De opmars van drones maakt oorlog op afstand makkelijker, tot bezorgdheid van vredesactivisten

Wie een glimp op wil vangen van de drastische verandering die de oorlogvoering op dit moment doormaakt, moet een recent onlinefilmpje bekijken van de strijd om de regio Nagorno-Karabach. Te zien is hoe Armeense militairen kennelijk wanhopig in de lucht schieten. Intussen groeit een angstaanjagend gezoem dat doet denken aan Duitse duikbommenwerpers in de Tweede Wereldoorlog. Enkele seconden later slaat een kamikazedrone in een bus, die in een vuurbal explodeert.

De Azeri’s steken hun trots over deze inzet van hun aanvalsdrones, die ze betrekken van Israël en Turkije, niet onder stoelen of banken, en zetten het ene na het andere propagandafilmpje online. Tegelijk kunnen de Armenen niet verhullen dat ze nauwelijks tegen het gevaar uit de lucht opgewassen zijn. “We hebben nieuwe technologie nodig”, verzuchtte artillerist Ashot Sarkissian in de plaats Askeran tegen de Los Angeles Times. “We hebben wapens nodig om tegen de drones te vechten.”

De Verenigde Staten waren het eerste land dat openlijk aanvalsdrones inzette. De Amerikaanse veiligheidsdienst CIA deed dat in oktober 2001, kort na de aanslagen op het World Trade Center en het Pentagon, in de jacht op terroristenleider Osama bin Laden in Afghanistan. Sindsdien zijn drones, of Unmanned Aerial Vehicles (UAV’s) in jargon, snel uitgegroeid tot een belangrijk wapen in het arsenaal van tientallen landen. De onbemande vliegtuigen variëren van piepkleintjes, waarmee je bijvoorbeeld een gebouw kunt binnenvliegen om er te spioneren, tot exemplaren zo groot als passagiersvliegtuigen, volgepropt met elektronica. En steeds vaker zijn ze bewapend of storten ze zich als kamikazes op een doel.

Amerika, China en Israël zijn de marktleiders op het gebied van deze UAV’s, maar daarnaast komen op dit moment in rap tempo andere productielanden op, zoals Polen, Oekraïne, Iran, Turkije en Zuid-Afrika. De verwachting is dat de markt groeit van zo’n 17 miljard euro dit jaar naar rond 39 miljard in 2025.
“De drone is een wapen dat tekenend is voor onze tijd, omdat hij het gemakkelijker maakt oorlog op afstand te voeren”, zegt onderzoeker Wim Zwijnenburg van vredesorganisatie Pax. “Ze zijn goedkoper en eenvoudiger te gebruiken dan vliegtuigen met piloten, en je kunt ze, vooral in schimmige oorlogsgebieden, zonder al te veel risico inzetten. Er komen geen vliegers terug in body bags, waardoor de publieke steun behouden blijft.”

Naast de strijd om Nagorno-Karabach, waar de Azeri’s een overwicht verkregen met hun UAV’s, hebben onbemande vliegtuigen dit jaar nog zeker twee keer een sleutelrol gespeeld in conflicten. Zo verwoestte Turkije met drones tientallen Syrische pantserwagens in de regio Idlib en hielp zo een Syrische opmars tot stilstand te brengen. En ook in de oorlog in Libië doken UAV’s op. De Verenigde Arabische Emiraten voorzagen de Libische krijgsheer Khalifa Haftar van Chinese Wing Loong-drones bewapend met raketten, die hem ondersteunden bij zijn opmars naar Tripoli. Vervolgens schoot Turkije afgelopen voorjaar de centrale regering in de hoofdstad te hulp met zijn Bayraktar-drones, waarna een einde kwam aan Haftars belegering van Tripoli.

Voor vredesactivisten is deze snelle, wereldwijde verspreiding van drones een zorgelijke ontwikkeling. Zij vrezen dat de UAV’s de drempel voor geweld verlagen en dat sluimerende conflicten zullen oplaaien. Ze wijzen er hierbij op dat allerlei landen met bestaande grensgeschillen, zoals Griekenland, Oekraïne, India en Pakistan bezig zijn aanvalsdrones te verwerven.

Bovendien zijn de activisten bang dat de controle over UAV’s in de toekomst steeds meer zal worden overgelaten aan kunstmatige intelligentie, zodat de drones min of meer autonoom boven het slagveld zullen hangen en zelf op zoek zullen gaan naar doelwitten. “Het is de vraag wie er dan nog verantwoordelijk is als met een drone een oorlogsmisdrijf wordt begaan”, zegt Zwijnenburg. “Degene die hem heeft gelanceerd, zal zeggen dat de programmeur het heeft gedaan, en de programmeur zal verwijzen naar zijn commandant. Maar als iedereen verantwoordelijk is, is uiteindelijk niemand meer verantwoordelijk. Het wordt allemaal steeds obscuurder.”

Lees ook:

Duitsland wil aan de gevechtsdrone

In Duitsland lijkt er een doorbraak te zijn in een vastgeroeste politieke discussie. Berlijn wil toch gevechtsdrones gaan aanschaffen.

Het gevaar van drones vraagt om nieuwe afspraken

Het gemak van de inzet van bewapende onbemande vliegtuigjes werd weer eens duidelijk bij de succesvolle aanval van een zwerm drones, aangevuld met kruisraketten, op een Saudische olieraffinaderij. Het was een alarmsignaal van jewelste.

Een dodelijk wapen knutsel je zo in elkaar

De drone was lange tijd het symbool van de Amerikaanse ‘oorlog tegen terrorisme’, maar inmiddels zijn de onbemande toestelletjes uiterst geschikte wapens geworden om terreur mee te zaaien.