Hij was de langstzittende Britse kroonprins ooit. Na het overlijden van zijn moeder Elizabeth wordt Charles zaterdag officieel uitgeroepen tot koning. Al lijken niet alle Britten daar uitgesproken enthousiast over.
Koning Charles III, het zal even wennen worden. Als het ooit al went. Want niet bijster veel Britten zagen hem als hun gedroomde nieuw staatshoofd. Bij een peiling in 2022 zei slechts een derde van de ondervraagden hem graag als koning te zien. Een hoger percentage (37 procent) liet weten liever te hebben dat de troonopvolging voor deze ene keer een generatie zou overslaan. Maar dat druist lijnrecht in tegen alle constitutionele regels en wetten. Dus is Charles, met het overlijden van zijn moeder Elizabeth II, nu de nieuwe koning van het Verenigd Koninkrijk.
Het is geen geheim dat het koninklijk huis zich al tijden zenuwachtig maakte over dit moment. Naar verwachting zullen tegenstanders van de monarchie de komende maanden, in de periode tot de kroningsplechtigheid, alles uit de kast halen om het republikeinse sentiment aan te wakkeren. Dat bestaat vooral onder Britse jongeren breder dan vaak wordt verondersteld. De Britse columnist Geoffrey Wheatcroft schreef in 2016 in het blad The Spectator wat vals over Charles: “Onze Prins van Wales is in wezen een fatsoenlijke en serieuze man. Hij bezit een sterk plichtsgevoel. Zou dat niet het best tot uiting komen als hij bij voorbaat afstand zou doen van de troon?”
Naar het schijnt wil het koninklijk huis de tijd tot de kroning zo kort mogelijk houden. Korter in ieder geval dan de zestien maanden die er tussen de troonbestijging in 1952 en de kroning van Elizabeth zat. Overigens is er ook geen reden om er langer mee te wachten dan noodzakelijk is. De 73-jarige Charles wacht al langer op zijn kroning dan wie ook in de Britse geschiedenis: ruim zeven decennia.
Philip vond Charles verwend
Charles Philip Arthur George werd op 14 november 1948 geboren in Buckingham Palace. Anders dan zijn moeder genoot hij geen thuisonderwijs, maar ging hij vanaf zijn achtste ‘gewoon’ naar school. Eerst in West-Londen, daarna naar een spartaanse elitekostschool in Schotland, waar ook zijn vader, prins Philip, les had gehad. Het was de bedoeling dat de jonge Charles daar wat zou harden. Als kind was hij nogal ziekelijk en huilerig geweest. Zijn vader vond hem verwend. Maar Charles haatte de kostschool. Hij noemde zijn schooltijd in een brief uit 1963 ‘een gevangenisstraf’.
Charles was zeventien toen hij aan het Trinity College in Cambridge ging studeren: eerst archeologie en antropologie, later geschiedenis. Het hoofd van Trinity College verklaarde dat de prins geen speciale behandeling zou krijgen. Maar dat hij zich überhaupt aan het beroemde instituut mocht inschrijven, was op basis van zijn schoolresultaten al uitzonderlijk. In 1971 nam Charles zijn bachelordiploma in ontvangst. Hij werd daarmee de eerste Britse troonopvolger ooit met een academische graad.
Hij ging vijf jaar het leger in. Bij de luchtmacht trainde hij als piloot. Daarna diende hij in de marine. Na zijn tijd in de krijgsmacht kreeg de prins in de media plots het imago van een rokkenjager. Hij werd met allerlei vrouwen in verband gebracht. Iets waarmee hij zelf niet blij was. Hij vond dat hij daardoor te weinig serieus werd genomen. Maar het coole imago maakte hem eind jaren zeventig wel veruit het populairste lid van het Britse koninklijk huis, benadrukt zijn biografe Sally Bedell Smith.
Elizabeth II is op 96-jarige leeftijd overleden. Lees hier meer over de vorstin die tot aan haar dood bleef regeren.
Spirituele zoektocht
Wat het publiek toen nog niet wist, was dat de kroonprins zoekende was. Vooral in spirituele zin. Hij versleet een hele serie goeroes. De belangrijkst was Zuid-Afrikaan Laurens van der Post. Charles nam van hem een afkeer van de moderne, industriële samenleving over en ontwikkelde een drang om de mens weer in balans te brengen met de natuur. Van der Posts vrouw zou daarnaast jarenlang Charles’ dromen analyseren. Onder invloed van weer een andere spirituele gids raakte Charles in de ban van reïncarnatie. Hij verdiepte hij zich in het hindoeïsme en het islamitisch soefisme. En hij werd tijdelijk vegetariër, waarbij hij zelfs kortstondig de door hem geliefde jachtsport opgaf.
In 1981 trouwde de 32-jarige kroonprins met de pas 19-jarige Diana Spencer. De twee hadden elkaar slechts een keer of vijftien ontmoet en kenden elkaar nauwelijks. Het zou een ongelukkig huwelijk worden, vol buitenechtelijke affaires – in het geval van Charles met zijn werkelijk grote liefde Camilla Parker Bowles. Eigenlijk ging het al mis bij de huwelijksaankondiging. Op de vraag of de kroonprins verliefd was op Diana, antwoordde hij wel héél zuinigjes: “Wat verliefd zijn dan ook mag betekenen”.
Prinses Diana stal naar de buitenwereld toe de show. Ze kwam veel minder stijf over dan Charles. Tot frustratie van de altijd bevestiging zoekende kroonprins. Het stel kreeg twee zonen, William en Harry, maar ging in 1994 uit elkaar. Drie jaar later kwam Diana om bij een verkeersongeluk in Parijs, op de vlucht voor paparazzifotografen. Het sprookjeshuwelijk, waar 750 miljoen tv-kijkers zestien jaar eerder vurig op hadden gehoopt, kreeg zo zelfs na de scheiding een nog tragischer einde. Na het huwelijk zou Charles nooit meer zijn populariteit van ervoor benaderen. In 2022 moest hij op dat vlak niet minder dan zes van zijn koninklijke familieleden voor zich dulden.
Imago bespot
Begin jaren negentig bereikte Charles’ imago zijn ultieme dieptepunt. Het Britse volk hoorde hoe hij tegen zijn maîtresse Camilla aan de telefoon zou hebben gegrapt dat hij haar tampon wilde zijn, zodat hij in haar zou kunnen leven. Minder koninklijk kon het niet. Charles werd op tv ook steeds vaker belachelijk gemaakt vanwege zijn spiritualiteit. Het satirische programma Spitting Image liet hem bijvoorbeeld vaak met planten praten. Iets wat de prins overigens ook daadwerkelijk zei te doen.
Al die spot ten spijt hield Charles vast aan zijn opvattingen. Zijn sterk door Van der Post beïnvloede wereldvisie zette hij in 2010 zelfs zwart-op-wit in het geflopte boek Harmony. Daarin stelt Charles dat ‘de westerse wereld te veel is ingekaderd door de mechanische benadering van de wetenschap’.
Charles wil niet neutraal zijn, maar de wereld verbeteren
Ook Charles’ afkeer van moderne architectuur – in het bijzonder van wolkenkrabbers – leidde vaak tot kritiek. Zeker omdat zijn inmenging in het debat modernistische architecten in Londen en andere Britse steden niet zelden lucratieve opdrachten kostte. Ook zijn weerstand tegen genetische modificatie was vanaf het begin omstreden. Al werd zijn voorliefde voor biologische landbouw later wel gemeengoed. Charles geeft op zijn eigen boerderij in de Engelse regio Cotswold het goede voorbeeld.
Het kernprobleem van Charles lijkt dat hij als troonopvolger neutraal behoorde te zijn. En al helemaal nu als koning. Terwijl hij de wereld juist wil verbeteren. “Ik heb mijn hele leven moeten vechten om centimeter voor centimeter aan het protocol te ontsnappen”, klaagde hij ooit. “Ik heb hemel en aarde moeten bewegen om mezelf als prins van Wales een rol te verschaffen.”
Snobistisch en betweterig
Charles kan bovendien erg slecht tegen kritiek. Uit verschillende biografieën rijst een beeld op van iemand met een dunne huid. Iemand die soms naïef is en behoorlijk haatdragend kan zijn. Een nogal snobistische man bovendien. Een veeleisende betweter, die net iets te overtuigd is van zijn eigen kunnen. Zo zou hij volgens biograaf Tom Bower de beroemde schilder Lucian Freud ooit hebben aangeboden een aquarel van hem te ruilen tegen een miljoenen kostend kunstwerk van die grote meester. Freud zou Charles boos hebben laten weten: “Ik hoef uw verrotte schilderijen niet.” De toon moet een schok zijn geweest voor Charles, die zelden zo op zijn plek wordt gezet.
Charles deelt zijn meningen ook graag met de democratisch gekozen leiders van het VK. In 2015 lukte het de krant The Guardian enkele van zijn zogenoemde ‘black spider memo’s’ (zwarte-spin-brieven) openbaar te krijgen. Het ging om 27 epistels gericht aan ministers, opgesteld in zwarte inkt en in een handschrift vol uithalen – vandaar de bijnaam. De kroonprins pleitte voor een betere beschikbaarheid van homeopathische geneesmiddelen en zette zijn visie op landbouw, visserij en het leger uiteen. Toch oordeelden analisten dat Charles met al zijn aanbevelingen net binnen de constitutionele perken was gebleven. Daardoor liep het gevreesde schandaal met een sisser af.
De laatste jaren lijkt het imago van Charles weer aan de beterende hand. De prins is met de jaren minder stijf geworden. Een meerderheid van de Britten, 57 procent, zei in 2022 zelfs te denken dat Charles het goed zal doen als koning. En sinds 2005 is Charles gelukkig getrouwd met Camilla.
Fantastische fondsenwerver
Als prinselijke idealist heeft hij bovendien zeker het nodige bereikt. Zo zette Charles een twintigtal liefdadigheidsinstellingen op, waarvan de Prince’s Trust de bekendste is. Die organisatie hielp sinds zijn oprichting in 1976 al ongeveer een miljoen (veelal kansarme) Britse jongeren op weg in het leven, via trainingsprogramma’s en financiële beurzen. Onder hen was bijvoorbeeld ook de inmiddels wereldberoemde acteur Idris Elba. Veel andere organisaties die Charles hielp opzetten hebben eveneens een aanzienlijke impact gehad rond thema’s die de prins na aan het hart liggen, zoals het milieu, duurzaamheid, erfgoed en ruimtelijke ordening. Als kroonprins bleek hij dan ook een fantastische fondsenwerver. Jaarlijks haalde hij tientallen miljoenen voor zijn goede doelen op.
Charles stampte zelfs een heus modeldorp uit de grond. Dat plaatsje, Poundbury, in het zuiden van Engeland, verrees op zijn eigen grond en werd vanaf 1993 geheel op basis van zijn architectonische en stedenbouwkundige inzichten ontworpen. Zo is alles er in het dorp op gericht een integrale gemeenschap te creëren: wonen, werken en winkelen lopen er door elkaar, net als arm en rijk. De stijlen waarin de huizen zijn opgetrokken verschillen, maar hebben gemeen dat zij neoklassiek zijn. Ook is het plaatsje autoluw en opereert het zoveel mogelijk klimaatneutraal. Op termijn moet het zesduizend inwoners gaan tellen. Momenteel bedraagt het inwonertal ongeveer de helft daarvan.
Charles waarschuwde al voor klimaatramp
Vooral wat zijn ideeën over milieubescherming betreft krijgt de kersverse Britse koning een steeds groter deel van zijn bevolking aan zijn zijde. De klimaatramp waarvoor hij al sinds de jaren zeventig waarschuwt, werd in de zomer van 2022 met een recordhitte én recorddroogte in Engeland zichtbaarder dan ooit. Dat hij met die strijd al vijftig jaar klimaatsceptici tegen zich in het harnas jaagt, is natuurlijk weinig koninklijk neutraal. Maar misschien vraagt de huidige tijd wel om een ietwat idealistische koning die net iets minder boven de partijen staat. Al zal dat ongetwijfeld de nodige risico’s met zich meebrengen voor de Britse monarchie als instituut.
Als kroonprins verdiende Charles geld als hertog van Cornwall
Afgezien van zijn onkostentoelage van de Britse staat voor zijn werk als kroonprins verdiende Charles als troonopvolger ook een privé-inkomen. In 2021 ging het om 25 miljoen euro. Dat geld was vooral afkomstig uit zijn bezittingen als hertog van Cornwall. Dat was hij namelijk naast kroonprins ook.
De hertog van Cornwall erft al sinds 1337 zo’n 550 vierkante kilometer land, schrijven de Belgische VK-experts Flip Feyten en Harry De Paepe in hun boek Stiff upper lips. Daarop staan ‘een paar honderd boerderijen’. Ook omvat het ‘bezittingen in Londen’ en ‘een aandelenportefeuille’.
De waarde van die bezittingen bedroeg in het financiële jaar 2021/2022 volgens de krant Daily Mail ruim 1,4 miljard euro. Van de 25 miljoen aan inkomsten die deze bezittingen jaarlijks genereren, profiteerde niet alleen Charles. Ook zijn zonen William en Harry kregen eruit betaald.
Charles betaalt belasting over zijn inkomen. Nu hij koning is geworden, zal zijn oudste zoon William de nieuwe hertog van Cornwall worden en de daarbij horende bezittingen gaan beheren. Charles zal zijn privé-inkomen als koning gaan onttrekken uit het hertogdom van Lancaster. Dat erft hij op zijn beurt van zijn overleden moeder. Ook zal hij een uitkering ontvangen uit de zogenoemde Britse kroondomeinen, waarvan hij zijn verplichtingen als staatshoofd dient te betalen.
Lees ook:
Queen Elizabeth werd een leven lang geleid door diepgevoeld plichtsbesef
Donderdag overleed Elizabeth Alexandra Mary Windsor, de langstzittende monarch ter wereld. Het Verenigd Koninkrijk neemt afscheid van een koningin met groot plichtsbesef.
Hoe moet het verder met het Britse koningshuis nu de Queen er niet meer is?
Het Verenigd Koninkrijk vierde dit jaar dat Elizabeth II zeven decennia koningin was, al kon de 96-jarige Queen de festiviteiten slechts deels bijwonen. Haar jubileum wierp meer dan ooit de vraag op: hoe verder na Elizabeth II?
