De Russische persvrijheid komt steeds verder in het nauw

Terwijl vorige week wereldwijd de dag van het vrije woord werd gevierd, waren verslaggevers in Rusland nog aan het bijkomen van een maand waarin de druk op de persvrijheid steeds verder werd opgevoerd. Zelfs voor Russische begrippen was april een buitengewoon slechte maand voor de onafhankelijke pers.

Het startschot voor de toenemende repressie was een huiszoeking van de geheime dienst FSB bij Roman Anin, hoofdredacteur van iStories, een platform dat gespecialiseerd is in onderzoeksjournalistiek. Aanleiding voor de huiszoeking was een artikel dat Anin vijf jaar terug schreef over Igor Setsjin, de baas van staatsoliebedrijf Rosneft en goede vriend van president Poetin.

190 miljoen dollar

In een uitgebreid onderzoek bracht Anin Setsjin in verband met een van de duurste jachten ter wereld, de in Nederland gebouwde St. Princess Olga. De onderzoeksjournalist toonde op minutieuze wijze aan dat het prijskaartje daarvan – ruim 190 miljoen dollar – zelfs voor een machtig man als Setsjin onmogelijk te bekostigen was op basis van zijn reguliere salaris.

De afgelopen jaren sluimerde de zaak, maar in maart kwam deze in een stroomversnelling. Niet geheel toevallig publiceerde Anin kort daarvoor een artikel over de schoonzoon van president Poetin die aandelen in een olie- en gasbedrijf kocht ter waarde van 380 miljoen dollar. In principe niets mis mee, behalve dat deze Kirill Sjamalov slechts 100 dollar betaalde voor de effecten. Die bevinding kwam Anin duur te staan. Zijn woning werd zeven uur lang doorzocht. Het lijkt een kwestie van tijd tot een tenlastelegging volgt.

Illegale activiteiten

Hoe nietsontziend de Russische autoriteiten tegenover de onafhankelijke pers staan, bleek een paar dagen na de inval bij Anin eens te meer toen het Russische Onderzoekscomité – een equivalent van de Amerikaanse FBI – een strafrechtelijk onderzoek startte naar Doxa, een studententijdschrift verbonden aan een universiteit in Moskou.

Volgens de autoriteiten publiceerde de redactie van het blad een video die minderjarigen opriep om deel te nemen aan een ongeautoriseerde demonstratie voor de vrijlating van de gevangen oppositieleider Aleksej Navalny. Of in de woorden van het Onderzoekscomité: Doxa spoorde minderjarigen aan tot ‘deelname aan illegale activiteiten’. Vier van de studenten hangt een straf van drie jaar strafkolonie boven het hoofd.

Spionnen en landverraders

Maar ook grote nieuwsorganisaties staan steeds meer onder druk. Zoals het onafhankelijke, Russischtalige Meduza, dat geldt als een van de populairste en invloedrijkste nieuwssites van Rusland met maandelijks zo’n 13 miljoen unieke bezoekers. Op 23 april kreeg de organisatie het predicaat ‘buitenlands agent’.

Dat stempel is naar alle waarschijnlijkheid het begin van het einde voor Meduza, een medium dat eerder al andere vormen van repressie handig wist te ontwijken door onder meer het hoofdkantoor naar de Litouwse hoofdstad Riga te verplaatsen, terwijl het ook een vestiging in Moskou draaiende hield. Nu de organisatie is gebrandmerkt als buitenlands agent moet ze onder meer boven alle berichten vermelden dat ze activiteiten van een buitenlands agent uitvoert. Daarnaast komt het medium onder verscherpt financieel toezicht te staan en riskeert het torenhoge boetes indien het niet voldoet aan de vereisten van het brandmerk.

De term ‘buitenlands agent’ is in Rusland onlosmakelijk verbonden met de Koude Oorlog en roept de associatie met spionnen en landverraders op. De hoofdredacteur van Meduza stelt dan ook dat het predicaat adverteerders afschrikt, waardoor de organisatie nu al op de rand van de financiële afgrond staat. Het salaris van het personeel is inmiddels flink teruggeschroefd, de kantoren in Riga en Moskou zijn dicht en de organisatie maakt voorlopig geen gebruik meer van freelancers. Volgens de hoofdredacteur van het medium is het overduidelijk: “Het doel van de autoriteiten is om Meduza te vermoorden”.

Dreigement uit Amerika

Een ander medium dat al in 2017 het predicaat ‘buitenlands agent’ kreeg, is het – van origine Amerikaanse – Radio Free Europe/Radio Liberty. Begin april meldde de organisatie dat het totaalbedrag aan boetes dat ze over de jaren heen kreeg opgelegd vanwege het niet nakomen van de buitenlandse agent-wet, inmiddels neerkomt op meer dan 1 miljoen dollar. Het Amerikaanse ministerie van buitenlandse zaken heeft al aan Moskou laten weten dat de VS ‘zullen reageren’ als de druk op de organisatie blijft toenemen.

Of het Kremlin dat dreigement ter harte neemt, is nog maar de vraag. De reden achter de opgevoerde censuur en repressie van de pers dient namelijk een hoger doel voor de mannen en vrouwen aan het Rode Plein. Met nog vier maanden te gaan tot de parlementsverkiezingen, is het Kremlin er veel aan gelegen om onafhankelijke media de mond te snoeren om de stembusgang te beïnvloeden. De Poetingezinde regeringspartij Verenigd Rusland staat er slecht voor in de peilingen en leed bij regionale verkiezingen de afgelopen tijd pijnlijke verliezen.

Daarom willen Poetin en zijn kompanen elk risico, hoe groot of klein ook, uitsluiten en wordt er nu korte metten gemaakt met de vrije pers. Zodoende sluit het net rond de Russische onafhankelijke media zich steeds verder en komt het vrije woord steeds meer in het gedrang.

Lees ook:

Bedreigingen en zelfs moorden: de media in Oost-Europa zitten in de tang van de oligarchen en regering

De onafhankelijke media en vrijheid van meningsuiting in Centraal- en Oost-Europa staan steeds meer onder druk. Wat is er aan de hand in de landen waar zo’n dertig jaar geleden nog een socialistische wind doorheen waaide?