De Denen testen zich helemaal suf, maar hebben ze het virus dan ook beter onder controle?

In de stadswijk Valby, net buiten het centrum van Kopenhagen, lijkt het alsof de Denen altijd al met het coronavirus hebben geleefd. Op een heldere ochtend in december schuifelt een rij bemondkapten tussen twee dranghekken door en op een keurige anderhalve meter afstand richting een witte tent. Vanaf daar worden ze naar een van de testbarakken geleid.

Bij binnenkomst worden ze in het systeem aangemeld, vervolgens lopen ze door naar een van de per barak twaalf frisse medewerkers in blauw die ze een wattenstaafje in de neus duwt en dan staan ze alweer buiten. Een fluitje van een cent.

Ondanks de wat provisorisch ogende containers loopt de hele testmachine gesmeerd. Testen, testen, testen: dat is in Denemarken het pandemiedevies. Dat was het tijdens eerdere uitbraken en dat is het met de komst van het vermaledijde omikron opnieuw. “In groter Kopenhagen hebben we vijf van dit soort megatestlocaties”, begint assistent coördinator van het testcentrum Eva Hune Gjørup haar opsomming. “Van zes barakken zijn we hier onlangs opgeschaald naar acht. Dan zijn er nog zes busjes die dagelijks uitrukken naar satellieten, dorpen in de regio. En we hebben de spoedgevallenwagen. Die rijdt naar waar die dag een uitbraak is; in een verzorgingstehuis bijvoorbeeld, of een vrouwenopvang.”

Klaargestoomd voor deze kolossale klus

De testcentra opereren nadrukkelijk buiten de bestaande zorgcentra zoals ziekenhuizen om; de gedachte is dat de testlocaties en de middelen die daarvoor nodig zijn niet mogen concurreren met de reguliere ziekenzorg.

Het vinden van genoeg testpersoneel is de taak van de regio’s. En dat is beslist geen sinecure: het land was snel door zijn gecertificeerde zorgpersoneel heen. Sindsdien worden mensen uit alle lagen van de maatschappij klaargestoomd voor deze kolossale klus. “Eerst namen we nog verplegers, laboratoriumassistenten en fysiotherapeuten aan”, vertelt Hune Gjørup. “Maar die waren al gauw niet meer te vinden. Sindsdien is ons team versterkt met studenten en mensen die hun baan zijn verloren tijdens de crisis zoals luchtvaartpersoneel. Die trainen we: in hygiëne, service, interactie, kwaliteit. Afgelopen maand alleen al hebben we ruim honderd nieuwe medewerkers aangenomen. We staan hier dagelijks met 130 man.”

Dagelijks worden tot 500.000 Denen getest

In Valby voeren ze 12.000 PCR-tests uit per dag. Landelijk worden dagelijks tot 500.000 Denen getest op Covid-19 – bijna een tiende van de bevolking van 5,8 miljoen – in een van de 387 testcentra verspreid over het hele land. Elke gemeente heeft minstens één testlocatie. Het totale kostenplaatje bedraagt zo’n 8,8 miljard Deense kroon, of circa 1,2 miljard euro.

Ter vergelijking: in Nederland werden afgelopen week in totaal zo’n 380.000 tests door de GGD afgenomen. Minder dan in Denemarken in één dag doet, terwijl de Nederlandse populatie drie keer zo groot is.

“Het vele testen stelde ons in de lente in staat de maatschappij te heropenen, bijvoorbeeld door schoolgaande kinderen en werknemers geregeld te laten testen”, vertelt Lisbet Zilmer-Johns, directeur van de Deense autoriteit voor essentiële bevoorrading SFOS die verantwoordelijk is voor de uitvoering van het testbeleid. De autoriteit ziet erop toe dat wat op politiek niveau wordt besloten in de praktijk in de verschillende regio’s wordt uitgevoerd. “Nu, met de omikronvariant, maakt de testcapaciteit dat we ook gedeeltelijk open kunnen blijven.” Brandhaarden worden snel opgespoord, en waar mogelijk in de kiem gesmoord.

Afspraakplicht heringevoerd

Dat begint hier, in de rij voor de testlocatie. Of eigenlijk begint het thuis: middels een digitaal ID maak je online een afspraak voor een gratis PCR- dan wel een sneltest. Die laatste is uitbesteed aan commerciële partijen die hiervoor worden gecompenseerd door de overheid. De afspraakplicht is onlangs heringevoerd om wachttijden langer dan 15 minuten te voorkomen. Maar, vertelt Hune Gjørup: “Als iemand zonder afspraak opduikt, schepen we ze niet af. We hebben liever dat ze getest worden dan dat ze onverrichter zaken weer naar huis gaan, misschien wel met een onopgemerkte besmetting.”

Voor niet-gevaccineerden en Denen die nog niet eerder met het virus besmet zijn geweest, is het reguliere testen een vereiste voor een coronapaspoort. Die heb je weer nodig om bijvoorbeeld de horeca, het hoger onderwijs, het openbaar vervoer of een publieke werkplek te betreden. Maar de gevaccineerde bevolking gaat evengoed met grote regelmaat richting testcentrum: logischerwijs bij symptomen of blootstelling aan het virus, maar bovendien verplichten ook veel werkgevers en scholen een wekelijkse test.

“Het regelmatige testen is iets vanzelfsprekends geworden, een onderdeel van het dagelijkse leven”, vertelt Zilmer-Johns van de autoriteit voor essentiële bevoorrading. “Informatieverstrekking en transparantie zijn in dezen essentieel: je moet heel duidelijk communiceren wat er van de mensen wordt verwacht, wanneer ze welke test moeten laten doen. Als iemand in je omgeving corona heeft doe je een PCR-test en als je naar je oude ouders gaat doe je uit voorzorg een sneltest op locatie of een zelftest.”

‘Wat moet dat moet’

Matilde Wistoft is een van die Denen voor wie het testen is verworden tot sleur. Routineus beweegt ze zich door de rij, en van registratiepunt naar testafnemer, tot ze weer buiten is. Het hele proces neemt hooguit vijf minuten in beslag. “Het bedrijf waarvoor ik werk eist dat alle werknemers zich een keer per week laten testen.” Vermoeiend? “Ach, wat moet dat moet. Als het even gaat kom ik ’s ochtends, dan loop je zo door.”

Aan het eind van de dag haalt het agentschap voor infectieziektes, het Staatsseruminstituut (SSI), de proeven op. Binnen een etmaal is de uitslag bekend. Dat is volgens Zilmer-Johns de crux van het gestroomlijnde beleid. “Het SSI is erin geslaagd een grootschalig, automatisch proces op poten te zetten. Robots voeren de analyses uit. Dat maakt het proces extreem efficiënt, het instituut heeft amper personeel nodig.”

De uitslag beperkt zich niet tot positief of negatief; van elke besmetting wordt ook de covidvariant bepaald. Een deel van de positieve tests wordt vervolgens genetisch geanalyseerd om te proberen achterhalen wie wie heeft geïnfecteerd.

Infecties die makkelijk kunnen worden gemist

Zo is vastgesteld dat omikron door vakantievierders meegereisd is vanuit Afrika en zich vervolgens middels een aantal superspreadingevents verspreid heeft. Het SSI beschrijft een kerstfeest met 150 mensen van wie de meerderheid was gevaccineerd, maar van wie later toch 71 mensen de omikronvariant opgelopen hadden. Een onevenredig aantal omikronbesmettingen blijkt zich te concentreren in de leeftijdscategorie twintig tot dertig jaar. Het is een bevolkingsgroep die doorgaans milde symptomen heeft, en het zijn daarom infecties die makkelijk kunnen worden gemist door landen die minder of minder nauwkeurig testen.

Bij een positieve test, vertelt Hune Gjørup, moet je in isolatie, ook binnen het gezin. Gezinsleden of anderen die contact met de besmette persoon hebben gehad moeten zich vier en zes dagen na het ontmoetingsmoment laten testen. Niet-gevaccineerden moeten bovendien direct in quarantaine, net als zij die contact hebben gehad met een omikron-geïnfecteerde.

Iedereen met een positieve testuitslag wordt opgebeld en door het proces heengeleid: wat moet je wel en niet doen, wanneer kan je je weer laten testen, wie in de omgeving moeten er allemaal gecontacteerd? Bij de agressievere mutaties, zoals omikron, krijgen ook de naasten van de besmette persoon een telefoontje.

De mondkapjesplicht is weer uitgebreid

Ondanks al dat testen en traceren is sinds de komst van de nieuwe virusmutatie het aantal besmettingen in Denemarken omhooggeschoten. Afgelopen dinsdag meldde het SSI 13.558 nieuwe coronagevallen. Het was het hoogste dagelijkse besmettingsaantal in het Scandinavische land sinds het begin van de epidemie. Het aantal omikronbesmettingen verdubbelt zo’n beetje elke tweede dag. Op dit moment betreft bijna de helft van alle covidinfecties de omikronmutatie.

Begin deze week lagen 554 Denen met covid in het ziekenhuis, van wie 66 op de intensive care. Nederlandse heeft zo’n 2300 corona-ziekenhuispatiënten, 595 liggen op een intensive care. 77,5 procent van de Deense bevolking is volledig gevaccineerd, omstreeks een derde van de Denen heeft al een boosterprik gehad. In Nederland heeft omstreeks 66 procent van de bevolking (minstens) twee prikken gehad, bij 8,5 procent van de Nederlanders is ook een derde prik gezet.

Door de oplopende cijfers zijn in Denemarken sinds afgelopen zondag weer meer restricties van kracht. Alle culturele instellingen en concertzalen zijn gesloten, de mondkapjesplicht is uitgebreid, de bezoekerscapaciteit van winkels en horecagelegenheden zijn nog verder beperkt. “Als je twee dagen vrij bent geweest heb je geen idee in welke werksituatie je nu weer belandt”, zegt Hune Gjørup van het testcentrum in Valby. “Zowat elke dag leven we met een nieuwe realiteit.”

Lees ook:

Jaap van Dissel schetst een inktzwart scenario: omikron kan zorgen voor hevige nieuwe coronagolf

Jaap van Dissel krijgt weleens het verwijt dat hij te optimistisch is over het coronavirus. Woensdag presenteerde hij een inktzwart scenario.