Drie Japanners in de dodencel klagen de staat aan voor mentale schade

Ze zitten alle drie meer dan tien jaar in de gevangenis van Osaka. Hun wacht niets, behalve de dood en de isoleercel waar ze ook morgen hun dag zullen doorbrengen.

Pas enkele uren tevoren horen gevangenen in de Japanse dodencel dat ze die dag zullen sterven – afscheid nemen van familie of een laatste avondmaal is er daardoor meestal niet bij. Soms zitten gevangenen dan al tientallen jaren vast. Al decennia is ophanging de gangbare vorm van executie.

Die behandeling is onmenselijk, vinden de drie gevangenen in de dodencel, van wie de identiteit niet bekend is gemaakt. Zij klagen de staat aan voor de mentale schade die ze oplopen door de opgelegde straf. “De discussie over de doodstraf moet worden geopend”, zei advocaat Kyoji Mizutani tijdens de behandeling van de zaak eind november. Buitenlandse organisaties, zoals Amnesty International, hebben de Japanse praktijk al vaker veroordeeld.

Zwartgelakte brieven

“Toegang tot de buitenwereld is voor deze gevangenen extreem beperkt", zegt ook Teppei Ono aan Trouw via videoverbinding. Hij werkt voor het Centrum voor de rechten van gevangenen, een Japanse ngo die de doodstraf zo snel mogelijk wil afschaffen. De organisatie biedt juridische steun aan gevangenen, onderhoudt contact via brieven, en informeert internationale organisaties als de VN over de Japanse doodstraf.

Ono las vele brieven van gevangenen in de dodencel. “Gevangenissen hebben het recht om brieven zwart te lakken of tegen te houden”, zegt Ono. “Wij proberen ervoor te zorgen dat de brieven alsnog bij de juiste persoon terechtkomen.”

In augustus nog ontving hij een brief van een gevangene in een dodencel, die schreef dat het aantal covidbesmettingen in de Osaka-gevangenis steeg en dat ook hijzelf corona had opgelopen. De brief kwam grotendeels zwartgelakt aan, met alle gevoelige informatie achter een dikke streep.

In andere brieven las Ono over de slechte behandeling van gevangenen, “over de isoleercellen waar ze jaren in zitten, over de gebrekkige medische behandeling, en over het pesten door het personeel en de medegevangenen.” Vorige week nog meldde het Japanse ministerie van justitie dat 22 bewakers in de Nagoya-gevangenis, een stad tussen Tokio en Osaka, drie gevangenen maandenlang geregeld mishandelden, overigens niet in de dodencel. Ze zouden de gezichten van de gevangenen hebben bespoten met alcohol en met sandalen op hun billen hebben geslagen.

De behandeling van de gevangenen in de dodencel is al tientallen jaren niet veranderd. “In 2005 werd een nieuwe gevangeniswet aangenomen, die de omstandigheden moest verbeteren”, vertelt Ono. “Maar er veranderde weinig, de gevangen worden nog steeds opgehangen. Wel zitten er minder gevangenen in isoleercellen. In 2006 zaten bijna 3600 gevangen in een isoleercel, nu zijn dat er nog zo’n 700 in heel Japan.”

Weinig steun

Ondanks de omstandigheden blijven veel Japanners voorstander van de doodstraf, in 2019 nog ruim 80 procent, rapporteerde de Australische Monash-universiteit. “Minder dan tien procent van de mensen is uitgesproken tegen de doodstraf.”

De politiek is verdeeld. “Een deel van het Japanse justitieministerie vindt dat Japan internationale standaarden moet implementeren”, zegt Ono. Maar een ander deel is strenger: zij denken dat zwaardere straffen nodig zijn om misdaad tegen te gaan. Als een gevangene denkt dat de toestand in de gevangenis verbetert, zou die eerder in herhaling vervallen, is de gedachte. Mensenrechten komen niet voor in dat verhaal.” Maar wetenschappelijk bewijs voor die stelling ontbreekt, benadrukt Ono.

Toch is er meer ruimte voor verandering dan het lijkt, zegt Ono. “In de enquête werd ook gevraagd: ‘Als de overheid de doodstraf loslaat, sta je daar dan achter?’ Daar reageerde meer dan de helft van de mensen op met ‘ja’. Dus als de overheid de leiding neemt en de doodstraf afschaft, zal de helft van de Japanners daar oké mee zijn”, zegt Ono.

In de grondwet

De drie gevangenen die de staat aanklagen, wachten nu op het besluit van de rechter. Dat kan nog een jaar duren. Als de drie de zaak winnen, zou dat het hele gevangenissysteem opschudden. Maar of dat lukt, is zeer de vraag, zegt Ono. “Het is geen makkelijke, uitgesproken zaak. De doodstraf is verankerd in de grondwet.” Japanse advocaten hebben meermaals geprobeerd de doodstraf aan te vechten. “Die beroepen zich op het internationaal recht, dat de doodstraf inhumaan is. Maar de rechter ging daar niet in mee; die verwees herhaaldelijk naar de grondwet. En die verander je niet zomaar.”

Lees ook:

Deze man zat 46 jaar alleen opgesloten in een Japanse dodencel

Wie in Japan een doodvonnis krijgt, brengt vele jaren in eenzame opsluiting door zonder te weten wanneer de executie volgt. Twee vrouwen vertellen hoe zij omgingen met de veroordeling van hun broers.