De Amerikaanse beeldenstorm leidt tot een ingewikkelde tegenstelling in New Mexico

In de bomen van het centrale plein van Santa Fe hangen sinds kort lichtsnoeren. Het is de jaarlijkse versiering, de aftrap van de feestdagen, waarvoor inwoners de vrieskou trotseren om een romantische avond door te brengen. Maar dit jaar ontbreekt er iets. Honderdvijftig jaar lang stond midden op het plein een obelisk, geplaatst ter ere van soldaten die zowel de legers van de Confederatie tijdens de burgeroorlog, als aanvallen van inheemse stammen afsloegen.

In oktober werd de obelisk omvergetrokken tijdens een protest. De restanten van de sokkel zijn nu met spaanplaat afgeschermd. Al langere tijd werd het beeld met argwaan bekeken, onder andere vanwege het plakkaat: ‘Voor de helden die vielen in de strijd met barbaarse indianen’. Ook al werd dat woord ‘barbaars’ al in de jaren zeventig door iemand weggehakt, toch zag een deel van de native Americans het beeld als verering van mensen die hun voorouders afslachtten.

In de protestgolf na de dood van George Floyd – de zwarte man die omkwam toen agenten hem verstikten – gingen veel standbeelden van slavendrijvers uit de tijd van de burgeroorlog omver. In New Mexico laaide de discussie over de eigen geschiedenis op, die van de Spaanse conquistadores die dit gebied introkken vanuit het zuiden en de inheemse bevolking doodden of tot slaaf maakten.

Een schone lei

Daardoor staan in New Mexico de Hispanics – latino-Amerikanen die afstammen van de Spanjaarden – en de inheemse bevolking tegenover elkaar. De afgelopen maanden werden standbeelden van conquistadores Juan de Oñate en Diego de Vargas op verschillende plekken in de staat vernield of door gemeentes preventief verwijderd. De obelisk was een volgend beeld dat werd neergehaald.

“Nu kunnen we met een schone lei beginnen”, zegt Elena Ortiz, 55 jaar, die actief is bij de inheemse rechtenorganisatie The Red Nation. Gekleed in een gekleurde poncho is ze met haar dochter naar het plein in Santa Fe gekomen, waar ze sinds het neerhalen van de obelisk niet meer is geweest – ze vindt het een toeristenfuik, met alle souvenirshops en lichtjes. Maar dat het beeld uit dat geheel is verdwenen doet haar goed.

“Als je met inheemse ogen kijkt, zie je de verering van een genocide. Het beeld vereerde oorlog en strijd. Een teken dat wij nog steeds geen deel zijn van deze samenleving”, zegt Ortiz. Haar 22-jarige dochter Savannah Ortiz, met zuurstokroze geverfd haar, vertelt over de Entrada: jaarlijks speelden verklede acteurs de verovering door de conquistadores van dit gebied na op het centrale plein in Santa Fe. De Entrada, bedoeld als gezellig familiefeest, bleek niet voor iedereen even gezellig. “Natuurlijk werd ik gepest. Klasgenoten grapten: doe eens de regendans.” Na hevig protest is in 2018 het naspelen van de Spaanse verovering opgehouden.

Oorlogsslachtoffers aan beide kanten

“Het komt allemaal doordat mensen van buitenaf hun ideeën opdringen”, zegt Virgil Vigil, verwijzend naar de Amerikanen die vanwege de pittoreske ligging in de bergen naar Santa Fe verhuizen. Deze 67-jarige Hispanic, die zegt zijn bloedlijn tot honderden jaren terug te kunnen herleiden, tot de komst van de Spanjaarden – ver voordat New Mexico halverwege de negentiende eeuw door de VS werd overgenomen van Mexico – is het hoofd van de Union Protectiva, een organisatie die Hispanic cultuur beschermt.

“Activisten begrijpen niet dat er geen pure Spanjaarden of pure inheemsen bestaan. De Spanjaarden waren soldaten, die kinderen kregen met inheemse vrouwen. Ook ik heb inheems bloed in me. De geschiedenis is een constante mix van genen, zoals ook aan beide kanten oorlogsslachtoffers vielen. Dat moeten we niet uitwissen, maar koesteren.”

Volgens Vigil is lang niet iedereen het eens met de volgens hem radicale leden van The Red Nation. Hij verwijst naar een inheemse leider in Ohkay Owingeh, een uur rijden naar het noorden, die zich uitsprak tegen het neerhalen van standbeelden, nadat in een naburig dorp een beeld van Oñate was vernield.

De 450 leden van de Union Protectiva vrezen dat het verwijderen van standbeelden slechts het begin is van cultuurvernietiging van de Hispanics. Voor Vigil staat de burgemeester, een witte nieuwkomer die jaren in de liberale stad Portland aan de westkust woonde, symbool voor druk van buitenaf. Die laat dit immers allemaal toe en begrijpt volgens Vigil de lokale geschiedenis niet. “De Entrada zijn we al kwijt, ze willen alles kapotmaken. Maar wij zijn hier al vierhonderd jaar. Wij zijn geen migranten die recent de Rio Grande overstaken vanuit Mexico, wij horen hier.”

Lees ook:

Zelfs het beeld van Columbus komt ten val in Richmond

De Black Lives Matter-protesten geven een nieuwe impuls aan het weghalen van standbeelden van figuren uit de Amerikaanse Burgeroorlog. Inmiddels worden ook beelden van de ontdekker van het land Columbus omgetrokken.