Coup in Myanmar volgt op fragiele relatie tussen Suu Kyi en leger

De televisiezenders gingen op zwart, de telefoonlijnen werden platgelegd en op strategische plekken stonden plotseling tanks en militairen. Myanmar werd maandagochtend opgeschrikt door een militaire staatsgreep. Dit betekent een voorlopig einde aan de democratisering die ruim vijf jaar geleden werd ingezet, met een destijds historische verkiezingsoverwinning van Aung San Suu Kyi.

“Er staan rijen voor de banken, bij pinautomaten hangen bordjes met ‘out of order’ en mensen staan in ongeloof met elkaar te praten”, vertelt Romi de Jong vanuit Yangon, waar zij werkt als onderwijsconsultant en faculteitslid aan de Parami Universiteit. “Je ziet nu dat mensen heel andere zorgen hebben dan het coronavirus.”

De militaire coup begon terwijl een groot deel van de Myanmarese bevolking nog lag te slapen. Verschillende politici van de regerende partij, onder wie regeringsleidster Suu Kyi en president Win Myint, werden gearresteerd. Enkele uren later verklaarde het leger dat de noodtoestand voor een jaar is afgekondigd en dat de militaire opperbevelhebber Min Aung Hlaing tijdens die periode het land zal leiden.

Verkiezingsuitslag niet erkend

Maandag had de dag moeten worden dat Myanmars nieuwe parlement voor het eerst zou samenkomen. Tijdens verkiezingen in november won de partij van Suu Kyi, de Nationale Liga voor Democratie (NLD), een grote meerderheid van de verkiesbare zetels. De door militairen geleidde Partij voor Unie, Solidariteit en Ontwikkeling (USDP) moest zetels inleveren, maar weigerde de uitslag te erkennen en riep daags na de stembusgang al op tot nieuwe verkiezingen omdat er sprake zou zijn van fraude.

Hoewel er volgens Myanmars verkiezingscommissie en onafhankelijke waarnemers geen grote ongeregeldheden zijn waargenomen tijdens de verkiezingen, liepen de spanningen steeds verder op. Aung Hlaing liet afgelopen week al doorschemeren dat een coup ophanden was omdat de verkiezingscommissie en de NLD de grondwet niet zouden respecteren. Volgens een verklaring van het leger was de staatsgreep nodig omdat de ‘nationale stabiliteit’ zou worden bedreigd en om de fraudebeschuldigingen op te lossen.

In Yangon, het economische centrum van Myanmar, is geschokt gereageerd op de actie van het leger. Persbureau AFP meldt dat mensen naar de winkels snelden voor paniekaankopen: rijst, olie en noedels. De Jong vertelt dat de eigenaresse van een restaurant bij haar in de buurt de tranen in haar ogen had. “‘Eerst corona, nu dit. Hoe kan ik nog voor mijn personeel zorgen’, huilde ze.”

Politici jarenlang onder huisarrest

Myanmar heeft een lange historie van militair bewind. In 1962 greep het leger de macht om het toenmalige Burma vervolgens tientallen jaren met een ijzeren vuist te besturen. Onder grote druk van demonstrerende burgers hield het land in 1990 verkiezingen. Die werden ruimschoots gewonnen door Aung San Suu Kyi, maar de junta weigerde de macht af te staan en plaatste de populaire politica jarenlang onder huisarrest. Pas in 2015 waren er weer vrije verkiezingen, die opnieuw door Suu Kyi werden gewonnen.

De relatie tussen de regerende partij en de generaals is echter al jaren moeilijk. Het leger heeft grondwettelijk laten vastleggen dat het de controle houdt over de ministeries van defensie, grenszaken en binnenlandse zaken, en dat het steevast 25 procent van de parlementszetels bezet. De grondwet verbiedt Suu Kyi bovendien president te zijn, omdat haar kinderen een buitenlands paspoort hebben. De politica, die vanwege de crisis rondom de Rohingya-moslims zelf ook internationaal omstreden is, omzeilt die regel met de speciaal voor haar gecreëerde positie van staatsadviseur waarbij ze volgens eigen zeggen boven de president staat.

Tijdens haar eerste termijn heeft Suu Kyi geprobeerd de grondwet te laten wijzigen, in de hoop de politieke invloed van het leger in te dammen. Hoewel dat plan mislukte, zette het kwaad bloed bij de generaals en kwam de toch al fragiele relatie tussen de twee partijen flink onder druk te staan. Daar kwam de verkiezingsuitslag van afgelopen november nog bovenop. Het leger hoopte met de USDP extra zetels te winnen, maar faalde daarin. De NLD won 396 zetels, 6 meer dan in 2015. De USDP won er 33, een verlies van 8 zetels.

Felle kritiek van mensenrechtenorganisaties

Op de achtergrond speelt volgens sommige Myanmar-observeerders ook dat Aung Hlaing dit jaar met pensioen zou gaan. Mogelijk zou hij nog niet bereid zijn een stap terug te zetten, en is de staatsgreep een persoonlijke poging van de opperbevelhebber de macht te houden. Insiders vertelden het Japanse zakenblad Nikkei Asia onlangs dat er al tijden bijna geen directe communicatie is tussen Aung Hlaing en Suu Kyi.

De staatsgreep leidt tot felle kritiek. “De actie van het leger bewijst dat het nooit toegewijd is geweest aan democratische verandering. Het heeft altijd zijn macht willen behouden”, aldus een gezamenlijke verklaring van meer dan twintig mensenrechtenorganisaties.

De coup komt bovendien op een moment dat ook Myanmar worstelt met de impact van het coronavirus. Het land registreerde inmiddels meer dan 140.000 besmettingen, en ook de economie wordt hard geraakt. De nieuwe junta beloofde maandag de economie weer op gang te krijgen en meer te doen om het coronavirus te bedwingen.

Lees ook:

Hoe icoon van de mensenrechten Aung San Suu Kyi van haar voetstuk viel

Ze was het icoon van de mensenrechten. Maar het imago van Aung San Suu Kyi vertoont barstjes. Toch wint ze zondag waarschijnlijk de stembusstrijd in Myanmar.

Dit is de échte baas in Myanmar

De drijvende kracht achter het verjagen van honderdduizenden Rohingya-moslims uit Myanmar is de machtige legerchef Min Aung Hlaing. Hij presenteert zichzelf als een staatsman en heeft een veto op grondwetswijzigingen.