Luanda Leaks
De zelfverrijking van Isabel dos Santos, de rijkste vrouw van Afrika
Honderdduizenden gelekte documenten uit de administratie van ex-presidentsdochter Isabel dos Santos laten jarenlange corruptie zien.
Het is november 2017 en de pas aangetreden president João Lourenço van Angola ontslaat Isabel dos Santos als hoogste baas van het staatsoliebedrijf Sonangol. Nog maar een jaar eerder, in juni 2016, had zij die post gegund gekregen van haar vader, toenmalig president José Eduardo dos Santos. Maar toen vader Dos Santos in september 2017 na 38 jaar presidentschap aftrad en zijn opvolger een strijd tegen corruptie aankondigde, moest Isabel dos Santos al snel het veld ruimen.
Op die dag in november weet Dos Santos zichzelf nog wat miljoenen toe te schuiven, zo blijkt uit onderzoek van het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten (ICIJ), waar Trouw deel van uitmaakt. Slechts enkele uren na haar ontslag geeft Dos Santos opdracht om 38 miljoen dollar (34 miljoen euro) van Sonangol over te maken naar Matter Business Solutions, een bedrijf in Dubai. Dat bedrijf is op papier eigendom van Paula Oliveira, iemand die al jaren met Isabel dos Santos samenwerkt. In totaal gaat er in de dagen na Dos Santos’ ontslag 58 miljoen dollar naar het bedrijf in Dubai. Dos Santos en Oliveira zeggen in een reactie dat Matter consultancydiensten leverde aan het staatsoliebedrijf.
Rijkste vrouw
De betalingen aan Dubai zijn het slotakkoord van een decennialange periode waarin Isabel dos Santos (46) zichzelf kon verrijken dankzij politieke en financiële steun van de Angolese staat. Haar vader leidde het straatarme land op autoritaire wijze en schoof zijn dochter lucratieve contracten toe. Zakenblad Forbes schreef al in 2013 hoe Dos Santos haar rijkdom vergaarde dankzij gunstige deals met de Angolese staat.
Dos Santos presenteert zichzelf liever als een succesvolle ondernemer. Ze studeerde aan King’s College in Londen en startte naar eigen zeggen op haar 24ste haar eerste bedrijf, een strandtent in de Angolese hoofdstad Luanda.
Inmiddels heeft ze belangen in de olie-, telecom- en bankensector en is ze eigenaar van een supermarktketen, een mediabedrijf, een cementbedrijf en een bierbrouwerij. Met een geschat vermogen van minstens 2 miljard dollar is ze de rijkste vrouw van Afrika. Volgens Dos Santos zelf is dat geld met hard werken bij elkaar verdiend. “Ik word niet gefinancierd met overheidsgeld of publieke fondsen”, zegt ze in 2016 tegen de Wall Street Journal.
Beslaglegging
Uit onderzoek van ICIJ en partners naar gelekte documenten uit de interne administratie van Isabel dos Santos doemt echter een ander beeld op. Isabel dos Santos en haar echtgenoot Sindika Dokolo zetten meer dan 400 bedrijven op in 41 landen, waaronder belastingparadijzen als Malta, Mauritius en Nederland. Deze bedrijven krijgen consultancyopdrachten, leningen, overheidscontracten en licenties ter waarde van miljarden dollars van de Angolese staat.
Dos Santos runt verschillende samenwerkingsprojecten met staatsbedrijven, waarbij de Angolese staat het grootste deel van het geld inbrengt – en Dos Santos er met de opbrengst vandoor gaat.
Hoewel Dos Santos al kort na het aftreden van haar vader aan de kant wordt geschoven bij Sonangol, duurt het nog enige tijd voordat ook alle transacties waar ze in het verleden bij betrokken was ter discussie komen. Afgelopen december oordeelde een Angolese rechter dat ze vanwege dubieuze deals met Sonangol en het staatsdiamantbedrijf Sodiam ruim 1,1 miljard dollar zou hebben onttrokken aan de Angolese staatskas. Er wordt voor dat bedrag beslag gelegd op haar bezittingen.
‘Politieke heksenjacht’
Isabel dos Santos stelt slachtoffer te zijn van een sterk gecoördineerde aanval van de Angolese staat op haar reputatie en haar bedrijven, en noemt het een ‘politieke heksenjacht.’ “Ik heb commerciële bedrijven. Ik heb geen opbrengsten uit publieke contracten of fondsen”, zegt ze in een reactie aan ICIJ. Tijdens recente interviews laat Dos Santos doorschemeren een gooi te willen doen naar het presidentschap van Angola.
Wat zijn de Luandaleaks?
Meer dan 715.000 e-mails, contracten, belastingaangiften, notulen en andere documenten uit de interne administratie van Isabel dos Santos kwamen in handen van PPLAAF, het Platform voor Bescherming van Klokkenluiders in Afrika. De documenten zijn afkomstig van meerdere bedrijven en de meeste stukken dateren uit 2015 en 2016. Wie de documenten heeft gelekt, is onbekend.
PPLAAF deelde de stukken met het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten ICIJ, dat de documenten weer deelde met meer dan 120 journalisten wereldwijd. Het Portugese Expresso ontving aanvullende documenten van de Portugese Centrale Bank en het Angolese staatsoliebedrijf Sonangol. Zondag publiceren The Guardian, The New York Times, Le Monde en 34 andere media over het onderzoek.
Samen met internationale collega’s bracht Trouw een bezoek aan de Angolese hoofdstad Luanda. Trouw sprak onder meer met overheidsfunctionarissen, NGO’s, medewerkers van bedrijven die met Isabel dos Santos werkten, en bewoners die van hun land verdreven zijn voor een project van Isabel dos Santos.
In Nederland werkte Trouw voor dit onderzoek samen met Gaby de Groot en Pieter Lalkens van Het Financieele Dagblad (FD). Trouw en het FD werkten eerder al samen in andere grote onderzoeken van ICIJ, waaronder Panama Papers (2016) en Paradise Papers (2017). In die beide onderzoeken stonden belastingontduiking en -ontwijking centraal.
Kort nadat ICIJ en mediapartners vragen voorlegden aan Isabel dos Santos en haar echtgenoot Sindika Dokolo, legde de Angolese staat beslag op 1 miljard dollar van haar bezittingen. Isabel dos Santos stelt dat ze is gehackt en dat ICIJ is gebruikt in een politiek spel. PPLAAF zegt dat het lek niet politiek gemotiveerd was. “De klokkenluider(s) zegt(gen) dat hij/zij de documenten hebben gegeven om crimineel gedrag bloot te leggen”, laat PPLAAF aan ICIJ weten.
Lees ook:
Duizenden families in Angola verjaagd voor project van Nederlandse bedrijven
Een dubieuze aanbesteding, gevolgd door landjepik. Onder andere ING Bank is betrokken bij dit project in Angola, blijkt uit gelekte documenten.
De bittere prijs voor een project van miljoenen
Inwoners van de Angolese hoofdstad Luanda zijn zes jaar geleden voor een prestigieus bouwproject met geweld uit hun huizen gejaagd. Waarom stapten baggerbedrijf Van Oord, ING en de Nederlandse overheid in dat project, terwijl er zoveel signalenwaren van wanbeleid en corruptie? Een reconstructie.
