De hitserie Peaky Blinders heeft Birmingham zowaar cool gemaakt

Jirapat Cherdchay uit Thailand past perfect op de plek waar hij foto’s neemt: de oude haven in het Black Country Living Museum. In dat openluchtmuseum, zo’n vijftien kilometer van Birmingham, speelden zich talloze scènes van de rond het jaar 1920 gesitueerde gangsterserie Peaky Blinders af. Cherdchay heeft zich in stijl gekleed: een wollen jas, waaronder de stropdas van zijn pak te zien is, leren schoenen en uiteraard de voor de hitserie zo typerende platte pet – zonder de ingenaaide scheermesjes waarmee leden van gangsterfamilie Shelby in de serie hun rivalen te lijf gaan.

“Bij deze boot deed Tommy Shelby in het eerste seizoen alsof hij iemand doodschoot”, zegt Cherdchay enthousiast over de knappe en charismatische hoofdpersoon uit het zes seizoenen lopende BBC-epos, dat op 3 april eindigt. De serie is waanzinnig populair. Alleen al op de BBC kijken 6 miljoen mensen: 9 procent van de Britse bevolking. En binnenkort zullen nog eens tientallen miljoenen mensen over de hele wereld het laatste seizoen online streamen. Peaky Blinders is te zien in 183 landen. In minstens 24 daarvan was het tussen april 2020 en april 2021 de populairste serie op Netflix. Ook in Nederland.

Fan van de kledingstijl

Cherdchay kwam in september als student naar Londen, waar hij les krijgt aan een kunst- en modeacademie. Met kerst ontdekte hij Peaky Blinders. “Ik keek de eerste vijf seizoenen in één ruk achter elkaar.” Hij is niet alleen fan van het verhaal, maar ook van de kledingstijl. “Ik ben weg van de mannenmode uit de jaren twintig”, zegt hij. Cherdchay doelt op de driedelige pakken, whisky, zakhorloges, dasspelden, metalen sigarettendoosjes en leren schoenen. Na het zien van de serie wilde hij per se naar het Black Country Living Museum. Deze zondag had hij tijd. Dus pakte hij de trein.

De glamour van personage Tommy Shelby stamt overigens vooral uit de latere seizoenen. Het staat in schril contrast met de oude haven in het museum – door Peaky Blinders beter bekend als ‘Charlie’s yard’. Het ruikt er naar steenkool tussen de schoorstenen en schuren.

In de serie begint de zigeunerfamilie Shelby – de drie oudste broers zijn veteranen uit de Eerste Wereldoorlog – een illegaal gokkantoor in een achterbuurt van de op kolen gestookte industriestad Birmingham. Gaandeweg de seizoenen groeit de familie uit tot een gangsterclan die eerst de wijk, dan de stad en ten slotte hele delen van het land in de greep krijgt, via gewelddadige conflicten met de politie en rivaliserende bendes.

Thema-avonden met duizenden bezoekers

Cherdchay is bepaald niet de enige die in Charlie’s yard selfies komt nemen. Om de zoveel tijd poseren er nieuwe fans, vaak te herkennen aan hun platte pet. “De serie heeft ons zeker extra op de kaart gezet”, zegt Hannah Brown van het Black Country Living Museum. “Vooral ook voor toeristen uit het buitenland.” Dat blijkt wel uit de populariteit van de Peaky Blinders Nights die het openluchtmuseum een paar keer per jaar organiseert. Bezoekers worden dan getrakteerd op een typisch avondje uit in de jaren twintig, inclusief live muziek, stoepen vol geparkeerde oldtimers en straattheater. Brown: “Sinds 2018 hebben die thema-avonden 30.000 extra bezoekers getrokken.”

Sociaal historicus Carl Chinn is blij met al die aandacht. “Peaky Blinders heeft Birmingham plots cool gemaakt.” Hij lacht. “Dat is compleet nieuw.” Hij zit in zijn studeerkamer in het zuiden van de stad en praat met zoveel enthousiasme dat hij soms bijna over zijn eigen woorden struikelt. Hij spreekt in het typische Brummie-accent dat ook voortdurend in de serie te horen is. “Het is echt ongelooflijk, maar het is Cillian Murphy (de acteur die Tommy Shelby speelt, red.) zelfs gelukt onze tongval sexy te laten klinken. Terwijl wij Brummies uit Birmingham daar juist altijd om werden bespot.”

Geen topcriminelen maar kruimeldieven

Toch kon Chinn de serie niet kijken. Daarvoor klopte er historisch te weinig van. Zo waren de Peaky Blinders geen fenomeen in de jaren twintig van de vorige eeuw, maar tussen 1890 en 1910. Zij vormden bovendien niet één specifieke bende, zoals in de serie: de term Peaky Blinders was een verzamelnaam voor álle straatgangsters in Birmingham aan het eind van de negentiende eeuw. Het ging ook niet om goedgeklede en charismatische topcriminelen, maar om kruimeldieven en agressieve arme sloebers, die vooral elkaar te lijf ging en de politie uit de tent probeerden te lokken. En zij vervielen niet, zoals in het tv-drama, tot geweld als gevolg van trauma’s uit de Eerste Wereldoorlog. Nee, hun dienstplicht in die oorlog bleek vaak juist het einde van hun criminele leven. Wie beschadigd uit de strijd terugkwam, had zelden zin om daarna zijn oude, gewelddadige straatleven weer op te pakken.

Toch waren er ook begin jaren twintig zeker bendeoorlogen. Alleen vonden die niet meer plaats in de achterbuurten van Birmingham, maar rond de paardenraces door het hele land. Ze gingen tussen inmiddels veel beter georganiseerde misdaadsyndicaten uit Londen en Birmingham. Het arme, agressieve uitschot dat rond 1890 de naam Peaky Blinders had gekregen, en dat in die tijd de inwoners van de arbeidersbuurten terroriseerde, had er niets meer mee te maken. De bedenker van de tv-serie, Stephen Knight, combineerde twee verschillende periodes uit zijn geboortestad, plukte her en der wat historische feiten en personages uit hun context en mengde dit alles tot een fictief verhaal.

Ruig leven op straat

Tot aan de coronapandemie gaf Chinn rondleidingen door Birmingham over de échte Peaky Blinders, aan toeristen van over de hele wereld. Hij vertelde hen wat halverwege de negentiende eeuw leidde tot de opkomst van alle bendes in zijn stad. Ook schreef hij daarover het boek Peaky Blinders: The Real Story, dat een bestseller werd. “De bevolking van Birmingham was erg jong”, vat hij het samen in zijn studeerkamer. “De meerderheid was onder de dertig. Veel mensen leefden in erbarmelijke omstandigheden, in overvolle arbeidswijken. Het leven speelde zich daar op straat af. Jongemannen speelden er in het weekend fysiek ruige spellen. Er werd gegokt. Mensen uit de middenklasse vonden zulke massa’s jongeren in de straten van hun stad bedreigend. Bovendien waren zij tegen sporten en gokken op zondag. Dus zetten zij druk op de politie om in te grijpen.”

In het begin lukte dat redelijk, maar vanaf de jaren zestig van de negentiende eeuw begonnen steeds meer jongeren terug te vechten. “Vergeet niet dat in een samenleving waar de armen worden uitgebuit en gediscrimineerd fysieke kracht voor veel mannen het enige is om nog status mee te verwerven”, zegt Chinn. “Er ontstond zo een cultuur van giftige masculiniteit.” Mannen sloegen de handen ineen om hun straat te verdedigen, tegen de politie, maar ook tegen mannen uit andere straten. Zo ontstonden er straatbendes, waarvan de leden eerst ‘Sloggers’ heetten en na 1890 ‘Peaky Blinders’.

De vorming van straatbendes was dus een indirect gevolg van klassenstrijd. Niet gek dat de Peaky Blinders begin twintigste eeuw weer verdwenen zodra er meer afleiding kwam voor de arbeidersklasse: voetbal kwam op als massasport, een aantal progressieve priesters startte boksverenigingen, de bioscoop deed zijn intrede. Er bleven wel bendes bestaan, maar het was niets in vergelijking met de schaal van voor 1910. En daar kwam de Eerste Wereldoorlog in 1914 nog bij.

Birmingham als Birmingham

Maar goed, het is natuurlijk de vraag in hoeverre het cruciaal is dat een serie als Peaky Blinders historisch exact klopt. Drama op tv is uiteindelijk ook gewoon entertainment, nuanceert Jemma Saunders. Zij is onderzoeker aan de Filmfaculteit van de Universiteit van Birmingham. Zij ziet eveneens hoe de tv-serie de trots van haar stad heeft opgekrikt. “Het is zeer uitzonderlijk dat Birmingham ‘zichzelf speelt’ op het scherm”, legt ze uit. “Er worden best vaak scènes voor series en films opgenomen in de stad, maar dan stelt Birmingham meestal Londen of een andere stad voor.”

Doordat Peaky Blinders draait om Birmingham zelf, straalt het succes van de serie ook echt af op de stad. Al zijn, ironisch genoeg, uitgerekend voor dit gangsterdrama opvallend weinig scènes geschoten in Birmingham. Het Black Country Living Museum ligt weliswaar dichtbij, maar hoort officieel tot de buurstad Dudley. En veel andere passages zijn opgenomen in Liverpool en Yorkshire, waar meer Victoriaanse industriële architectuur bewaard is gebleven, die zo goed bij de sfeer van de serie past.

Toch vermoedt Saunders dat de impact op Birminghams imago langdurig zal zijn. Producent Knight heeft gezegd dat het huidige laatste seizoen slechts ‘het einde is van het begin’. Zo lijkt er een balletvoorstelling te komen die is gebaseerd op de serie, en een speelfilm, en wie weet nog meer spin-offs. Saunders sluit bovendien niet uit dat Peaky Blinders inhoudelijk een nieuwe trend heeft gezet. Veel Britse historische drama’s gingen tot dusver over de gegoede klasse, zoals Upstairs, Downstairs, en Downton Abbey. “Peaky Blinders draait om de arbeidersklasse in een stedelijke omgeving. Dat is vrij uniek.”

Gangster niet bewonderen

Historicus Chinn zou echter graag zien dat dit laatste nog verder gaat. “Het is belangrijk dat we, met alle aandacht die er nu voor Birmingham is door Peaky Blinders, blijven benadrukken dat gangsters uiteindelijk niet bewonderd moeten worden. Onze aandacht en verering zou, historisch gezien, moeten uitgaan naar alle arme mensen die eind negentiende en begin twintigste eeuw, ondanks hun loodzware leefomstandigheden, juist niet gewelddadig werden en zich niet verloren in criminaliteit.”

Birmingham is zoveel meer dan een stad van geromantiseerde Shelby-gangsters, verzekert hij. “Het is tot op de dag van vandaag het industriële productiecentrum van het Verenigd Koninkrijk en na Londen de meest multiculturele stad van het land.” Juist op zo’n plek is de strijd van de arbeidersklasse het gevecht dat écht heroïsch is: de strijd om arme kinderen dezelfde kansen te bieden als rijke. “Dat is een strijd die we helaas nog steeds moeten voeren”, verzucht Chinn. “Maar ook ik begrijp heus wel dat prachtig gestileerde gangsters het in films en series beter doen dan het dagelijkse leven van de armen.”

In het Black Country Living Museum heeft de Thaise student Jirapat Cherdchay intussen een uitkijkpunt gevonden voor een panoramafoto van de haven waar zijn favoriete Peaky Blinders-scènes werden opgenomen. Hij drukt af en bekijkt het resultaat. Wat hij gaat doen als hij in het openluchtmuseum is uitgekeken? Hij zegt van plan te zijn dan naar Birmingham te gaan, om daar lukraak wat rond te lopen, en kijkt stomverbaasd als hij hoort dat niet in die stad de meeste Peaky Blinders-filmlocaties te vinden zijn, maar in Liverpool. Hij glimlacht. “Nou, dan ga ik de volgende keer daar maar heen.”

Lees ook:

Gaat de familie Shelby in het vierde seizoen ten onder?

Betekent het vierde seizoen dan eindelijk de ondergang van de in tweed gestoken misdaadfamilie uit Birmingham?