‘De Duitsers nemen op militair gebied zelden grote besluiten zonder Amerika’

Duitsland besloot pas tanks te leveren aan Oekraïne nadat duidelijk was geworden dat ook de Verenigde Staten tanks gingen leveren. Volgens expert Maarten Doorman past dat in een patroon. ‘Alleen hand in hand met Biden durfde Scholz het aan.’

De Duitse regering gaat onder zware druk van bondgenoten Leopard 2-tanks leveren aan Oekraïne. De Duitse bondskanselier Olaf Scholz aarzelde lang, onder meer omdat hij de Russische president Vladimir Poetin niet wil provoceren. De Duitse bevolking is bovendien verdeeld over tankleveranties. Pas nadat duidelijk werd dat de VS ook M1 Abrams-tanks gaan sturen, ging Scholz door de bocht.

Volgens Maarten Doorman, bijzonder hoogleraar Duitse cultuurgeschiedenis aan de Vrije Universiteit, tekende zich hiermee een gebruikelijke gang van zaken af. “De besluitvorming leek de laatste dagen misschien diffuus, maar voor mij als historicus was het tamelijk helder. De Duitsers nemen op militair gebied zelden grote besluiten zonder Amerika. Alleen hand in hand met Biden, en samen met andere bondgenoten die ook tanks leveren, durfde Scholz het aan. Dat is een telkens terugkerend, heel taai patroon.”

De Duitsers willen geen leidende militaire rol spelen. Waar komt dat vandaan?

“Dat komt voor een groot deel door schuldgevoelens over de nazi-agressie en de Holocaust in de Tweede Wereldoorlog. De Duitsers zijn bang voor het frame dat ze weer een nazi-land aan het worden zijn. Dat is ook precies hoe Poetin en zijn mensen proberen de situatie te framen. Het is een beetje een irrationele angst, ver van de realiteit, Duitsland is helemaal geen nazi-land aan het worden, maar in Duitsland is die angst nooit afwezig. Veel Duitse politici hechten mede daarom ook sterk aan de Atlantische gedachte. Ze willen samen optrekken met Amerika.”

Een pacifistische reactie dus op het naziverleden.

“Ja, zeker in de sociaaldemocratische SPD van Scholz is die pacifistische stroming sterk. Veel SPD’ers koesteren een romantisch idee van een goedwillende en pacifistische economische macht in het centrum van Europa. De sociaaldemocraten waren tijdens de Koude Oorlog ook de drijvende kracht achter de Ostpolitik, de toenadering tot het Oostblok. Daarbij speelde de wens om West- en Oost-Duitsland te verenigen een grote rol.

“De laatste jaren waren SPD’ers ook grote pleitbezorgers van Wandel durch Handel, het idee dat je Rusland via economische samenwerking gunstig kon beïnvloeden. Ze vergaten dat je juist met dat soort pacifisme agressie kunt uitlokken.

“Daarbij is er ook een verschil in politieke cultuur. Kijk maar naar militaire begrafenissen en parades. Franse presidenten hebben daar geen probleem mee, die doen dat met veel grandeur. Maar voor Duitse bondskanseliers ligt dat lastig. Ze vinden het vaak moeilijk om zich te verhouden tot hun militairen. Je kunt je Scholz moeilijk voorstellen bij een grootse legerparade.”

Maar Scholz sprak na de Russische inval wel van een ‘Zeitenwende’, een keerpunt in de geschiedenis. Hij gaat de Bundeswehr weer opbouwen, toch?

“Ja, die Zeitenwende-speech was historisch. Een enorme ommezwaai. Door de oorlog in Oekraïne is er ineens ook brede steun voor een drastische versterking van de krijgsmacht, maar dat gaat jaren vergen. Als je ziet in welke staat het Duitse leger verkeert, dat is ongelooflijk. De Duitse politiek heeft het leger de afgelopen decennia volledig kapot bezuinigd. Ik herinner me krantenverhalen van een paar jaar geleden over militairen die klaagden dat ze moesten oefenen met bezemstelen in plaats van geweren. Dat soort dingen. Terwijl Duitsland wel een gigantische defensie-industrie heeft. Duitse bedrijven exporteren volop wapens.”

Dat klinkt alsof het pacifisme op de helling staat. Wordt Duitsland weer een militaire macht?

“Duitsland gaat de komende jaren zeker machtiger en onafhankelijker worden. Maar als de Duitsers er echt naar gaan streven om een zelfstandige militaire macht te worden, zou dat onaanvaardbaar zijn voor Frankrijk. Ik denk dat de Duitsers zich ook wel realiseren dat ze het niet op eigen houtje moeten doen. De Fransen zijn nu al ontzettend geïrriteerd dat de Duitsers voor vele miljarden Amerikaanse straaljagers kopen. Daarom is het ook zo ontzettend belangrijk om de Duits-Franse as in de Europese Unie goed te houden. Ik verwacht dat dit de komende vijf à tien jaar een van de spanningsvelden in Europa wordt.

“Persoonlijk denk ik dat een gezamenlijk Europees leger uiteindelijk onontkoombaar zal zijn. Je krijgt dan natuurlijk gedoe met de Fransen, die bij wijze van spreken tien Franse generaals willen benoemen, tegen één Duitse. Dus het wordt ingewikkeld. Maar wie weet wat er nog kan gebeuren als dit conflict door blijft gaan. Oorlog versnelt veel ontwikkelingen.”

Er wordt in Duitsland zelfs voorzichtig gediscussieerd over eigen kernwapens. Is dat denkbaar?

“Nee, dat lijkt mij heel onwaarschijnlijk. Dat zou Europa in een diepe crisis storten. Duitsland zou zichzelf daarmee volledig isoleren. Dat is een ondenkbare optie.”

Lees ook:

Groen licht voor Leopard-tanks naar Oekraïne, Amerikaanse Abrams zullen volgen

Oekraïne krijgt de felbegeerde westerse tanks. Leopards komen er uit Duitsland, Polen en andere landen, vermoedelijk ook uit Nederland. Ook krijgt Kiev Amerikaanse Abrams-tanks.

Duitsland aarzelt over leidende rol bij Oekraïne-oorlog

De oorlog in Oekraïne vraagt om een grotere militaire rol voor Duitsland in Europa. Maar Berlijn hikt er tegenaan. ‘Het is niet iets dat de Duitsers uit zichzelf ambiëren.’