Internationale betrekkingen
De Amerikaans-Chinese ballonruzie gaat niet om spionage, maar om machtsvertoon
Meer dan een spionagekwestie is de ballonruzie tussen China en de VS een symbool van een oplopende ruzie tussen de grootmachten. Toch lijkt die rel vooral voor de bühne.
Het is 1 mei 1960 als een Amerikaans U-2-spionagevliegtuig door de Sovjet-Unie uit de lucht wordt geschoten. Met het vliegtuig wil de Amerikaanse president Dwight Eisenhower meer te weten komen over de wapeninstallaties van de Russen. De piloot, Francis Gary Powers, overleeft de crash wonder boven wonder en wordt gevangen genomen.
Sovjetleider Nikita Chroesjtsjov is woest om de spionageactie en loopt weg bij een lang geplande bijeenkomst tussen hem en Eisenhower. Amerikaanse plannen om later Moskou te bezoeken gaan niet door.
De VS en China bespioneren elkaar al tientallen jaren, zegt ook militair historicus Christ Klep, en spionageschandalen zijn van alle tijden. “Zowel China als de VS hebben een spionageprogramma om elkaar in de gaten te houden. Ballonnen zijn daarvoor een van de twintig middelen.”
VS in de ban van vliegende objecten
Toch zijn de VS al dagenlang in de ban van vliegende objecten, waarvan ze vermoeden dat het Chinese spionageballonnen zijn. De eerste witte ballon bewoog twee weken geleden boven de Amerikaanse staat Montana. De afgelopen dagen schoot het land drie vliegende objecten neer. Is dat een hype, of een escalatie tussen grootmachten?
“De escalatie is groter dan het nut van de ballon zelf”, zegt Casper Wits, universitair docent internationale geschiedenis van Oost-Azië aan de Universiteit Leiden. Beide landen gebruiken immers áltijd satellieten om de ander te observeren, benadrukt hij. “Maar die ziet de gemiddelde Amerikaan niet. Als je zo’n ballon in de lucht ziet vliegen, is dat een veel grotere schok.”
Vooral voor de buitenwereld moeten beide landen fel reageren, zegt Klep. “In Amerika krijgt Biden kritiek van de Republikeinen dat hij een zwakke president zou zijn. Ik denk dat Biden zich gedwongen voelde om de ballon uit de lucht te schieten. En als je het één keer doet, moet je het vaker doen.”
Ook China reageert fel op de ballon, die voortkomt uit een ‘steeds assertievere instelling van de Chinese leider Xi Jinping op het wereldtoneel, die gepaard gaat met oorlogstaal’, denkt Klep. Eerder publiceerde het Chinese staatspersbureau Xinhua een boos commentaar over de manipulatie van ‘democratie’ door hegemoon Amerika. Gisteren zei China bovendien dat het dit jaar ruim tien keer Amerikaanse surveillanceballonnen boven het luchtruim spotte – een claim die Amerika zelf stellig ontkent.
De-escalatie
Maar deze grote rel is met name voor de bühne, denkt Wits. “Beide landen willen niet dat dit écht uit de hand loopt. China heeft baat bij rust en stabiliteit in de internationale betrekkingen, omdat het sinds de coronacrisis slecht gaat met de economie.” In de VS hebben vooral de Democraten geen zin in verdere escalatie, denkt Wits. “Ook omdat ze niet zitten te wachten op een conflict met China in Taiwan. De wereld heeft zijn handen al vol aan Oekraïne.”
Hij wijst erop dat diplomaten in China sinds kort voorzichtigere taal gebruiken omtrent de ballon. In een persconferentie van het Chinese ministerie van buitenlandse zaken zei woordvoerder Wang Wenbin gisteren dat China en de VS deze onverwachte situatie ‘kalm, professioneel en ingetogen moeten behandelen’.
Inmiddels lijkt er een beetje ruimte voor zulke de-escalatie: mogelijk ontmoeten de Amerikaanse minister van buitenlandse zaken Antony Blinken en de hoogste Chinese diplomaat Wang Yi elkaar later deze week, op een internationale veiligheidsconferentie in München.
“Het is vergelijkbaar met de Koude Oorlog”, zegt Klep. “Als er spanningen zijn, worden ontmoetingen uitgesteld: tussen ministers een of twee weken, bij presidenten duurt dat wat langer. Ik vermoed dat Blinken en zijn Chinese collega Wang bij zo’n bijeenkomst eerst een fel statement maken over de ballonnen en dan over meer praktische zaken spreken.”
De drie vliegende objecten die het Witte Huis recent neerschoot bleken minder dreigend dan gedacht: dinsdagmiddag meldde een woordvoerder dat die ballonnen mogelijk een commercieel of ander onschadelijk doel hadden.
Wat zijn de voordelen van spionageballonnen?
A poor man’s satellite, zo noemt militair historicus Christ Klep de ballonnen, die lager vliegen dan satellieten en daarmee ook preciezer informatie kunnen verzamelen. “In ballonnen zit geen bemanning, dus je kunt ze langer laten vliegen. Ze zijn relatief goedkoop, en ze kunnen op betrekkelijk lage hoogte lange tijd boven een gebied hangen.” Ballonnen kunnen beter dan satellieten bewegende objecten in de gaten houden. “Dus is het makkelijker bijvoorbeeld een militaire oefening te volgen.”
Lees ook:
Blunder met ballon boven VS wijst op zwak Chinees leiderschap
De relatie tussen China en de VS staat onder druk vanwege een ballon, waarover veel nog steeds onduidelijk is. Wat zegt deze ruzie over de machtsverhoudingen in China?
