen uit Charkov, waar hij drie weken is geweest. “Ik fotografeerde de evacuatie van Ruska Lozova, een dorp ten noorden van Charkov, waar de Russen onlangs zijn teruggedreven. De mensen hebben er wekenlang onder de grond geleefd.

“Het ligt niet ver van de Russische grens. De inwoners zijn Russischtalig, ze hebben in Rusland familie wonen, met wie ze niet meer kunnen praten omdat die op tv alleen de Russische kant van het verhaal meekrijgen. Ook het dorp is verscheurd. Sommigen zijn naar Rusland gevlucht.

“Er werd in de buurt nog steeds gevochten. Sommigen werden in bussen of vrachtwagens vervoerd, anderen kwamen op eigen gelegenheid. De foto van de vrouw in de doorzeefde auto, daar zit alles in. Haar volkomen uitdrukkingsloze gezicht achter het kapotgeschoten raam, met naast haar die hond, die panisch was. Alsof die blaffende hond de verschrikkingen vertelde waarover de vrouw zweeg.

“De foto van de oma die haar kleinzoon knuffelt in die verwoeste omgeving toont de opluchting van die vrouw. ‘We hebben het overleefd!’, zie je haar denken. Maar hij geneert zich, zoals 10-jarige jochies dat doen. ‘Moet dat nou, in bijzijn van al die mensen?’

“De vrouw bij de opengeslagen motorkap heeft een kopje soep opgewarmd aan de warme motor, en nu warmt ze een flesje voor haar baby. Dat beeld vertelt hoe mensen het doen met wat ze hebben.

“In de rij voor voedselhulp of schuilend in metrostations willen mensen vaak niet graag gefotografeerd worden. Ze schamen zich, omdat de soldaten aan het front niet kunnen schuilen. Maar hoe dramatischer de situatie, hoe liever mensen op de foto willen. Zoals de vrouw die net haar zoon had ontdekt in een mortuarium in Mykolaiv. Die foto had ik tijdens mijn vorige reis naar Oekraïne gemaakt (in Trouw afgedrukt op 16 maart, zie hieronder). Zij wilde juist dat de wereld haar verdriet zag.

“Ik fotografeer in zwart wit, omdat je daarmee teruggaat naar de inhoud van het beeld, je gaat heel erg naar details kijken, naar sfeer. Als een tekst in vier kleuren geschreven is, kijk je alleen maar naar die kleurtjes, en lees je niet meer wat er staat. Voor mij heeft zwart-wit alle kleuren van de wereld.

“Ik vind dat je wel foto’s van lichamen van gedode mensen moet tonen. De beschaving die wij willen toepassen door beelden niet te tonen, is niet van toepassing op de plekken waar ik fotografeer. Je moet de urgentie tonen van wat er gaande is.

“Hierboven zie je lichamen in een frontdorp, Slative. Het leek alsof de man zijn pantoffels en zijn stok naast zich had gelegd. Een lichaam van een vrouw even verderop was totaal uiteengereten. Je kon in het gras een bloedspoor zien van een jongen die naar haar toe was gekropen. Hij is naast haar gestorven. Ik denk dat hij dacht dat hem dit niet zou overkomen, net zoals al die mensen die zijn gestorven denken dat hun dit niet zou overkomen, net zoals wij allemaal denken dat ons dit niet kan overkomen.”