Labour-politicus David Lammy snapt heel goed waarom mensen tot een stam willen behoren, dat wil hij zelf ook. Zolang je maar beseft dat je tot meer dan één stam behoort.
Kent u Henk en Ingrid?
“Wie zegt u? Ik begrijp u niet goed.”
David Lammy heeft nog nooit van Henk en Ingrid gehoord. De ijkmensen aan wie Geert Wilders ooit zijn voorstellen ophing, zijn de 47-jarige Britse politicus vreemd. Toch heeft Lammy óók zo’n ijkstel: Clive en Kathy uit Peterborough. Anders dan Wilders’ Henk en Ingrid bestaan ze echt; de stad waar ze wonen, Peterborough, ligt 100 kilometer ten noorden van Londen. “Eenvoudige mensen, gepensioneerd inmiddels, met een klein leven.”
Kunt u Peterborough beschrijven?
“In de jaren vijftig wilden mensen er graag wonen. Het is zo’n plaats waar de meeste huizen toen nieuw waren, betaalbaar en vol beloften. Heel Engeland staat er vol mee: wijken vol twee-onder-één-kappers, ooit de trotse woonplaats van hardwerkende Engelsen. In Peterborough wonen nu nieuwe mensen vol hoop. Immigranten.
“Clive en Kathy zijn bang geworden. Ze herkennen hun buurt niet meer, durven niet meer uit. Ze geven de politiek de schuld. Ze hadden een pension vol Polen naast hun huis. Een Indiër had de woning gekocht en verhuurde er bedden aan arme drommels. Die staan schreeuwend en rokend naast het huis van Clive en Kathy. Ze kunnen aan de bel trekken wat ze willen, er is niets aan te doen.”
David Lammy (1972) zit sinds 2000 in het Britse parlement voor de Labourpartij. Hij was twee keer staatssecretaris in Labourregeringen. Lammy schreef diverse boeken. Zijn jongste boek, ‘Tribes’, is niet vertaald in het Nederlands.
Ze stemden voor brexit?
“Ze stemden voor brexit, want in hun ogen was dat een mogelijkheid om het Peterborough van vroeger terug te halen.”
Je zou ze voor racist kunnen uitmaken, voor dom en kleingeestig, maar dat kan Lammy niet, want hij kent ze. Toen hij op zijn twaalfde een beurs kreeg voor een chique middelbare school in Peterborough, raakte hij bevriend met Jamieson, de zoon van Clive en Kathy. Hun huis werd zijn tweede thuis, hun eettafel zijn hangplek. Ze namen hem zoals hij was. Geen racisten dus, want Lammy is zwart.
Veertien maanden voor zijn geboorte verhuisde zijn moeder van Guyana naar Londen, waar hij werd geboren. “Het buurland van Suriname”, zegt hij, om voor Nederlandse lezers duidelijk te maken waar Guyana ligt.
Lammy had een snelle carrière, die al begon op school in Peterborough. Hij was de enige uit zijn omgeving die een beurs kreeg. Na zijn studie, die hij deels in de Verenigde Staten volgde, werd hij op zijn 27ste politicus voor Labour. Hij ontwikkelde zich tot een volksvertegenwoordiger van het type pitbull. Als Lammy zich eenmaal in een onderwerp vastbijt, dan laat hij niet meer los. Hij is een politicus in de frontlinie van de oppositie, met een tas vol dossiers en details over misstanden. In Lammy’s geval betreffen die vooral de inwoners van zijn Londense kiesdistrict Tottenham.
U bent tot in Nederland opgevallen.
“Is dat zo? Niet heel breed dan. Mijn Surinaams-Nederlandse vrienden moet ik altijd uitleggen wat ik doe.”
Vorig jaar drukte Letter&Geest Lammy’s brexittoespraak af. Hij waarschuwde voor de leugens rond dat onderwerp , de leugens die zijn eigen collega’s vertelden. Hij hield meer van zulke speeches. Er was er één, in het Verenigd Koninkrijk heel beroemd geworden, waarin hij het opnam voor de bewoners van de in de zomer van 2017 afgebrande Grenfell Tower in Noordwest-Londen, omdat een achteloze bouwmaatschappij de flats had bekleed met superbrandbaar materiaal. ‘Bedrijfsmatige moord’ noemde Lammy het.
Datzelfde jaar nam hij het op voor de Windrush-generatie, de immigranten uit het Britse Gemenebest die naar het Verenigd Koninkrijk waren verhuisd toen hun thuisland nog een volle Britse kolonie was. Zij waren Britse onderdanen, maar door vooral een hardvochtig beleid van de minister van binnenlandse zaken, de latere premier Theresa May, kwamen duizenden van hen plots zonder huis of pensioen te zitten. “Het gaat niet over illegale immigranten”, hield Lammy de regering voor. “Het gaat over burgers van dit land die er uitzien als illegale immigranten. Die krijgen geen paspoorten, geen uitkeringen, verliezen hun baan.”
De verantwoordelijk minister stapte op. Nu neemt Lammy het op voor zichzelf. ‘Tribes’ heet zijn nieuwe boek, ‘stammen’, verwijzend naar de DNA-test die hij zelf liet uitvoeren. Want Lammy kreeg er steeds meer behoefte aan om te weten bij wie hij nu eigenlijk hoort. Bij de Guyanen, bleek, maar ook bij de Touareg en een beetje bij de Schotten.
Waarom deed u dat?
“Omdat ik wilde weten waar ik bijhoor. Ik was trots op de uitkomst. Eindelijk was ik meer dan ‘een afstammeling van slaven’, zoals ik ooit in de Britse pers was genoemd.” Eindelijk begreep hij zijn trots en zijn neiging tot uitzwermen: van de nomaden. Zijn vriendschap met Clive en Kathy kwam misschien wel van het ietsiepietsie Schotse bloed.
Zoveel procent dit, zoveel procent dat, wat zegt dat dan?
“Het is voor iedereen heel belangrijk om te weten waar hij bijhoort, ook voor mij. Maar hoe langer ik ermee bezig was, hoe beter ik begreep dat het idee van stammen een metafoor kan zijn om de polarisatie van deze eeuw te beschrijven. Want op dit moment zijn stammen niet zozeer meer het resultaat van je etnische achtergrond, maar weerspiegelen ze vaak je politieke positie.”
“Mensen zitten zo in elkaar dat ze graag bij iets horen dat groter is dan zijzelf. Maar dat heeft zo zijn nadelen. Het blijkt zo belangrijk voor een mens om bij een groep te horen, dat hij het ervoor over heeft om veel van die groep door de vingers te zien. Mensen zijn ook geneigd om de ene groep – hun eigen – beter te vinden dan de andere.”
Bedoelt u zoals remainers en leavers?
“Brexit heeft een atmosfeer geschapen waarin het heel normaal werd dat parlementariërs zoals ik dagelijks doodsbedreigingen ontvangen. Mijn collega Jo Cox is zelfs vermoord.
“Toen Boris Johnson nog burgemeester van Londen was, vertoonde hij geen spoor van racisme. Zijn stam waren de Londenaren. Maar toen wisselde hij van stam, van die der Londenaren naar de Conservatieven. In zijn columns had hij het plotseling over gesluierde vrouwen als ‘brievenbussen’ die op ‘bankrovers’ lijken. Er was veel verontwaardiging over die uitspraken, maar vanuit de Conservatieven bleef het heel erg stil. Binnen je eigen groep ben je nu eenmaal veel vergevingsgezinder dan ten opzichte van een andere.”
Is dat alleen bij de Conservatieven?
“Nee, ook bij mijn eigen politieke stam, Labour. De laatste jaren neemt in ons land, net als in andere landen in Europa, het aantal antisemitische incidenten toe. Labourleider Jeremy Corbyn werd in die tijd ook vaak voor antisemiet uitgemaakt en Labour had niet echt juist gereageerd op een paar incidenten. Ik reken mensen van Joodse afkomst tot mijn vrienden, en vond het vorig jaar vanzelfsprekend om mee te doen aan een demonstratie tegen antisemitisme.
“Maar ik kreeg een hele golf partijkritiek over me heen. Ik zou Corbyn hebben willen afvallen door daar te zijn, heette het. Er werd zelfs gedreigd: als ik het nog een keer zou doen, zou ik bij de volgende verkiezingen niet meer verkiesbaar zijn. Met de inhoud had het niets te maken, het ging om de stammenstrijd. Je valt je eigen stam niet af. Je groep verdedigen is belangrijker dan goed en slecht.”
Waarom is dat erg?
“Op deze en op tal van andere manieren radicaliseren stammen steeds verder, zonder dat ze het echt in de gaten hebben. Je hebt correctie nodig, anders ga je steeds meer dingen normaal vinden.
“Dat wordt nog versterkt door sociale media. Neem Twitter. Ook ik heb, zoals de meeste uitgesproken politici in ons land, op Twitter meer volgers dan The Times abonnees heeft. In de loop van de tijd ben ik er wel achtergekomen wat de mensen op Twitter willen lezen. Boosheid, extreme standpunten. Die worden talloos veel vaker hertweet dan een tweet waarin je iets neutraals zegt als: zometeen stemmingen, spannend!”
“Ik ben nooit opgegaan in de massa, ik viel altijd op. Dus mezelf met de ogen van een ander bekijken is een tweede natuur geworden.”
Lammy kan de wereld door de ogen van Clive en Kathy zien, en begrijpen waarom zij de globalisering maar een angstaanjagende ontwikkeling vinden. Hij kan ook de wereld door de ogen van de bewoners van Tottenham zien, en ervaren hoe het is om in een steeds vijandiger wereld immigrant te zijn.
Hoe is dat?
“Ik ben maar opgehouden te tellen hoe vaak mensen tegen me zeggen dat ik ‘naar mijn eigen land’ moet gaan. Het is het gevolg van die radicaliserende stammen, waarbinnen het steeds normaler is geworden om zulke dingen te zeggen. Voor mij is het makkelijk om niet meer te luisteren, want ik ben behalve een ‘afstammeling van slaven’ nog zoveel meer.
“Ik ben dus wat mijn DNA zegt wat ik ben, iemand die is opgebouwd uit allerlei delen. Ik ben een zwarte Engelsman, maar ook een academicus. Ik ben een vriend van de vorige Amerikaanse president, Obama. Ik ben een vriend van één van de dodelijke slachtoffers van de Grenfell Tower. Ik ben voetbalsupporter en vader. Ik heb een heleboel stammen waar ik uit kan kiezen.
“Het was ooit normaal om deel uit te maken van verschillende stammen. Je had je werkomgeving en je kerkomgeving, je familie en je club. Maar door de individualisering zijn er voor veel mensen groepen weggevallen. Nu zitten duizenden thuis achter een computer en hebben ze via sociale media het gevoel dat ze in ieder geval nog bij één groep horen: een steeds woedender groep.”
Lammy vertelt hoe kijkers door het algoritme van Youtube steeds de overtreffende trap te zien krijgen van de video die ze bekeken. “Zoek je op vegetarisme, dan krijg je daarna een voorstel om iets over veganisme te zien. Een filmpje over aardappelmesjes leidt al snel naar kapmessen.”
Laten nou net jonge mensen gevoelig zijn voor extremen. Ook in de Londense wijk die u in het parlement vertegenwoordigt, Tottenham. Kunt u die beschrijven?
“In Tottenham staat een basisschool waar 64 talen worden gesproken. Ik voel me er thuis, maar het is een wijk om je zorgen over te maken. Het is het Engeland waarvandaan jonge mensen naar Syrië afreisden om zich aan te sluiten bij IS, waar andere jongeren het gevoel hebben dat ze maar één keus hebben: zich aan te sluiten bij criminele bendes.”
Wat is de oplossing?
“Zoals ik ooit bij Clive en Kathy terecht kon en een beurs kreeg voor een school waar ik leerde dat het chique woord voor ‘dinner’ ‘supper’ is, zo gun ik de volgende generatie ook meer kansen. Hoe moet in deze tijd iemand uit Peterborough ooit in contact komen met iemand uit Tottenham?
“Ik wil het antwoord niet te politiek maken. Ik zou het liefst zien dat Conservatieven deze analyse ook delen, want ik denk dat ze dat doen. Ik pleit net als die partij voor de gemeenschap, om te bouwen aan iets dat van ons allen is. Ik denk bijvoorbeeld aan een sociale dienstplicht, waar jonge mensen de kans krijgen een andere stam te ontmoeten dan hun eigen.”
Lees ook:
Dit is de veelbesproken speech van parlementslid David Lammy: ‘Brexit is oplichterij’
Labourparlementslid David Lammy leest premier May en andere voorstanders van de brexit de les. Ook zijn eigen partij geselt hij, in een zinderende, geruchtmakende speech. Framingspecialist Hans de Bruijn legt onder deze speech uit wat de toespraak zo goed maakt.
