De schrijnende ‘jungle’ van Schaarbeek

Aan de buitenkant van het kraakpand in de Brusselse wijk Schaarbeek is goed te zien waar het misging. Op de derde verdieping ontbreken een aantal ramen en de muren zijn zwartgeblakerd. Binnen hangt een brandlucht, vermengd met de geur van urine en rottend afval. Jongemannen lopen op slippers door plassen water. In een van de badkamers bekijkt een Afghaanse twintiger zichzelf in een gebroken spiegel. Hij poetst zijn tanden en wast zijn gezicht, maar echt schoon worden lukt niet. De wasbak is bruin van het vuil. Op de grond liggen peuken, plastic flesjes en andere troep.

Donderdagmiddag woedde er een brand in het pand, een voormalig belastingkantoor dat in oktober werd gekraakt. Inmiddels verblijven er tussen de achthonderd en duizend mensen, met name asielzoekers. Ondanks de vechtpartijen, de ziekte-uitbraken en de brand blijft de Iraanse Reza Ayashi (32) in het kraakpand, zegt hij in de deuropening van zijn ‘slaapkamer’, een kantoorruimte die hij met twee anderen deelt. “Ik slaap gelukkig niet elke nacht hier, soms is er plek in de daklozenopvang.” Daarvoor moet hij dagelijks op een vast tijdstip een telefoonnummer bellen. Als hij geluk heeft, krijgt hij een bed voor de nacht en toegang tot wifi. “Als er geen plek is, slaap ik hier.”

Hulporganisaties waarschuwen al maanden voor de onleefbare situatie in het pand vanwege de onveiligheid en het gebrek aan hygiëne. Vooral de laatste weken is het geëscaleerd.

Sfeer grimmiger

Aanvankelijk waren de omstandigheden beheersbaar. Er was een verdieping met enkele honderden Burundezen en een andere met Afghanen. De groepen organiseerden zichzelf. Ze wezen een leider aan voor overleg. Ook al spraken ze elkaars taal niet, ze probeerden er samen uit te komen. Er kwam een schoonmaakrooster en er werden namenlijsten opgesteld om overzicht te houden. Iedereen bleef zo veel mogelijk op zijn eigen verdieping.

Maar de groep bewoners groeide. Er kwamen asielzoekers met allerlei nationaliteiten en ongedocumenteerde migranten. Daklozen vonden de weg naar het gebouw, evenals alcohol- en drugsverslaafden. De sfeer werd grimmiger. Er ontstonden vechtpartijen en er waren uitbraken van schurft, tuberculose en difterie. In het kerstweekend werd een dode man gevonden, vermoedelijk overleden aan een overdosis.

Verantwoordelijkheid afschuiven

Een ‘jungle’. Zo omschrijven Belgische media het kraakpand nu. Hoeveel mensen er precies verblijven en wie zij zijn weet niemand. En dat is precies het probleem, want daardoor is niet duidelijk wie moet ingrijpen. Staatssecretaris voor asiel en migratie Nicole de Moor (CD&V) zegt ‘inspanningen te leveren’ maar wijst erop dat er niet alleen asielzoekers in het pand zijn. “Andere autoriteiten moeten ook hun verantwoordelijkheid nemen”, zegt De Moor. Hulp bieden aan daklozen is een taak van de Brusselse regering. Het pand staat in de gemeente Schaarbeek, wat betekent dat de burgemeester van die gemeente ook een verantwoordelijkheid heeft. Voor de identificatie van de bewoners leunt De Moor op de advocaten van de asielzoekers, maar zij zeggen dat de federale regering dat zou moeten doen.

Dat het niet lukt om de situatie onder controle te krijgen, is exemplarisch voor de complexiteit van de asielcrisis in België. Ook daar lijkt het overzicht zoek. Er is een achterstand van ruim 12.000 asieldossiers en voor zo’n 3.000 mensen is er geen plek in het opvangnetwerk. De afgelopen maanden kregen soms ook jongeren die een asielaanvraag deden te horen dat er geen plek was. Ruim twintig zijn officieel vermist, volgens hulporganisatie Caritas.

Het Belgische Rode Kruis verleent sinds eind december medische hulp aan de bewoners van het kraakpand. Het personeel gaat het gebouw niet in uit veiligheidsoverwegingen. Op de stoep staat een container waar zich dagelijks zo’n veertig mensen melden voor een behandeling. Vanaf maandag verplaatst de organisatie zich een kilometer verderop naar de Pachecolaan, waar het aanmeldcentrum voor asielzoekers is. Daar wordt de hulppost overgenomen, die tot nu toe door Artsen zonder Grenzen werd beheerd.

Zinloos

De overname is goed nieuws, zegt een woordvoerder van Artsen zonder Grenzen. “Het betekent voor ons erkenning van de ernst van de situatie”, aldus de woordvoerder, omdat het Rode Kruis gesubsidieerd wordt door de federale overheid. “Tegelijkertijd is het eigenlijk zinloos om asielzoekers wel medische hulp te geven maar geen opvang. Zo blijven er ziektes rondgaan.” Ook wijst hij op gevolgen voor de lange termijn. “We zien veel mensen met ernstige psychologische problemen omdat ze soms maanden op straat slapen.”

Reza Ayashi maakt zich op voor weer een nacht. Hij wijst naar zijn bed, een stuk karton met daarop een dun matras en dekens. “Het is hier gevaarlijk, natuurlijk ben ik bang. Maar waar moet ik anders heen?”

Lees ook:

Asielzoekers in België slapen in festivaltentjes en kraakpanden

Ook België kampt met een crisis in de asielopvang. Terwijl het vriest slapen asielzoekers verspreid door Brussel in portieken, een geïmproviseerd tentenkamp en kraakpanden.