De Britten doen veel moeite om ongedocumenteerden te vaccineren, maar in Polen worden ze juist uitgesloten

Wachten op een brief of zelf bellen met de huisarts? Voor veel Europeanen is het nog onduidelijk hoe ze worden opgeroepen wanneer ze aan de beurt zijn voor een vaccin. Maar voor ongedocumenteerden is het proces extra gecompliceerd. Want kom je zonder geldige papieren überhaupt in aanmerking voor een vaccin? En weten de autoriteiten je wel te vinden?

Laten we vooropstellen dat het heel belangrijk is dat ook mensen die geen geldige papieren hebben worden ingeënt, stelt Alyna Smith van Picum, een Europees platform voor organisaties die met ongedocumenteerden werken. Het gaat in Europa om een grote groep mensen: schattingen lopen uiteen tussen de 2 en ruim 4 miljoen mensen. “We kunnen niet net doen alsof ze niet in onze gemeenschappen leven, alsof ze niet onze buren zijn. Dit is het moment waarop we moeten erkennen dat iedereen recht heeft op een vaccin.”

Gezondheidszorg wordt niet in Brussel op Europees niveau geregeld, maar is de verantwoordelijkheid van de lidstaten zelf. Regeringen kunnen dus zelf bepalen op welke manier zij deze groep mensen in hun vaccinatiestrategie opnemen. Het ene land doet dat ruimhartiger dan het andere, merkte Smith, die de verschillende vaccinatiecampagnes met elkaar vergeleek. “Zo zijn ongedocumenteerden in landen als Groot-Brittannië, Frankrijk, Spanje, Italië en Nederland in elk geval op papier in de vaccinatiestrategie opgenomen. Maar Polen stelt bijvoorbeeld dat alleen migranten met een verblijfsvergunning een prik mogen halen. In dat land worden ze dus heel expliciet uitgesloten.”

De Britten gaan actief op zoek naar ongedocumenteerden

Formeel kan het in de meeste landen dan wel geregeld zijn, maar het ene land doet duidelijk meer moeite dan het andere om deze moeilijk te bereiken groep ook over te halen om een prik te laten zetten. “De Britten moedigen ze bijvoorbeeld al maanden actief aan om een vaccin te halen. Ze hebben informatiefolders in verschillende talen verspreid en de samenwerking met ngo’s gezocht om deze groep te bereiken. Ze maken duidelijk dat het zetten van een prik geen gevolgen zal hebben voor hun status. Ik heb al van een paar Britse organisaties gehoord dat er inmiddels ongedocumenteerden zijn gevaccineerd, maar cijfers heb ik nog niet.”

In Groot-Brittannië is sowieso geen verzekeringsbewijs of identiteitskaart nodig om basiszorg te kunnen krijgen. Daardoor hebben mensen die illegaal in het land verblijven relatief makkelijk toegang tot een huisarts, legt Smith uit. Toch hoort ze dat er onder deze groep mensen veel wantrouwen bestaat. De basiszorg is weliswaar gratis voor hen, maar voor de secundaire zorg – bijvoorbeeld als ze in het ziekenhuis terechtkomen – moeten ze vaak wel betalen. “Als mensen zonder papieren op die manier een schuld opbouwen, kan de National Health Service contact opnemen met de immigratiedienst, en dat kan grote gevolgen hebben voor hun status.”

Vrees voor immigratie-autoriteiten

Ook in Duitsland vrezen mensen die geen geldige papieren kunnen overleggen dat ze in beeld komen als ze een prik gaan halen. “In Duitsland hebben zij weliswaar evenveel recht op gratis gezondheidszorg, maar de informatie van mensen die zorg opzoeken, kan gedeeld worden met de immigratie-autoriteiten. Veel mensen mijden daarom de zorg.”

Naast bestaand wantrouwen kunnen ook praktische zaken een obstakel vormen bij het vaccineren van mensen die illegaal in een land verblijven, denkt Smith. In welke fase integreer je ze bijvoorbeeld? “In Spanje is discussie over de vraag of ze tegelijkertijd moeten worden ingeënt met werknemers die door hun beroep een groot risico lopen – denk aan zorgmedewerkers en schoonmakers. In dat land werken veel ongedocumenteerden in die sectoren. Maar in België is het bijvoorbeeld logischer om hen tegelijk met de daklozen te benaderen.”

Contact zoeken met lokale organisaties

Een ander praktisch probleem: hoe leg je contact met mensen die nergens geregistreerd staan? Anders dan bijvoorbeeld asielzoekers, die vaak bij elkaar in opvangcentra wonen, blijven zij zo veel mogelijk onder de radar. Hen bereiken lukt volgens Smith alleen als autoriteiten proactief te werk gaan en alvast contact zoeken met lokale organisaties die met ongedocumenteerden werken. “Uit België en Luxemburg krijgen we op dat vlak bijvoorbeeld positieve signalen. Die landen zoeken organisaties die de groep mensen goed kennen actief op en vragen deze om advies.”

Het is uiteindelijk ook in het belang van de landen zelf om mensen zonder papieren in te enten, om corona onder controle te krijgen. Maar, zegt Smith, laten we vooral benadrukken dat deze groep recht heeft op een prik en niet alleen over het belang van de volksgezondheid praten. “Want dan bestaat het risico dat ongedocumenteerden alleen maar worden gezien als dragers van een virus en als risicofactor, en ze krijgen vaak al onterecht de schuld van het rondgaan van ziekten. Dat kan heel stigmatiserend zijn.”

Lees ook:

Ook mensen zonder papieren hebben recht op een prik, maar hoe gaan ze die krijgen?

Op papier hebben mensen die illegaal in Nederland verblijven recht op een vaccin. Hoe en wanneer ze die prik vervolgens ook daadwerkelijk krijgen is nog onduidelijk.

‘Al onze reserves verdampen met corona’

De artsen van de ic-afdelingen ontvangen dagelijks applaus, maar er zijn meer mensen die de samenleving draaiende houden tijdens deze coronacrisis. Vandaag: de vrijwilliger van een hulporganisatie.