De hemel van het cruiseschip is nu de hel van een drijvend vluchtelingenkamp

La Suprema kostte ruim 100 miljoen euro om te bouwen, kan 3000 passagiers en 1000 auto’s vervoeren, is 211 meter lang, telt acht etages en 567 hutten, drie restaurants, zes bars, een dozijn winkels, een casino, een bioscoop, een nachtclub en een kapel. En nu is het cruiseschip gevuld met migranten die zijn opgepikt uit zee. La Suprema heeft alles weg van een luxehotel, vol glimmend marmer, spiegels en tapijten, net als acht andere cruiseschepen die door de Italiaanse regering zijn gecharterd. Vluchtelingen en migranten kunnen er tijdelijk in quarantaine worden gehouden, tot ze aan land kunnen.

En zo functioneert La Suprema al een jaar als een drijvend vluchtelingenkamp, met vrijwel alle dagen honderden mensen aan boord. De meeste passagiers zijn afkomstig uit het Midden-Oosten en Afrika, het merendeel mannen tussen de 15 en 25 jaar uit landen als Tunesië, Egypte, Libië, Somalië of Eritrea. De bemanning bestaat, naast de scheepscrew, uit tientallen medewerkers van het Rode Kruis. Deze verslaggever meldde zich een half jaar geleden bij die hulporganisatie aan als vrijwilliger, journalisten mogen de schepen niet op. Als vrijwilliger hielp ik vooral bij het diner, door de namen van migranten te controleren die een blad met eten kwamen halen.

Ondanks de luxe omgeving voelt het schip als een ziekenboeg, een plek waar de passagiers ongerust wachten, een plek die ruikt naar gekookte broccoli en wortelen. Over de goudkleurige relingen hangt was te drogen. De vluchtelingen verblijven op enkele etages, toegang tot andere ruimtes is afgeschermd. Medewerkers van het Rode Kruis dwingen iedereen om binnen mondkapjes te dragen, in een poging te voorkomen dat eventuele coronabesmettingen zich verspreiden. In de spelletjeskamer staan om de videogames heen dozen met latex handschoenen, wc-papier en ontsmettingsmiddel.

Waar normaal zonaanbidders zitten, draaiden nu migranten sigaretten

De meeste tijd ligt het schip voor anker, net buiten Sicilië. Terwijl ik er was, voeren patrouilleschepen van de Guardia di Finanza eromheen. Deze dienst doet onderzoek naar financiële misdaden, maar ook naar misdaden rond immigratie. Een paar keer per dag mochten de migranten in een rij naar het bovendek lopen om een halfuur van de buitenlucht te genieten. Daar waar normaal zonaanbidders zouden zitten, draaiden nu migranten sigaretten terwijl ze rond het lege zwembad liepen.

Francesco Taskayali (29) was ook vrijwilliger op het schip. Hij deed er allerlei klusjes, en regelde telefoons, shampoo en tampons voor de migranten. Of schoenen, want de meesten van hen waren aan boord gekomen zonder. Of medicijnen tegen schurft, een huidaandoening die vreselijk jeukt. ’s Avonds bewaakte Taskayali de deuren op de achtste verdieping, om ervoor te zorgen dat geen van de migranten naar buiten ging, en de zee in sprong om naar land te kunnen zwemmen.

De meeste migranten zeiden dat ze grote waardering hadden voor RodeKruis-medewerkers als Taskayali, maar dat ze zich toch gevangen voelden en bang waren voor directe deportatie na aankomst op het vasteland. Als migranten niet kunnen bewijzen dat ze uit een conflictgebied komen of dat hen vervolging wacht, dan wijst Italië hun asielverzoek doorgaans af. Een groot aantal had brandvlekken opgelopen tijdens hun overtocht, als in de bootjes de brandstof zich vermengde met het zeewater in de boot en hun huid raakte. De tankjes met brandstof in die bootjes lekken vaak, of worden inderhaast leeggegooid als het vaartuig dreigt te zinken, maar de migranten blijven op de bodem zitten omdat hen is verteld dat dit het veiligst is.

Tweemaal in de week dat ik op La Suprema verbleef, voer het schip naar de haven om mensen te ontladen die lang genoeg in quarantaine waren geweest. Daar stonden bussen te wachten om hen verder te brengen naar de ‘ontvangstcentra’. Voorafgaand hadden sommige vluchtelingen shampoo of andere chemicaliën gedronken om over te kunnen geven, in de hoop dat artsen in een ziekenhuis hen meer hulp zouden willen bieden dan bureaucraten of de politie in het ontvangstcentrum. Enkele weken eerder waren negen Tunesiërs inderhaast van een van de quarantaineschepen aan land gebracht omdat ze scheermesjes had ingeslikt. “Als Libië de hel is, en Europa de hemel, dan is dit het vagevuur”, vertelde Taskayali me.

Teruggeduwd naar Libië

De hutten waar de migranten verbleven, werden na hun vertrek ontsmet, schoongemaakt en klaargemaakt voor nieuwe groepen. Die worden aangevoerd door andere schepen, vaak van hulporganisaties, die op de Middellandse Zee scheepjes met migranten opvangen. Jaarlijks proberen tienduizenden mensen de oversteek te maken; honderden en in sommige jaren duizenden laten daarbij volgens de VN het leven. Als onderdeel van een poging die stroom te stuiten maakte de EU onder meer afspraken met Libië, waar het de kustwacht ondersteunt. Geregeld worden bovendien vluchtelingen ‘teruggeduwd’ naar dat land zonder kans te hebben gekregen asiel aan te vragen – een schending van het internationale vluchtelingenrecht omdat ze in Libië grote kans hebben te worden mishandeld en uitgebuit, of erger. Italië is bovendien hulporganisaties gaan vervolgen die migranten oppikken en zonder toestemming naar een Italiaanse haven brengen. De boetes kunnen inmiddels oplopen tot 50.000 euro. Veel ngo’s zijn ermee gestopt.

Er is desondanks nog steeds een gestage stroom migranten die naar de cruiseschepen worden gebracht. Want de coronapandemie heeft aan de migratie nog een complicatie toegevoegd: autoriteiten willen voorkomen dat mensen met een besmetting aan land komen, al dan niet met een gevaarlijke coronamutatie.

Hoewel de eerste vastgestelde uitbraken buiten China anderhalf jaar geleden ironisch genoeg juist plaatsvonden op cruiseschepen, zijn datzelfde type schepen voor Italië juist een manier om aan de lokale zorgen tegemoet te komen. Want over de migranten en hun rol in de verspreiding van corona ontstond voorjaar 2020 veel onrust, ondanks het feit dat Italiaanse gezondheidsdeskundigen benadrukten dat migranten slechts een ‘minimale’ rol spelen bij de verspreiding van het virus in het land. Italië, en later ook Malta, besloot in april 2020 zijn havens te sluiten voor schepen die opgepikte migranten aan land wilden brengen. Niet veel later bedacht de regering dat cruiseschepen – leeg vanwege de coronacrisis – konden dienen als quarantainelocatie.

Helemaal zonder discussie ging dat niet. Na geruchten dat migranten met covid vanaf het Italiaanse vasteland ook naar de schepen werden gebracht, waarschuwde directeur Francesco Rocca van het Italiaanse Rode Kruis de Italiaanse regering: als migranten ook maar één dag langer dan voor de quarantaine noodzakelijk op de schepen zouden verblijven, of als mensen vanaf het vasteland weer naar zee zouden worden gebracht, zou hij zijn staf van de schepen terugtrekken. “Ik maakte hen heel duidelijk”, vertelde hij mij, “dat we meewerken zolang ons werk niet wordt dat we drijvende gevangenissen runnen.” De Italiaanse regering ging snel akkoord.

Onrust in het covid-deel

Kort voor mijn aankomst ontstond er aan boord van La Suprema onrust in het covid-deel, waar op dat moment grofweg 100 tot 150 mensen zaten. Veertig van hen zaten er al tien dagen, maar moesten nog tien dagen blijven omdat sommigen nog positief testten. Twintig Syrische mannen vonden een niet-afgesloten deur en klommen via een trap naar het bovenste dek. Toen bewakers hen vonden, liep de spanning eerst hoog op, en na wat geschreeuw en geduw gingen de mannen op het dek zitten en begonnen te zingen.

Artsen namen contact op met Andi Nganso, de medisch directeur van de quarantaineschepen, en vroegen hem wat ze moesten doen. Water en eten brengen, zei die, en de mannen laten zitten waar ze zitten. Dus zaten ze daar de hele nacht, pratend, zingend, kijkend naar de sterren, terwijl de bewakers en de medewerkers van het Rode Kruis van een afstandje toekeken. De volgende morgen liepen ze rustig terug naar hun hutten. “De crux is de-escalatie”, vertelde Nganso over het incident.

En er zijn geregeld incidenten. Volgens Nganso is geen enkele besmette migrant overleden of zelfs maar aan de beademing gegaan, maar de “echte uitdaging is de mentale gezondheid”. Zo volgde Taska­yali een Libische migrant die onrustig om zich heen kijkend een trap opliep en begon te rennen toen hij zag dat de Rode Kruis-vrijwilliger hem in de gaten hield. Op het bovenste dek probeerde hij over de reling te klimmen, Taskayali kon hem nog net stoppen. Het bleek geen poging om in zee te springen en naar de kust te zwemmen, maar iets heel anders: acht verdiepingen lager bevond zich een hard, betonnen dek. In een poging afleiding en ontspanning te bieden gaf Taskayali, professioneel musicus, daarna geregeld kleine pianoconcerten voor de migranten. De migranten reageerden opgetogen, sommigen namen zelfs een selfie met hem na afloop.

Uitgedroogd en ondervoed

Andere steun gaf Taskayali aan een 15-jarige jongen uit Ivoorkust, Abou Diakite. Die was samen met bijna 200 anderen bij de Libische kust opgepikt door een Spaanse ngo, Proactiva Open Arms. Op dat moment was de jongen uitgedroogd en ondervoed, en hij had littekens op zijn benen, mogelijk door martelingen in Libië. Aan boord van het quarantaineschip, de Allegra in dit geval, kreeg hij zware pijn in zijn onderrug. Hij had geen covid, de artsen vermoedden een infectie van de urinewegen, en ze gaven hem antibiotica.

Toen zijn situatie verslechterde vroeg het Rode Kruis de Italiaanse autoriteiten om een noodevacuatie, zodat Abou Diakite snel kon worden opgenomen in een ziekenhuis in Palermo. Taskayali schreef een afscheidslied voor hem, in drie delen. Het eerste refereerde aan het vertrek van de jongen uit Ivoorkust, het tweede aan zijn verblijf op het schip, het derde aan zijn aankomst in Europa. Het was bedoeld als een lied van hoop, een gevoel dat Taskayali dacht dat de jongen zou hebben als hij eindelijk in Italië van boord zou gaan. Toen dat de volgende ochtend echt gebeurde, reageerde de jongen echter nauwelijks meer toen de vrijwilliger de hand op zijn schouder drukte en zei: “Mijn vriend, het land, eindelijk”. De jongen raakte in coma en stierf tijdens de rit naar het tweede ziekenhuis in Palermo – het eerste had geen plaats.

Landen moeten hun grenzen bewaken, en het beheersen van migratie – legaal of illegaal – is nooit makkelijk. De coronapandemie heeft dat slechts moeilijker gemaakt. Op de korte termijn lijken de quarantaineschepen een handige oplossing voor een politiek probleem: op zee en uit het zicht kunnen de vluchtelingen goed worden vastgehouden. Maar de keerzijde is dat een toch al onzichtbare groep nog onzichtbaarder wordt. “Toen ik opgroeide, dacht ik altijd dat de wereld oneerlijk was”, schreef Taskayali me naar aanleiding van de dood van Abou Diakite. “Ik had daar geen bewijs voor, maar heb het op zee nu gevonden.”

Ian Urbina is een Amerikaanse onderzoeksjournalist. Dit artikel werd vertaald door Martijn Roessingh.

Lees ook:
Hoe een Chinese visvoerfabriek in Gambia schade veroorzaakt

Wereldwijd investeert China langs een nieuwe Zijderoute om grondstoffen en handelsroutes veilig te stellen. Zoals in Gambia, waar het visfabrieken bouwt voor zijn kweekvis. De ecologische gevolgen zijn enorm.