Democratie staat wereldwijd onder druk, dus ook in Myanmar

In het laatste rapport van V-Dem werd Myanmar er nog uitgelicht, als hoopvolle ontwikkeling in een tijd van democratisch verval. Het instituut aan de Universiteit van Gotenburg brengt jaarlijks een lijvig verslag uit waarin de staat van de democratie wereldwijd samengevat wordt, aan de hand van tientallen indicatoren, ingevuld aan de hand van inschattingen van duizenden experts.

En in 2020 moesten de politicologen in Gotenburg tot de conclusie komen: voor het eerst sinds 2001 is het aantal niet-democratieën weer groter dan het aantal democratieën, 92 tegenover 87. Ook als je kijkt naar het aantal inwoners: de meerderheid van de wereldbevolking leefde vorig jaar onder een niet-democratisch systeem.

Niet dat Myanmar zo hoog stond op de ranglijst van V-Dem; het land kende een hoop democratische gebreken. Maar het was wel een van de landen die flinke vooruitgang boekte. Veel andere landen gleden juist af. Hongarije deed het zo slecht, dat de politicologen het land niet meer als democratie konden inschalen; het kwam terecht in de categorie ‘electorale autocratieën’. Ook andere landen verloren punten. “We zijn nu nog bezig met het analyseren van de data, maar ik denk dat we volgend jaar India ook niet meer als democratie in kunnen schalen”, zegt Staffan Lindberg, hoogleraar politicologie en directeur van V-Dem.

Want verkiezingen zijn er nog wel in zulke landen, maar op andere criteria scoren ze steeds slechter. Lindberg noemt er enkele: “Je moet zonder veel restricties nieuwe politieke partijen kunnen oprichten. Je hebt een vrije pers nodig, die kritisch over de regering kan schrijven. Er mag niet te veel geweld of intimidatie plaatsvinden rond de verkiezingen. Dat soort dingen vormen de electorale kern van een representatieve democratie. En dan is er ook nog een dimensie die te maken heeft met de rechtsstaat, en met burgerlijke vrijheden.”

Een zichzelf versterkende trend weg van de democratie

Wie de index van V-Dem naast andere democratische ranglijsten legt, zoals die van Freedom House, ziet marginale verschillen, maar ook een duidelijke trend. Vanaf pakweg 1975 tot pakweg 2010 was de democratie wereldwijd in opmars. Sindsdien stokt de opmars en is er zelfs sprake van een teruggang.

Een trend die zichzelf versterkt, volgens Lindberg, doordat ook zoveel grote landen, zoals India, Brazilië en de VS, afglijden op zijn index. “Als er iets in de Komoren gebeurt, is het vervelend voor de inwoners daar, maar de wereldwijde impact is beperkt. Als India of de VS democratie ineens veel minder belangrijk vinden, dan heeft dat overal impact. Als een land in de buurt van India rechten van minderheden schendt, hoeft het niet bang te zijn voor sancties van de regering-Modi.”

Zo bezien past de coup in Myanmar dus binnen een wereldwijde trend. Al is het ook heel atypisch, zo’n coup. “Militaire coups, die zag je vooral in de jaren zestig en zeventig. De afgelopen tien, vijftien jaar zijn Turkije en Hongarije meer het model van de manier waarop de democratie terrein verliest. Ze houden nog wel verkiezingen, maar ondermijnen geleidelijk aan allerlei vrijheden om die verkiezingen heen.”

Misschien kan de coup in Myanmar een wake-up call zijn. Omdat het land zo’n bekend voorbeeld was van democratisering en het nu zo abrupt terugvalt. Lindberg: “Je weet niet hoe het op termijn uitpakt. Maar de reacties die ik tot nu toe heb gezien, waren behoorlijk stevig. Paradoxaal gezien kan het juist helpen om de vastberadenheid te versterken onder die landen die nog wel democratisch zijn. Dat ze dit niet willen laten gebeuren en dat met sancties en berispingen duidelijk maken.”

Lees ook:

Coup in Myanmar volgt op fragiele relatie tussen Suu Kyi en leger

Terwijl de bevolking nog lag te slapen, heeft het Myanmarese leger een coup gepleegd. De spanningen liepen de afgelopen weken steeds verder op.