ReportageCyberoorlog
De nieuwe stoottroepen in de Egyptische strijd tegen extremisme zitten op kantoor
Egypte gaat jihadisten voortaan ook online bestrijden. ‘Ooit veroverde je een land met een leger, nu met een kantoor.’
In een ruimte die doet denken aan een callcenter zoeken Marwa Abdel Aziz en Hadir Abdel Maksut op internet naar propaganda van extremistische jihadistische groepen. Hun bureaus staan naast elkaar, en af en toe buigen ze zich naar elkaar toe om een gevonden bericht te bekijken. Een oproep van Islamitische Staat om gevangenissen in het Westen aan te vallen, een waarschuwing dat WhatsApp niet veilig genoeg is voor gevoelige informatie.
De twee jonge vrouwen doen onderzoek naar internet-extremisme voor de Dar al-Ifta, een belangrijk islamitisch onderzoeksinstituut in Egypte. Maksut, met roze hoofddoek en een net zo roze waterfles op tafel, vindt haar werk belangrijk, maar ook confronterend. “Ik heb zo veel geweld en bloed gezien in de berichten van groepen als IS. Van hun ideeën lig ik vaak wakker.”
Ook Aziz, die berichten van jihadisten op haar telefoon met glitterhoesje laat zien, vond haar werk in eerste instantie beangstigend. Nu is ze vooral geïntrigeerd en infiltreert ze gesloten onlineforums van jihadistische groeperingen. “Ze gaan door verschillende fasen. Na de dood van Al-Baghdadi (voormalig IS-leider Abu Bakr al-Baghdadi, red.) werden ze paranoïde. Ze deelden handleidingen met elkaar over hoe je zelf een bom kunt maken”, vertelt ze. “Ze voelden zich bedreigd.”
Veertig medewerkers speuren op internet naar controversiële fatwa’s
Maksut en Aziz zijn de nieuwe stoottroepen in de Egyptische strijd tegen extremisme. Die was lang vooral het terrein van het leger en de inlichtingendiensten, in de fysieke zin van het woord. Bij de grens met Libië en in de Sinaï voert het leger nog altijd militaire operaties tegen jihadistische groeperingen uit, die al veel langer voortslepen dan gedacht. Onder druk van de Egyptische overheid houdt nu ook de Dar al-Ifta, dat onder het ministerie van justitie valt, zich bezig met de strijd tegen (online) extremisme.
Veertig medewerkers zoeken op het internet naar controversiële fatwa’s: interpretaties van de islam die niet in lijn zijn met de leer van de Al-Azhar en Dar al-Ifta zelf, de twee Egyptische autoriteiten voor het uitgeven van fatwa’s. Zo willen zij jihadistische propaganda beter begrijpen en monitoren, om via sociale media, moskeeën en religieus onderwijs radicale standpunten te ontkrachten.
In oktober lanceerde het team een zoekmachine, ontworpen door islamitische geleerden in samenwerking met ontwikkelaars, die op basis van religieuze termen controversiële fatwa’s en de reacties daarop zoekt. Directeur Tariq Abu Hashima laat in zijn kantoor de database zien. “Kijk, hier is een pagina waarop staat dat meisjes niet moeten studeren”, zegt hij. “En in dit bericht wordt opgeroepen tot geweld tegen christenen.”
De geestesvader van het project, Ibrahim Negm, laat in zijn kantoor de drie boeken zien die hij in reactie op jihadistische propaganda heeft geschreven. Door het onderzoek van Dar al-Ifta ziet de adviseur van de grootmoefti (de hoogste religieuze autoriteit in Egypte) welke onderwerpen populair zijn, waarna hij er aan de hand van religieuze teksten op kan reageren. “IS gebruikte het seksuele misbruik van yezidi-vrouwen als propaganda, want seks verkoopt”, zegt Negm. “Wij herinneren onze volgelingen aan de juiste islamitische waarden, zoals: doe de ander geen kwaad.”
Jongeren zijn nog te redden, de jihadisten niet meer
De resultaten van het speurwerk van het team delen wordt gedeeld met universiteiten, onderzoekscentra en tijdens wekelijkse vergaderingen met veiligheidsdiensten. Maar het doel van het project van Negm is vooral om jonge mensen te bereiken en hun intellectuele munitie te geven tegen extremisme. Die zijn namelijk nog te redden, de jihadisten zelf volgens hem niet meer. “De enige taal die zij snappen, is de kogel.”
In oktober bracht het team ook een eerste rapport uit, een document met kleurrijke grafieken, afbeeldingen van gewapende strijders en lijstjes als ‘de tien meest controversiële imams’. Het rapport weerspiegelt ook de politieke agenda van de regering van president Abdel Fatah al-Sisi. In een lijst die weergeeft uit welke hoek de meeste controversiële fatwa’s komen, staat op nummer twee de aartsvijand van de regering: de Moslimbroederschap.
De strijd tegen extremisme in Egypte is niet alleen gericht tegen jihadisten van Al-Qaida of Islamitische Staat, maar ook tegen die gematigdere Moslimbroederschap: de islamistische groep die in 2012 de enige democratische verkiezingen uit de Egyptische geschiedenis won, een jaar later de macht weer verloor na een militaire coup en die vervolgens verboden werd verklaard.
Kritiek op de staat wordt nu gezien als hulp aan terrorisme
Het gaat zelfs nog verder: onder president Sisi is de definitie van extremisme inmiddels zo opgerekt dat ook liberale activisten en kritische burgers onder de terrorismewetgeving worden opgepakt, omdat kritiek op de staat wordt gezien als hulp aan terrorisme.
Liberalen zijn geen onderwerp van onderzoek door Dar al-Ifta, maar directeur Hashima laat er geen twijfel over dat zij zich ook zorgen moeten maken. Zijn team noemt de online-strijd tegen extremisme de ‘5G-oorlog’, een online-oorlog tegen iedereen die eropuit is de Egyptische regering te verzwakken.
“Vroeger had je een leger nodig om een land te veroveren. Nu kun je dat doen vanuit je kantoor”, zegt Hashima. “Je kunt de publieke opinie tegen de regering keren. Je kunt een revolutie beginnen.”
Lees ook:
Moslimbroederschap en IS proberen zieltjes te winnen in de gevangenis
In de gevangenissen van Egypte woedt een felle strijd tussen de Moslimbroederschap en Islamitische Staat. Het zijn broedplaatsen van extremisme en IS is aan de winnende hand.
