De erfenis van vier jaar Trump: rechtse rechters, CO2 en een handelsoorlog

Als je vraagt hoe vier jaar Trump Amerika veranderd hebben, zijn er twee soorten antwoorden die zijn tegenstanders meestal geven. Of hij heeft alles kapot gemaakt, of hij heeft eigenlijk weinig klaargespeeld. Beide stellingen lijken met elkaar in tegenspraak. Maar ze zijn allebei te verdedigen, en zelfs te verenigen.

Want die vernietigende invloed die zijn tegenstanders hem toeschrijven, zit hem vooral in zaken die een beetje ongrijpbaar zijn, en die te maken hebben met vertrouwen. Zo hebben Trumps voortdurende aanvallen op de eerlijkheid van de aankomende verkiezingen ongetwijfeld een effect op het vertrouwen dat mensen hebben in hun democratie. En hebben Trumps flirts met autoritaire leiders ongetwijfeld een effect op de vanzelfsprekendheid waarmee de Verenigde Staten zichzelf in de toekomst nog als leider van het Westen op kunnen stellen. Maar zulke zaken zijn natuurlijk moeilijk te meten.

Als diezelfde tegenstanders het hebben over de ineffectiviteit van Trump, dan gaat het vooral over de vraag of hij zijn beleidsplannen waar heeft kunnen maken. En inderdaad, van de thema’s waarop hij vier jaar geleden campagne voerde, is in veel gevallen weinig terechtgekomen, zelfs al kon Trump in zijn eerste twee jaar op een Republikeinse meerderheid in het Huis én de Senaat rekenen. De grensmuur met Mexico? Na heel veel gebakkelei zijn er hooguit een paar kilometer bij gekomen. Het afschaffen van Obama’s zorgstelsel? Dat strandde in onenigheid over wat ervoor in de plaats zou moeten komen. Het opknappen van de infrastructuur? Daar hebben we eigenlijk nooit meer iets over gehoord.

Toch zijn er een paar gebieden waarop Trump wel degelijk zijn invloed heeft doen gelden. De drie belangrijkste zijn: milieuwetgeving, de rechtbanken en de economie. Wat is daar gebeurd, en wat is de erfenis voor een eventuele president Biden?

Het milieubeleid van Trump

De actie die wereldwijd de voorpagina’s haalde, was Trumps aankondiging dat hij zijn land terugtrok uit het klimaatakkoord van Parijs. Maar dat was eigenlijk vooral een symbolische geste voor de bühne. Veel meer invloed in de praktijk hadden de talloze kleinere acties, die vaak met wat minder publicitaire tamtam gepaard gingen, vertelt Samantha Gross, directeur milieu en energiezekerheid van het onafhankelijke Washingtonse onderzoeksinstituut Brookings Institution.

Ze telde in totaal 74 beslissingen van de regering die bedoeld waren om de bescherming van het milieu te verzwakken. In veel gevallen maakte Trump daarbij regelingen van zijn voorganger Obama ongedaan. Als de drie belangrijkste noemt ze het afzwakken van de verplichting aan autofabrikanten om ieder jaar efficiëntere auto’s te produceren, het afzwakken van wetgeving tegen de uitstoot van methaan, een zeer krachtig broeikasgas, en het intrekken van het door Obama aangenomen Clean Power Plan, dat eisen stelde aan de uitstoot van broeikasgassen door de energiesector.

De uitstoot van de energiesector daalt overigens, want ondanks Trumps pogingen om steenkool aan te prijzen, lijkt die energiebron toch echt op zijn retour. “Dat komt vooral doordat gas de afgelopen jaren zo goedkoop was, dat steenkool gewoon niet concurrerend meer was”, verklaart Gross. Maar er had veel meer winst geboekt kunnen worden.

Slagkracht op milieugebied uitgehold

De schade voor het milieu had overigens ook nog veel groter kunnen zijn, want Trumps milieubeleid wordt vaak met succes aangevochten in de rechtbanken. De regelingen die hij wijzigde, zijn vaak gebaseerd op wetten die nog altijd van kracht zijn. Die kun je niet zomaar afschaffen. “Je moet dan door een heel proces heen, je moet een wetenschappelijke onderbouwing bieden”, legt Gross uit. Maar de regering-Trump leverde vaak haastwerk.

Trumps voorganger Obama had moeite om milieuwetten door het Congres te krijgen, en regeerde vaak per presidentieel besluit. Trump kon die besluiten dus ook vaak zonder het Congres weer ongedaan maken. Kan Biden ze dan straks simpelweg weer herinvoeren? Zo simpel is het niet, zegt Gross. “Ook Bidens veranderingen zullen weer juridisch aangevochten worden.” Dus dat wordt nog een heel proces, waarbij onzorgvuldigheid wordt afgestraft.

Daarbij heeft vier jaar Trump de slagkracht van de overheid op milieugebied uitgehold. “Mensen die bij de EPA (het Amerikaanse milieu-agentschap - red.) werkten, raakten gefrustreerd door het beleid, konden niet het werk doen dat ze wilden doen, en zijn vertrokken. We hebben een exodus van expertise gezien. Die braindrain zal nog lang nawerken.”

Benoemingen in het Hooggerechtshof

‘Vul Alle Vacatures’, was het motto waarmee Mitch McConnell, de leider van de Republikeinen in de Senaat, het jaar 2020 in ging. Dan ging het natuurlijk om vacatures binnen de rechterlijke macht. Als de regering-Trump soms een chaotische indruk wekte, dan gold dat zeker niet voor de laserscherpe focus waarmee Witte Huis en Senaat samenwerkten aan het benoemen van zoveel mogelijk rechters.

“Het benoemen van rechters, zeker in de lagere hoven, is een van de duurzaamste invloeden die een president kan nalaten”, zegt Amy Steigerwalt, politicoloog aan Georgia State University, die gespecialiseerd is in rechterlijke benoemingen. Want rechters in Amerika worden voor het leven benoemd, én hebben veel meer politieke invloed dan de meeste van hun Europese collega’s, omdat veel wetten nadrukkelijk ruimte laten voor interpretatie.

Veel aandacht, ook internationaal, ging uit naar de drie benoemingen die Trump deed voor het Hooggerechtshof. Maar 99,99 procent van de rechtszaken belandt daar nooit, zegt Steigerwalt, en wordt beslist door lagere hoven. Ongeveer een kwart van alle federale rechters daar zijn inmiddels benoemingen van Trump. In vier jaar benoemde hij er ongeveer net zo veel als zijn voorgangers Obama en Bush in acht jaar.

Signatuur van Trump kan Biden opbreken

En de benoemingen van Trump hebben een duidelijke signatuur. “Dat zijn rechters die een het individuele recht om wapens te dragen ondersteunen, en die dus kritisch staan tegenover beperkingen aan wapenbezit. Ze zullen vaak geloven dat het arrest Roe v. Wade, dat het recht op abortus vestigde, een dwaling was, en staan over het algemeen welwillend tegenover initiatieven van staten om toegang tot abortus en voorbehoedsmiddelen te beperken.”

Ze geloven vaak ook in een beperkte rol voor de federale overheid bij het maken van wetten. Dat kan een toekomstige president Biden dus nog opbreken, als die met landelijke wetten op het gebied van milieu of het zorgstelsel komt. Steigerwalt: “Dan kan hij inderdaad stuiten op rechters die daar inherent sceptisch over zijn.”

Zijn er eigenlijk nog vacatures over die een eventuele Democratische president straks kan vullen, om tegenwicht te bieden? Steigerwalt wijst op een andere mogelijkheid. “Een hoop van de lagere hoven zijn zeer overbelast, ze hebben niet genoeg rechters om al het werk te doen. Er wordt al langer gepraat over het uitbreiden van sommige lagere hoven, dus dat zou niet eens alleen een politieke zet zijn. Maar die extra rechters zou Biden dan wel kunnen benoemen.”

Meest ingezakte economie aller tijden

Trump hoopte de verkiezingen in te gaan met de ‘geweldigste economie aller tijden’. Inderdaad ging het Amerika, tot de coronacrisis, economisch goed. Volgens Trump dankzij de enorme belastingverlaging die hij in 2017 doorvoerde, misschien wel de grootste wet die hij door het Congres kreeg.

De Groningse hoogleraar internationale economie Steven Brakman waarschuwt dat je Trumps invloed ook niet moet overschatten. “Als je kijkt naar de economische groei, de financiële markten, werkloosheid, enzovoort, in de periode voor corona, kun je zeggen: qua groei heeft hij het helemaal niet slecht gedaan. Maar dat was eigenlijk het voortzetten van de trend die onder Obama was ingezet. Je ziet niet ineens een trendbreuk nadat hij president was geworden.”

Uiteindelijk moet Trump de verkiezing in met de meest ingezakte economie in tijden. Dat was niet te voorkomen geweest. Al vindt Brakman: “Amerika is wel ietsje harder getroffen dan de rest, want die coronacrisis heeft Trump gewoon slecht aangepakt.”

'Handel kent niet alleen maar winnaars’

Maar op economisch gebied zal Trump toch vooral de president blijven die invoerheffingen invoerde, en een handelsoorlog met China begon. Het effect is beperkt gebleven, vindt Brakman. “In zijn eigen ogen zal hij daar succes mee geboekt hebben. Het tekort op de lopende rekening van de betalingsbalans is iets kleiner geworden. Dat was zijn kritiek: wij kopen meer bij de rest van de wereld dan de wereld bij ons koopt. Maar om nou te zeggen dat hij dat echt veranderd heeft: niet of nauwelijks.” Want China beloofde weliswaar meer soja te kopen in de VS, en meer elektronica, en meer auto’s, maar in de praktijk is daar niet veel van terecht gekomen.

Er is wel iets anders gebeurd, vindt Brakman. “Als je met enige goede wil naar hem kijkt, dan heeft hij er wel op gewezen dat handel niet alleen maar winnaars kent. Per saldo zeggen economen altijd: handel is goed. En per saldo is dat is ook zo. Maar globalisering heeft wel degelijk ook verliezers: mensen die in autofabrieken werken, boeren die concurrentie krijgen uit het buitenland, grote delen van de middengroepen. Die discussie heeft hij wel naar voren gehaald.”

Zelfs Joe Biden, die zich een leven lang achter vrijhandel schaarde, voert op zijn oude dag ineens campagne om industrie in eigen land te houden. “Zijn politieke tegenstander voelt ook aan dat Trump daar wel degelijk een punt heeft.”

Niet dat de verliezers van de globalisering onder vier jaar Trump veel zijn opgeschoten. Brakman: “Hij heeft de belasting verlaagd, maar vooral voor grote bedrijven en rijke mensen. Als je die middengroepen wil helpen, zou je juist de belasting voor dat soort groepen moeten verhogen en het geld voor een sociaal vangnet en bijscholing gebruiken.”

Lees ook:

Liegen tot je hebt gewonnen: profiel van een fantast

Donald J. Trump werd rijk geboren, vergaarde nog meer rijkdom, werd beroemd en schopte het tot het Witte Huis. Maar nooit is zijn verhaal hem mooi genoeg.