‘De glorie van Rusland zal nooit vervagen’, klinkt het op het toneel van de Hongaarse staatsopera

In de staatsopera in Boedapest is deze maand een uitvoering van Tolstojs roman Oorlog en Vrede te zien. De ode aan Rusland in die opera weerspiegelt Hongarijes houding ten opzichte van de oorlog in het buurland.

“De glorie van Rusland zal nooit vervagen!”, klinkt het deze maand in de statige grote zaal van de Hongaarse staatsopera in Boedapest – begeleid door bombastische blazers, koren en heftige marsmuziek. Deze Hongaars-Zwitserse uitvoering van de patriottische Russische operaversie van Tolstojs roman Oorlog en Vrede mag dan al vóór de Russische invasie van Oekraïne gepland zijn – zoals de organisatoren zich naarstig haastten te benadrukken – het blijft toch ongemakkelijk, precies een jaar na de invasie en op drie uur rijden van Oekraïne.

Hoewel Tolstojs vuistdikke roman verhaalt over de oorlogen tussen Rusland en Frankrijk onder Napoleon begin negentiende eeuw, schreef componist Sergej Prokofjev de opera mede geïnspireerd door een andere oorlog: de Duitse invasie van de Sovjet-Unie tijdens de Tweede Wereldoorlog. Prokofjev componeerde zijn Oorlog en Vrede in de zomer van 1942.

Associaties met de actualiteit

Maar voor bezoekers in februari 2023, in het onlangs gerenoveerde operagebouw, zullen associaties met de actualiteit de overhand hebben; en zo raakt de uitvoering verbonden met wel drie Russische oorlogen, verspreid over evenveel eeuwen.

De opera was sowieso al een samenraapsel van metaforen, schrijft een recensent op een Hongaarse website: Prokofjev werd door het Sovjetregime gedwongen om allerlei lofzangen op het moederland aan zijn opera toe te voegen, maar hij zette zich er muzikaal ook juist tegen af. Dat thema van ideologische tegenstellingen is in 2023 weer even relevant als in die zomer van 1942, aldus de recensent, die verder niet erg onder de indruk lijkt van de stijlkeuzes van de Catalaanse regisseur van deze nieuwe uitvoering: plastic lijkzakken en knallende ballonnen.

Verhoudingen staan op scherp

Niemand lijkt overigens héél verbaasd of geschokt over het feit dat deze voorstelling nu in Hongarije wordt opgevoerd. In Boedapest sowieso geen Oekraïense vlaggen op straat, maar billboardcampagnes tegen de sancties jegens Rusland. En toen de invasie eerder deze maand precies één jaar oud was, stuurden alle EU-ministers van buitenlandse zaken videoboodschappen naar Volodymyr Zelensky – behalve die van Hongarije. Premier Viktor Orbán weigerde te klappen toen de Oekraïense president Brussel bezocht.

De ambigue houding ten opzichte van de oorlog in het buurland heeft de verhoudingen tussen de twee landen tot het vriespunt doen dalen. Nadat Orbán Oekraïne in een gesprek met rechts-conservatieve journalisten onlangs een ‘niemandsland’ noemde, schreef de burgemeester van de Oost-Oekraïense stad Dnipro hem een woedende brief. ‘Kom onder de paraplu van de EU en Navo vandaan en we schakelen jullie eikels in drie dagen uit’, schreef hij. Het heden lijkt genoeg tragedie en gevoelens te bevatten voor een heel nieuwe opera. Prokofjev had er raad mee geweten.

Lees ook:

Boedapest is uitvalsbasis voor Russische spionnen. Waarom laat Hongarije dat toe?

Sinds de Russische oorlog tegen Oekraïne fungeert Hongarije meer en meer als uitvalsbasis voor geheime operaties van Moskou. ‘Als je mij vraagt hoe actief de Russische geheime dienst is in Hongarije op een schaal van één tot tien, dan is mijn antwoord: vijftien.’