Clowns leiden kinderen af van de gevolgen van de aardbeving. ‘Hier gooi ik mijn stress van me af’

In de Turkse provincies die zijn getroffen door de aardbeving wonen zo’n 4,6 miljoen kinderen. Hoe moeten zij verder? Psychologen vermommen zich als clown en maken een tour door een vluchtelingenkamp om de kinderen op te vrolijken.

Tussen de rijen witte tenten paradeert een bonte groep mensen: een superman met een trommel om zijn nek, iemand in een hondenpak, twee clowns en een hele stoet aan zingende kinderen. Op de muziek van het nummer Mijn vriend is een ezel, een bekend Turks kinderliedje, brengt de dansende stoet een lach op het gezicht van aardbevingsslachtoffers.

Een van de clowns, psycholoog Gülnaz Aksünger, toert al dagen door het aardbevingsgebied. Samen met vier vrienden, ondernemers met een onuitputtelijk enthousiasme, vrolijkt ze kinderen in tentenkampen en ziekenhuizen op. “We proberen door met de kinderen te spelen, afleiding te bieden van de traumatische emoties en de omgeving”, vertelt Aksünger. Zij doet dit vrijwillig.

Volgens Unicef wonen er 4,6 miljoen kinderen in de Turkse provincies die getroffen zijn door de twee aardbevingen. Een paar honderd daarvan wonen voorlopig in dit tentenkamp in Iskenderun. De meeste huizen in deze stad zijn onbewoonbaar, net als die in de rest van de provincie Hatay.

Het zijn vooral vrijwilligers die zich hier hebben ontfermd over de jongste bewoners. Een groep jonge leraressen uit Istanbul heeft inmiddels twee speeltenten ingericht, met knuffels, legoblokken en ander speelgoed. Sommige kinderen voelen zich er zo thuis, dat ze als iedereen weggaat nog even blijven om alles op te ruimen.

Een andere plek in het kamp waar kinderen even hun zorgen kunnen vergeten, is het kinderpark dat is opgezet door de gemeente Beylikdüzü, een voorstad van Istanbul. Verschillende containers zijn omgetoverd tot een kleurrijk speelparadijs voor kinderen. Een kleine bioscoop, een bibliotheekbus en tafeltjes met kleurplaten moeten kinderen wat afleiding bieden.

Geschminkt als een vlinder

Gemeentemedewerkers voeren toneelstukjes op, spelen volleybal en doen alles wat ze kunnen om de kinderen te vermaken. “Ik voel me heel blij als ik hier ben”, zegt de 10-jarige Hüsra op het speelplein. Met haar gezicht geschminkt als een vlinder, vertelt ze zo enthousiast dat ze bijna buiten adem raakt. “Er is een aardbeving geweest, maar hier gooi ik mijn stress van mij af. We zijn aan het spelen en ik voel me blij op deze plek.”

Hüsra speelt en straalt alsof er niks aan de hand is, maar vertelt dat ze wel degelijk geraakt is. “Zodra ik hier weer wegga, denk ik weer aan alle problemen die er zijn”, zegt ze. “We mogen ons huis niet in. Mijn school is ingestort. Het gaat jaren duren voordat de school weer is opgebouwd. Ik probeer mijn huiswerk te blijven maken zodat ik niet achterloop, met de boeken die ik thuis heb. Maar ik mis mijn school wel.”

Vanwege de traumatische ervaringen is er ook een psycholoog aanwezig: Asli Hilal Çiftçi. Ze vertelt dat de kinderen nog niet goed weten hoe ze moeten reageren op deze natuurramp. “Ze zijn verdrietig en soms boos. Soms denken ze dat dit een straf is voor iets. Ze denken: waarom overkwam dit óns, terwijl er zoveel andere mensen zijn?”, legt Çiftçi uit.

Afhankelijk van de leeftijd zijn er verschillende manieren waarop ze de situatie aan de kinderen uitlegt. “We gebruiken niet het woord aardbeving, maar vertellen een meer metaforisch verhaal. Zoals over een storm, waarbij de nesten van vogels kapot zijn gegaan, dat ze weg moeten vliegen en ergens anders een nieuw nest moeten bouwen.”

Het belangrijkste wat ze nu kan doen is laten zien dat de kinderen niet alleen zijn, zegt Çiftçi. “We proberen een routine te creëren. We doen niet alsof er niks gebeurd is, maar proberen ervoor te zorgen dat de kinderen niet hele dagen in hun tent zitten.” Vooral de muzikale activiteiten zijn een hit, soms bij de ouders nog meer dan bij de kinderen.

Voor die routine is het ook belangrijk dat de scholen snel weer opengaan. Tot 1 maart hebben de kinderen in het aardbevingsgebied vakantie gekregen. Hoe het daarna verder gaat is nog niet duidelijk. De activiteiten in het kamp in Iskenderun worden tot nu toe door vrijwilligers opgezet. Voor kinderen die in parken in een tent bivakkeren is er minder geregeld.

Nieuw speelgoed

Kinderen zijn niet alleen mentaal, maar ook fysiek gewond geraakt. Zij komen terecht in het ziekenhuis in Adana. Ook hier doen de verpleegkundigen er alles aan om de pijn wat te verzachten. Kinderen die in bedden door de gangen worden gereden houden trots hun nieuwe speelgoed in hun handen. Een meisje draagt een vrolijke haarband, maar kijkt wel schichtig om haar heen.

Het kantoor van kinderarts Nurşah Keskin ligt bezaaid met ballonnen, speelgoed en kleurboeken die allemaal gedoneerd werden. “Ik zeg dat we echt genoeg hebben, maar er zijn zoveel mensen die willen helpen. Ze blijven maar speelgoed opsturen”, lacht ze.

Sinds de aardbeving zijn tientallen kinderen naar Adana overgebracht, met ambulances en helikopter. Sommigen zijn gewond, anderen hebben een operatie nodig. “Er zijn ook een paar waarvan we…”, Keskin laat een lange stilte vallen, “armen of benen hebben moeten amputeren.”

Een andere belangrijke taak is het identificeren van de kinderen. Er zijn kleintjes die eenzaam en alleen worden binnengebracht, waarvan de naaste familie is overleden of nog onder het puin ligt. “We hebben heel veel baby’s kunnen identificeren en met hun ouders kunnen herenigen. Maar er zijn nog steeds baby’s van wie we niet weten wie ze zijn”, vertelt Keskin.

Een wonder op zich

Een gezin dat in het ziekenhuis van Adana werd herenigd, is de familie Fansa. Moeder Nilay Fansa staat naast het bedje waar Birce in ligt, haar baby van acht maanden oud. Dat is een wonder op zich, want lange tijd dacht ze dat haar jongste kindje de aardbeving niet had overleefd.

“Toen ik de namen van mijn kinderen schreeuwde, hoorde ik niks. Geloof mij, ik wilde toen zelf niet eens onder het puin vandaan komen”, zegt Fansa in het ziekenhuis van Adana. Pas toen ze een teken van leven van haar dochter hoorde, kreeg ze de kracht om zichzelf te bevrijden.

Haar 4-jarige dochter en haar man konden later worden gered, maar hulp voor hun 2-jarige meisje kwam te laat. “Op de vierde dag hebben we zelf het levenloze lichaam van onze dochter gevonden”, vertelt Fansa. De familie was toen nog in de veronderstelling dat ook baby Birce het niet had gered.

In werkelijkheid was Birce naar het ziekenhuis in Adana gebracht. Via sociale media kwam de familie op dag vijf erachter dat hun baby nog leefde. Hun dochter had een val door het raam van de vijfde verdieping overleefd en lag op de intensive care met een gebroken beentje en een hersenfactuur. Inmiddels is Birce aan de beterende hand.

“Het is een fantastisch gevoel als kinderen weer met hun ouders of familie herenigd worden”, zegt dokter Keskin. “Maar er zijn ook vele pijnlijke momenten. Kinderen van wie de ouders niet onder het puin vandaan konden komen. Of kinderen die broertjes of zusjes hebben verloren.”

Er gingen al snel geruchten rond dat weeskinderen in de handen zouden vallen van mensen met verkeerde bedoelingen, maar dat werd al snel tegengesproken door de minister van familie en sociale zaken. Ook in het ziekenhuis maken ze zich daar geen zorgen over. Keskin benadrukt dat er ontzettend veel mensen zijn die zich bij haar melden en een aardbevingswees willen adopteren, maar dat hetzelfde ministerie daarvoor een strenge procedure heeft.

Onder de indruk

Zelf is Keskin vooral onder de indruk van hoe sterk sommige kinderen zijn. Ze deelt een verhaal van een meisje van 12 jaar oud, dat haar raakte. “Ze sliep met haar vader in hetzelfde bed, we hebben haar gisteren verteld dat haar moeder niet meer leeft, samen met een pedagoog en een psycholoog.”

Toen de kinderarts later terugkwam, zag ze dat het meisje een brief aan zichzelf had geschreven. De foto die ze ervan maakte kan ze niet meer vinden op haar telefoon, maar ze weet nog ongeveer wat erop stond.

“Ik moet op mijn benen blijven staan, want mijn vader heeft mij nodig. Als ik hier ben, zal mijn vader sneller beter worden. Elke keer dat ik mijn hoofd omdraai zal ik mijn vader zien en ik weet zeker dat mijn moeder dat ook wilde. Om een nieuw leven te bouwen, ga ik alles doen wat ik kan en mijn vader heel veel knuffelen”, zo herinnert Keskin de tekst.

Bewonderenswaardig is het dat kinderen zelfs in deze moeilijke tijden de lichtpuntjes blijven zien. Zoals Gaye van 12 jaar oud, die zich ’s avonds in een tentenkamp warm houdt bij een vuurtje. “Iedereen hier is verdrietig en denkt over hoe ze hier weg kunnen gaan. Iedereen is bang”, zegt ze. Ze weet niet zeker hoe het gaat met haar vriendjes en vriendinnetjes van school.

“Sommigen zijn overleden”, fluistert haar vader haar toe. “Van anderen weet ik niet waar ze zijn of hoe het met ze gaat”, gaat Gaye zelf verder. “Ik heb uren gehuild om hen.” De eerste dagen waren angstig, maar omdat ze nog met haar familie is, voelt ze zich nu veiliger. Na een paar dagen met vijf vreemden in een tent te hebben geslapen, verhuist ze nu met haar vader, moeder en broertje naar een hotel in Antalya.

“We gaan een nieuw leven beginnen. Ik ben nog nooit naar een andere provincie geweest dus daarom ben ik benieuwd hoe het in Antalya is”, zegt Gaye optimistisch. Nu hun huis is ingestort en ze helemaal niks meer hebben, heeft ze nog één wijze boodschap: “Waardeer je spullen, je huis en je familie.”

Lees ook:

De kleine Sebahat begraaft haar moeder, vader en broertje in Antakya

Op de begraafplaats in het Turkse Antakya is het een komen en gaan van rouwende families. Er is niet genoeg ruimte om alle doden te bergen. Daarom is er naast de snelweg provisorisch een nieuwe begraafplaats aangelegd.