Antiracismeprotest
De strijd is geopend: Britten willen nu echt af van hun koloniale standbeelden
De antiracismeprotesten in de VS geven nieuw leven aan een aloude discussie in het Verenigd Koninkrijk: wat moeten we met de vele standbeelden uit de koloniale tijd?
Het regent petities in Groot-Brittannië. Het ene na het andere omstreden standbeeld staat ter discussie. Sinds een woedende menigte zondag in Bristol het standbeeld van slavenhandelaar Edward Colston neerhaalde, is de strijd geopend.
Actievoerders hebben een website in het leven geroepen. ‘Topple the racists’, vrij vertaald: trek de racisten van hun sokkel. Daarop staan tientallen monumenten en standbeelden die verwijzen naar historische Britse figuren met een volgens de actievoerders omstreden verleden.
“Met het neerhalen van het standbeeld in Bristol is dit debat ontvlamd”, zegt historicus Chris Evans, professor aan de universiteit van South Wales in Cardiff. “Een debat dat al jaren aan de gang is. De gemeenteraad in Bristol bleef dit gevoelige onderwerp maar voor zich uit schuiven. Nu voelen velen actievoerders gesterkt om te zeggen: de tijd van wachten is voorbij, het is tijd voor actie.” Evans geeft toe dat zijn hart een sprongetje maakte toen hij zag hoe demonstranten Colston neerhaalden en in het water gooiden. “Het recht in eigen hand nemen is niet iets wat ik toejuich, maar dit was het gevolg van een jarenlang wegkijken door de lokale autoriteiten.”
Overal in het land ontstaan er discussies over standbeelden. In Cardiff staat de zeeheld Thomas Picton, die bruut huishield op het eiland Trinidad, pontificaal in het stadhuis. In het Schotse Edinburgh kijkt Henry Dundas vanaf een enorme pilaar over de stad heen, de man die het afschaffen van de slavernij uitstelde. En bij de universiteit van Oxford moeten duizenden studenten dagelijks het standbeeld van Cecil Rhodes passeren, een van de belangrijkste gezichten van de Britse kolonisatiedrift in het zuiden van Afrika. “Ik denk niet dat deze standbeelden die er al decennia staan het huidige klimaat zullen overleven”, zegt Evans. “Je merkt dat de horizon is verschoven, de grens is verplaatst.”
‘Dit is een proces van jaren’
De Londense burgemeester Sadiq Khan heeft deze week een commissie in het leven geroepen om controversiële monumenten, standbeelden en straatnamen onder de loep te nemen. De burgemeester deinst er niet voor terug om flink in te grijpen. “De recente antiracismedemonstraties maken duidelijk dat dit veel Londenaren een doorn in het oog is. Daarom wil ik er zorgvuldig naar kijken. Londen is een van de meest diverse steden ter wereld, dat moet terug te zien zijn in hoe de stad z’n helden eert”, zei Khan.
Standbeelden van Leopold II vernield in België
In de Antwerpse deelgemeente Ekeren is dinsdag een standbeeld van koning Leopold II weggehaald, nadat het door antiracismedemonstranten met rode verf was beklad. Volgens burgemeester Koen Palinckx wordt het beeld na reiniging en herstel mogelijk niet meer op het plein teruggezet. In verschillende plaatsen in België zijn de afgelopen dagen standbeelden van de koning besmeurd en beschadigd naar aanleiding van het Black Lives Matter-protest dat overwaaide uit de VS. Beelden van Leopold II in onder meer de tuin van het Afrikamuseum in Tervuren, in Halle en in Oostende werden toegetakeld.
Leopold II wordt verantwoordelijk gehouden voor een schrikbewind en de dood van miljoenen Congolezen in Kongo-Vrijstaat, de Belgische kolonie die in de negentiende eeuw zijn privébezit was. De zwarte bevolking werd er tientallen jaren uitgebuit en gemarteld. In Brussel begon de veertienjarige Noah een petitie om alle standbeelden Leopold II uit de stad te laten verwijderen. In één dag is die meer dan tienduizend keer ondertekend. Tegen de Vlaamse krant De Standaard zei Noah, zelf van Congolese afkomst, dat hij zich slecht voelt als hij de standbeelden tegenkomt in de stad. “Je ziet toch ook geen standbeeld van Adolf Hitler in Berlijn?”
Veel van deze standbeelden zijn geplaatst aan het einde van de negentiende eeuw, een periode waarin de geschiedenis van Groot-Brittannië als enorme koloniale macht werd geromantiseerd. Chris Evans: “De Britten zijn het ongemakkelijke deel van hun lang uit de weg gegaan. Het onderwijs hield de nationale mythe in stand dat de Britten verantwoordelijk zijn voor afschaffing van de slavernij, wat niet waar is. Het is aan historici van buiten het Verenigd Koninkrijk te danken dat deze discussie zo’n vijftien tot twintig jaar geleden op gang is gekomen.” Hij pleit ervoor omstreden standbeelden in musea te plaatsen, zoals de burgemeester van Bristol nu van plan is. “Dat is een plek voor context. Deze standbeelden leren ons veel over hoe er in de Victoriaanse tijd gedacht werd over het verleden. Dat moet zeker bewaard blijven.”
Maar waar ligt de grens? Formule-1-coureur Lewis Hamilton riep op alle standbeelden met een racistisch randje te verwijderen. Historicus Evens: “Het heeft geen zin om bij elk individu af te wegen of z’n goede of slechte kant zwaarder weegt. Dat zorgt voor eindeloze discussies. Het gaat om het grote plaatje, dat Britten zich geconfronteerd zien met de oncomfortabele kant van hun geschiedenis. Bij sommige standbeelden spreekt het voor zich, bij andere minder. Dit is een proces van jaren.”
En iemand als Winston Churchill, de premier die voorop ging in de strijd tegen nazi-Duitsland? Ook zijn standbeeld in Londen werd beklad. “Dat is misschien wel het meest interessante voorbeeld. Van de slavernijgeschiedenis zeggen veel Britten: dat is te ver voor mijn tijd, ik voel me er niet verantwoordelijk voor. Churchill wordt vooral herinnerd als de oorlogspremier en als er een geschiedenis is die de Britse ziel raakt, dan is het die van de Tweede Wereldoorlog. De oorlog die de Britten in hun ogen gewonnen hebben. Maar ook Churchill was omstreden, liet het Indiase volk honger lijden. Durven we het aan om zo'n mythische figuur onder de loep te nemen? Dat zou wat zijn, al is het daar nu waarschijnlijk te vroeg voor.”
Lees ook:
De knielende Colin Kaepernick krijgt eindelijk erkenning, nu zijn protest navolging krijgt
Vier jaar lang was American footballspeler Colin Kaepernick een paria, maar zijn protest tegen racisme krijgt nu navolging in heel Amerika. Sportbond NFL heeft zelfs zijn verontschuldigingen aangeboden, zij het verkapt.
