De ‘toiletrevolutie’: hoe Chinese demonstranten de censuur pogen te omzeilen

‘Meer lockdowns! We willen meer lockdowns! Ik wil een coronatest doen!’ Het zijn verrassende leuzen voor een anti-lockdownprotest. Toch scandeerden demonstranten in Peking dit weekend precies die woorden, zij het met flink sarcastische ondertoon.

Duizenden Chinezen kwamen dit weekend bijeen van Shanghai tot Peking om te protesteren tegen China’s zerocovidbeleid. Aanleiding voor die meest recente protesten is de brand in de stad Urumqi, in uiterst westelijk China, die al honderd dagen in een strenge lockdown zit. Vanwege de strenge coronamaatregelen zouden de slachtoffers niet uit hun brandende gebouw hebben durven ontsnappen.

En dat roept woede op, bij steeds meer Chinezen. Maar openlijke kritiek is gevaarlijk – de afgelopen weken arresteerden de autoriteiten vele demonstranten. Dus scandeerden de critici in Peking hun boodschap tegenovergesteld: dat de lockdown nog maar lekker lang mag aanblijven.

Billboards, fietszadels en bussen

Steeds vaker gebruiken jonge Chinezen creatieve manieren om actie te voeren en tegelijkertijd censuur te omzeilen, ziet Manya Koetse, sinoloog en hoofdredacteur van What’s on Weibo, een Engelstalige website die Chinese sociale media volgt. “Zo proberen mensen op niet-digitale manieren hun stem laten horen.”

De naam van die beweging: de ‘toiletrevolutie’, die spontaan zo werd gedoopt toen in oktober demonstranten wc-hokjes in Peking met anti-Xi-graffiti bespoten, tegen president Xi Jinping.

De anti-lockdownprotesten zijn op talloze publieke plekken te vinden. In de bus, op billboards, en op fietszadels verschijnen stickers met de tekst ‘Xi Jinping is een onbegrensd keizer’. In het centrum van Peking ontrolde een demonstrant twee spandoeken over een snelwegbrug, waarop Xi Jinping als ‘despotische verrader” werd omschreven. En in metro’s gebruiken jongeren de airdrop-functie op hun iPhone om foto’s met protestleuzen ongevraagd te sturen naar medepassagiers.

In de publieke ruimte protesteren Chinezen bovendien tegen de censuur waarmee de Chinese overheid antilockdownkritiek probeert tegen te houden. “Dit weekend hielden demonstranten witte A4’tjes omhoog, zonder tekst”, vertelt Koetse. “Het is een protest tegen dat wat niet gezegd mag worden.” Diezelfde tactiek gebruikten Russische demonstranten eerder dit jaar al om tegen de oorlog in Oekraïne te demonstreren.

Internet

De toiletrevolutie is een wisselwerking tussen online en offline protest: ook op internet proberen jonge Chinezen op creatieve manieren zichzelf te beschermen. “Zo plaatst men berichten op sociale media met de tekst: ‘Ik wil hier iets over zeggen, namelijk: …..’”, vertelt Koetse. “En dan puntje, puntje, puntje.”

Die cryptische bewoording heeft een ander voordeel: het ontglipt China’s vernuftige censuursysteem, en kan zo ook de buitenwereld bereiken. “Daarom spellen demonstranten woorden anders dan normaal, of ze gebruiken compleet andere termen.” Veel kritische berichten zijn bovendien geschreven in het Kantonees, een Chinese taal die de overheidsfilters makkelijker ontglipt dan het officiële Mandarijn.

Kritiek op de beweging

De voorhoede van die anti-lockdownprotesten: jonge mensen, die zich zowel offline als online uitspreken tegen het strenge Chinese zerocovidbeleid. Op elite-universiteit Tsinghua hielden studenten dit weekend papieren met de wiskundige formule van Friedman omhoog, een verwijzing naar ‘freed man’, of ‘freedom’. Op universiteiten hangen verscheurde of overgespoten anti-Xi-posters, die Chinese studenten later ook op buitenlandse universiteiten hingen – inclusief de Rijksuniversiteit Groningen.

Ook van ouderen kreeg de toiletrevolutie steun, vertelt Koetse. “Ze zeiden: dit is onze toekomst niet, het zijn de jongeren die het moeten doen.” Maar de beweging heeft ook critici, zegt Koetse. “Steeds meer hoor je dat ouderen ook zeggen dat China een relatief succesvol coronabeleid heeft gevoerd, met weinig doden, en dat jongeren daar wat dankbaarder voor zouden mogen zijn.”

Sommigen vragen zich bovendien af waar precies voor wordt geprotesteerd, zegt Koetse. “In Peking is van alles geroepen: ik wil naar mijn werk, ik wil weer naar de film kunnen, ik wil testen, ik wil geen coronabeleid meer. De beweging is zo groot geworden, dat ze volgens critici eenheid verliest.”

Gecensureerd censuur

Ook lijkt het slimme censuurprotest tegen zijn grenzen aan te lopen. Op Chinese sociale media waren maandag veel cryptische berichten en referenties naar de witte A4’tjes niet meer te vinden. En wie er zoekt naar Chinese steden, ziet vooral een ellenlange stroom van berichten waarop schaars geklede escorts hun diensten aanbieden. Mogelijk wil de Chinese overheid met die berichten de protestberichtgeving overspoelen.

Lees ook:

De prijs van het coronabeleid wordt voor China te hoog

Het zeer strenge coronabeleid zorgt in China voor uitzonderlijke protesten. Ook de kosten ervan zijn niet langer op te brengen.