De dominee die wit Manhattan weer naar de kerk kreeg

Eigenlijk durfde Tim Keller in 1989 niet naar New York te gaan. De 40-jarige theoloog, in dienst bij de calvinistische Presbyterian Church in America, moest regelen dat er een kerk gesticht werd in Manhattan. De predikanten die hij aanzocht voelden er niets voor te gaan evangeliseren in wat wel de meest goddeloze plek van het land moest zijn. “Het voelde laf om dan niet zelf te gaan”, vertelde hij later. Al was zijn enige ervaring als dominee tot dan toe negen jaar in een kleine kerk in Virginia, in de Amerikaanse bible belt.

Ruim 30 jaar later, in 2020, had hij opnieuw al zijn moed nodig. Van zijn arts kreeg hij te horen dat hij ongeneeslijk ziek was. “Ik bracht een paar ellendige minuten door met online kijken naar de slechte overlevingsstatistieken voor alvleesklierkanker”, schreef hij daarover in het tijdschrift The Atlantic, “en ik zag uit mijn ooghoek mijn boek ‘Sterven’ op een tafel liggen. Ik durfde het niet te openen om te lezen wat ik had geschreven.”

Het 31ste boek

‘Sterven’ was toen net uitgekomen, het 31ste boek dat Keller schreef, en er zouden er nog twee volgen voor hij op 19 mei overleed. Het eerste waarmee hij een groot publiek bereikte was ‘In alle redelijkheid’, in 2008, een betoog over de rationaliteit van geloof in God dat hij schreef in navolging van zijn grote held, de Britse schrijver en apologeet C.S. Lewis.

De kerk die hij had opgericht in New York, de Redeemer Presbyterian Church, was toen al een onverwacht succes. Met wekelijks zo’n 5000 kerkgangers kon hij aanspraak maken op het predicaat megakerk. Maar dat verfoeide hij. In plaats van een plek te zijn waar toehoorders van heinde en verre naar toe kwamen gereden, wilde hij een kerk zijn voor de buurt, waar mensen niet heen kwamen omdat ze een reclamespot hadden gezien, maar omdat een vriend of vriendin hen meenam.

Hij kreeg het soort mensen waarvoor hij gekomen was: hoogopgeleide, vaak welgestelde en witte inwoners van het financiële en culturele hart van de VS. Omdat die groep – in tegenstelling tot de zwarte en latino inwoners van de stad – de kerken ontglipt was. En omdat die een grote invloed heeft op wat Amerika denkt en doet.

Geen geheven vinger

Hij kreeg hen binnen, en hield hen vast met diensten die redelijk traditioneel van vorm waren, en preken waarin de luisteraars niet met geheven vinger of gebalde vuist hun zondigheid werd ingepeperd. “Mensen kwamen naar me toe met hun vragen en waren open tegen me over hun leven, nadat mijn preken hen ervan overtuigd hadden dat ik geen kwakzalver of gestoord was, en voorzien van een redelijk IQ.”

Hij citeerde Lewis, dichters, filosofen, Woody Allen. Maar bracht daarmee een boodschap die wel degelijk evangelisch was. Of orthodox, zoals hij het zelf liever noemde, omdat het etiket evangelisch identiek was geworden met conservatief, Republikeins en uiteindelijk zelfs pro-Trump.

Over evolutie mocht je van hem geloven wat je wilde, een aarde die in zes dagen geschapen is vond hij even problematisch als evolutie zonder goddelijke leiding. Maar seks buiten een huwelijk, of met iemand van hetzelfde geslacht, nee. Al zou hij een gemeentelid nooit vertellen daarmee op te houden. “De logica van je relatie met Christus zou je er toe moeten brengen het niet te doen”, zei hij daarover.

Het gevaar van teveel werken

Hij had het liever over de gevaren van veel te hard werken, een teken dat iemand in zijn leven geld en succes aan het verafgoden is. Zelf werkte hij ook veel te hard, gaf hij toe. En hij had succes. Dankzij het grote aantal kerkgangers heeft Redeemer Presbyterian Church inmiddels vijf locaties, en de afdeling kerkstichtingen, Redeemer City to City, is volgens de eigen website actief in 75 grote steden over de hele wereld.

Na de aanzegging van zijn dood kon hard werken niet meer. In zijn artikel daarover in The Atlantic vertelde Keller hoe hij de raad die hij anderen gaf zelf moest navolgen: omdat de dood nabij en reëel was, moest zijn geloof dat ook zijn.

Dat was nog een laatste zware klus. “Was mijn begrip van God gevormd door mijn cultuur? Was ik onbewust gaan veronderstellen dat God voor mij leefde ik plaats van ik voor hem (...), dat ik beter dan God wist hoe de dingen zouden moeten gaan? Het antwoord was ja, tot op zekere hoogte.”

Hij leerde zich neerleggen bij Gods wil, schreef hij, en dat maakte hem tot zijn verbazing ‘gelukkiger dan ooit’. Hij vatte dat samen, niet met een bijbeltekst, maar met een uitspraak van Jedimeester Yoda in Star Wars: “Heel zijn leven heeft hij weggekeken naar de toekomst, de horizon. Nooit stond hij stil bij waar hij was.”

Lees ook:

Vurig pleidooi voor klassieke prediking door superster-pastor

Pastor Tim Keller is vooral bekend vanwege zijn preken. Trouw-recensent Wolter Huttinga bespreekt het boek waarin Keller beschrijft hoe hij zelf preekt en wat hij er belangrijk aan vindt.