Dinsdag begint een beslissende onderhandelingsronde tussen Brussel en Londen. Als deze week geen vooruitgang wordt geboekt, met name op visserij, ziet het er buitengewoon somber uit. Haal de rampenplannen voor een no-deal-brexit dan maar weer uit de kast.
Je ziet het bijna voor je. “Hallo Brussel, horen jullie mij?”
“We horen niks, Londen, je moet je microfoon even on-muten, dat knopje rechtsboven. Of zit dat bij jullie weer linksonder?”
Of het echt zo is gegaan, weten we niet, maar de eerste brexitonderhandelingen per video, in april, werden – ‘ironisch genoeg’, zegt een betrokkene – gehinderd door de slecht communicerende systemen van de Europese Commissie en de Britse regering. Alsof er al niet genoeg ruis op de lijn zat.
Inmiddels verlopen die beeldschermgesprekken een stuk soepeler, technisch althans. Inhoudelijk ziet het er nog steeds rampzalig uit, eigenlijk al vanaf de eerste overlegronde, die begin maart nog gewoon ouderwets fysiek in Brussel plaatsvond.
Visserij
Eigenlijk hoeven we deze week alleen maar naar visserij te kijken. Als dit dossier vast blijft zitten, dan kunnen we de hele brexitonderhandelingen vrijdag al als mislukt beschouwen. EU-hoofdonderhandelaar Michel Barnier putte vorige maand hoop uit de wetenschap dat beide partijen zich inmiddels bewust zijn van hun ‘maximalistische’ standpunten en dus van de noodzaak om naar elkaar toe te bewegen. Deze week moeten we die beweging zien, anders is het hopeloos.
Op dit dossier voelen de Britten zich het sterkst in hun schoenen staan, omdat de EU-landen hier veel meer te verliezen hebben dan het VK. Alleen al de Nederlandse vissers halen momenteel ruwweg de helft van hun vangst uit Britse wateren. Het VK wil daarover weer volledige zeggenschap, terwijl de EU alles precies zo wil laten als nu, inclusief Britse deelname aan de EU-visquotaverdeling en, in ruil, onbelemmerde toegang van Britse visproducten tot de EU-markt. Ruim 70 procent van die producten gaat naar de EU.
“Het VK wil dezelfde afspraken als de EU heeft met Noorwegen, dus ook elk jaar over nieuwe quota onderhandelen”, zegt brexit-rapporteur namens het Europees Parlement, Kati Piri (PvdA). “Dat is niet te doen. Met Noorwegen gaat het om vijf vissoorten, met het VK om honderd.”
Een ander verschil van inzicht is dat het VK het liefst per sector aparte afspraken wil maken, terwijl de EU alles in één handelsakkoord wil stoppen. “Geen brexitakkoord zonder visserij”, zo onderstreepte het Europees Parlement vorige maand. Loopt het deze week vast op de vis, dan heeft verder praten over andere sectoren wat de EU betreft geen zin meer.
Dinsdag begint de vierde, cruciale onderhandelingsronde over de toekomstige (handels)betrekkingen tussen de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk, sinds dat land op 31 januari zijn institutionele brexit beleefde. De echte brexit-datum van 1 januari nadert. Op die dag, als de huidige overgangsperiode ten einde is, maakt het VK geen deel meer uit van de interne EU-markt en de douane-unie. Daar ligt de befaamde cliff edge, de rand van de afgrond.
Na 30 juni kan de einddatum niet meer worden veranderd
Somberheid overheerst. Deze week wordt beslissend. Als opnieuw geen enkele beweging zit in het overleg, dan is er officieel sprake van stront aan de knikker. De no-deal-rampenplannen van vorig jaar kunnen dan weer worden afgestoft. Weer paniek om niks? Nee, nu wordt het ernst.
We weten het al, maar later deze maand zal het helemaal zeker zijn: de regering van premier Boris Johnson vraagt geen verlenging aan van de overgangsperiode. Ook al is de coronacrisis nog zo verwoestend, vooral in het VK, Johnson wil die echte brexit bijna vier jaar na het referendum niet weer op de lange baan schuiven. Na 30 juni is het niet meer mogelijk de einddatum van die transitie te veranderen. Die is dan in beton gegoten: 31 december 2020.
Tegelijk is er weinig zicht op een akkoord. Integendeel: half mei bereikte de sfeer tussen Londen en Brussel een nieuw dieptepunt. Dat bleek uit een briefwisseling tussen de twee hoofdonderhandelaars, David Frost en Michel Barnier, die zo ijzig was dat je vingertoppen ook vandaag nog bijna aan het papier vastvriezen.
Verschillende verwachtingen
Frost noemt het perplexing, verbijsterend, dat de EU ‘aanvullende, onevenwichtige en nooit eerder vertoonde’ eisen stelt aan de Britten.
“Wij zien niet in wat het VK zo onwaardig maakt om het soort regelingen aangeboden te krijgen zoals die in moderne vrijhandelsakkoorden gebruikelijk zijn.”
Waarom, vraagt Frost zich af, moeten wij slaafs EU-standaarden blijven volgen en onder het juk blijven van het Europees Hof van Justitie? “U moet inzien dat dit simpelweg geen bepaling is die een democratisch land zou kunnen ondertekenen, omdat die zou betekenen dat het Britse volk niet zou kunnen beslissen over zijn eigen regels om onze eigen industrieën in ons eigen parlement te steunen.”
Barnier sloeg ijskoud terug. “Ik zou niet de toon wensen die u heeft gekozen om het wederzijds vertrouwen te beïnvloeden”, stuurde de Fransman per kerende post terug. “Ik denk niet dat een briefwisseling over de inhoud van de onderhandelingen noodzakelijkerwijs de beste manier is om wezenlijke punten te bespreken.” Vervolgens kan hij het toch niet laten om Frost ook inhoudelijk terecht te wijzen. De woorden cherry picking vallen weer eens: Barnier beschuldigt de Britten ervan lukraak te shoppen in bestaande handelsakkoorden van de EU met andere landen, waarbij uiteraard alleen de aantrekkelijke artikelen in het winkelwagentje worden geladen.
‘We zijn toch bevrijd van de Brusselse ketenen?’
Hoe kunnen twee partijen, die bijna een halve eeuw innig met elkaar verknoopt waren, zo met elkaar overhoop komen te liggen? “Het grootste probleem is dat beide partijen verschillende verwachtingen hebben van wat ze willen bereiken”, zegt Europarlementariër Kati Piri (PvdA), sinds begin maart een van de twee brexit-rapporteurs van het parlement.
“Er zijn andere verwachtingen over het juridisch raamwerk en er is een andere interpretatie van wat we eerder hebben afgesproken. De Britten zeggen: wij zijn nu soeverein, dus trekken we ons niets van jullie aan. Wij zeggen: prima, wij respecteren jullie soevereiniteit, die hebben wij ook, maar als je volledige toegang wilt houden tot de EU-markt, dan moet je de bijbehorende regels volgen.”
(On)eerlijke concurrentie
Ziet het visserij-overleg er somber uit? Dat is nog een blijspel vergeleken met het conflict over het LPF. Sommige lezers denken bij die afkorting misschien terug aan de voormalige regeringspartij Lijst Pim Fortuyn, maar in het brexitjargon staat LPF voor level playing field, ofwel een gelijk speelveld. Daarop gelden voor iedereen dezelfde spelregels. In dit geval gaat het om de EU-standaarden en –normen op het gebied van bijvoorbeeld arbeidsrechten, milieu, staatssteun en belastingbeleid.
Hier botsen de ideologieën van de EU en het VK het hardst op elkaar. Het VK wil ook in de toekomst met zo min mogelijk belemmeringen handeldrijven met de EU, maar die eist dat Britse producenten zich dan wel aan de EU-regels moeten houden. Anders worden EU-bedrijven valselijk beconcurreerd door een nabij ‘derde’ land.
Die eis druist precies in tegen de brexit-filosofie van ‘Take back control’. De Britten hebben dat principe zo hoog zitten, dat ze eventuele nieuwe EU-douanetarieven en invoerquota voor lief willen nemen. De EU brengt daar tegenin dat onderhandelingen daarover, doorgaans sector per sector, vele jaren zullen duren. Als de Britten dat willen, zullen ze de overgangsperiode moeten verlengen.
En dat gaan ze dus niet doen. Zelfs met het pijnpunt visserij buiten beschouwing gelaten, is de kans op een brexit-akkoord alleen al vanwege deze concurrentiekwestie heel klein. Bij visserij is er nog hoop dat beide partijen in beweging komen, maar dit thema raakt aan de interne-marktfundamenten van de EU. De enige kans op een doorbraak is als Londen door de knieën gaat.
Hoe ijzig de sfeer ook is, uit niets blijkt dat de Britse regering druk met de brexit bezig is. In Londen hebben ze andere dingen aan het hoofd. Als het niet de Covid-19-pandemie is – Johnson zelf was zwaar ziek – dan is er wel een schandaal, bijvoorbeeld rond Johnsons lockdownregels overtredende adviseur Dominic Cummings. ‘Brexit? Die hebben we toch al achter de rug? We zijn toch bevrijd van de Brusselse ketenen?’ – die houding stralen ze uit.
Telkens als er een struikelblok opdoemt in de besprekingen, zegt Londen: pas op hoor, we zijn inmiddels een soeverein land en dat blijven we, ook als er geen akkoord komt. De indruk is dat de regering-Johnson pas na de zomer echt wakker wordt.
De Britse ontkenningsfase
De meningsverschillen gaan niet alleen over nieuwe afspraken. De EU maakt zich grote zorgen over de Britse naleving van de terugtrekkingsovereenkomst, die vorig jaar middels bloed, zweet en tranen met Johnson werd beklonken. Daarin staat zwart op wit dat er een handelsgrens komt in de Ierse Zee, tussen het Groot-Britse eiland en Noord-Ierland. Alle, maar dan ook alle goederen die van pak ’m beet Liverpool naar Belfast worden verscheept, moeten worden gecontroleerd op inhoud en eindbestemming.
De Britten bleven echter lang steken in een ontkenningsfase. Johnson zelf verzekerde Noord-Ierse ondernemers dat er niets zou veranderen. Pas vorige maand erkende de regering dat er wel degelijk douanecontroles komen in de Noord-Ierse lucht- en zeehavens. Het vereist de nodige logistieke en personele voorbereidingen om ervoor te zorgen dat die er ook daadwerkelijk op 1 januari zullen zijn, waterdicht bovendien. Daar wijst nog weinig op.
“Als je probeert te onderhandelen over een nieuw akkoord, en tegelijk heb je een oud akkoord dat niet wordt uitgevoerd, dan geeft dat niet veel vertrouwen in het welslagen van dat nieuwe akkoord”, vat Piri (PvdA) de argwaan bij de EU-onderhandelaars samen.
Bovendien blijven die afspraken over Noord-Ierland hoe dan ook overeind, ook als beide partijen elkaar dit jaar voor rotte vis uitmaken en met slaande deuren de onderhandelingstafel verlaten. Mochten de Britten er niet in slagen die douanefaciliteiten op tijd klaar te hebben, dan zullen de EU-landen groot misbaar maken over de risico’s voor hun interne markt.
Rijen vrachtwagens met rottend voedsel
In het allerzwartste scenario zal EU-lidstaat Ierland zich gedwongen zien om alsnog die gevreesde slagbomen bij zijn landsgrens met Noord-Ierland te installeren, de slagbomen waarvoor iedereen in de eerste brexit-fase zo panisch was, de Britten incluis. Het eind vorige eeuw moeizaam tot stand gekomen vredesproces in Noord-Ierland komt dan ook weer in gevaar.
Het is al met al geen vrolijk verhaal. Begin vorig jaar werd door sommigen nog wat lacherig gedaan over de no-deal-rampscenario’s, waarin beelden werden opgeroepen van rijen vrachtwagens met rottend voedsel en boze Franse vissers die ofwel de Noordzee, ofwel het Parijse Élysée onveilig zouden maken. Die beelden dreigen in alle ernst terug te keren – en dat midden in de coronacrisis en een historische, lange recessie in zowel de EU als het VK zelf.
“Alles hangt af van de politieke afweging die Londen maakt”, zegt een nauw bij de onderhandelingen betrokken EU-ambtenaar. “Vinden zij die soevereiniteit, die ideologie van ‘Take back control’, zo belangrijk dat ze de economische schade voor lief nemen, met alle gevolgen van dien voor de relatie met de EU in de spannende wereldorde van nu? Of breekt toch het inzicht door dat het beter is om met elkaar op te trekken en door de ideologie heen te prikken?”
Lees ook:
Het brexitoverleg zit in een totale impasse
Ook de derde brexit-onderhandelingsweek levert louter frustraties op, aan beide kanten. Intussen zijn we weer een week dichterbij een chaotische no-deal-brexit op 1 januari.
De brexit van A tot Z
Uit de oude doos: het brexit-ABC. Disclaimer: van november 2018, dus alweer een beetje gedateerd.
