Brussels kraakpand ontruimd, maar dat maakt nog geen einde aan de opvangcrisis

Drie bussen vormden gisteren dan eindelijk een veilige haven voor honderden asielzoekers die bij gebrek aan officiële opvang hun toevlucht hadden gezocht in het beruchtste kraakpand van Brussel. Op beelden was te zien hoe zo’n tweehonderd mensen duwden en trokken om een plek te bemachtigen. De bussen brachten hen naar een locatie waar ze schone kleding krijgen en een medische controle ondergaan, om vervolgens naar opvang in en rondom Brussel te worden gebracht.

De betrokken instanties hopen dat zoveel mogelijk mensen vrijwillig meewerken. Woensdag sluit de politie het kraakpand af. Daarmee komt na bijna vier maanden een einde aan een plek die uitgroeide tot symbool van de opvangcrisis in België.

Het voormalig belastingkantoor in de Brusselse gemeente Schaarbeek was sinds oktober een wetteloos niemandsland geworden. Op een bepaald moment leefden er een kleine duizend mensen in onveilige en onhygiënische omstandigheden.

Politie en Rode Kruis durfden niet meer naar binnen

Er waren vechtpartijen en ziekte-uitbraken, er was een brand en er viel een dode. De politie en het Rode Kruis vonden het niet meer veilig om naar binnen te gaan. Het was onduidelijk wie er precies verbleven en verantwoordelijke instanties wezen voor de aanpak van de schrijnende situatie naar elkaar.

Dat veranderde eind januari. Na een identificatie door opvangdienst Fedasil en daklozenorganisaties Samusocial en Bruss’help bleek dat van de 784 gescreende mensen 735 daadwerkelijk recht hadden op een opvangplek. Het was duidelijk: de federale regering moest ingrijpen.

Net voor de kerst was de regering begonnen met overplaatsingen, maar nu werd het tempo opgevoerd. Dagelijks kregen zo’n veertig asielzoekers een plek toegewezen in verschillende opvangcentra in België.

Nooit eerder zoveel opvangplaatsen

In korte tijd bleek er dan toch een hoop mogelijk te zijn. Terwijl federaal staatssecretaris voor Asiel en Migratie Nicole de Moor (CD&V) al maanden wees op de grote tekorten in het asielnetwerk, kon ze tegen maandag 13 februari voor ruim zevenhonderd asielzoekers uit het kraakpand een plek vinden.

Dat lukte volgens een woordvoerder door stapsgewijs mensen onder te brengen en voortdurend nieuwe opvangplekken te creëren. Hij wijst erop dat België met 34.000 plekken nog nooit eerder zo veel plaatsen had.

Een andere reden dat er plots meer opvangplekken zijn, is een lichte daling van het aantal asielaanvragen begin dit jaar, zegt Thomas Willekens van Vluchtelingenwerk Vlaanderen. Eind 2022 waren er maandelijks ongeveer 4000 verzoeken, in januari waren dat er nog 2785.

“In de winter zijn er altijd minder asielaanvragen, maar de daling komt ook doordat Servië onder Europese druk de visumvrije route heeft afgesloten”, verklaart Willekens. Daardoor komen er minder Burundezen naar België, een groep die een groot aandeel van de aanvragers is.

De asieldruk is onverminderd hoog

Desalniettemin is de asieldruk, net zoals in veel andere Europese landen, onveranderd hoog. In 2022 zochten ruim 100.000 mensen bescherming in België. Velen zijn al geregistreerd in een ander Europees land, waar volgens Europese regels dan de verdere asielprocedure moet worden gevolgd. De Moor lanceerde preventiecampagnes op sociale media om Burundezen, Afghanen en Eritreeërs te ontraden een asielprocedure te starten als ze onder de verantwoordelijkheid van een andere lidstaat vallen.

Die inspanningen zijn niet genoeg. Er zijn nog altijd te weinig plekken. Opvangdienst Fedasil is volgens Belgische media intussen al 7500 keer veroordeeld voor het niet voorzien in opvang. Staatssecretaris De Moor weigerde om opgelegde dwangsommen te betalen. Advocaten voerden de druk verder op.

De rechter oordeelde in twee gevallen dat Fedasil dan maar haar meubels moet verkopen, schrijft de Belgische krant De Tijd. Er werd een deurwaarder gestuurd: onder meer zes zitbanken en een tv van Fedasil gaan op 17 februari in de verkoop.

Enkele maanden bij familie

Terwijl de opvangcrisis al ruim een jaar niet opgelost wordt, toont De Moor zich elders juist daadkrachtig en ruimhartig. Zo gaf ze de opdracht om de visumaanvragen van mensen die zijn getroffen door de aardbevingen in Turkije en Syrië sneller te behandelen.

Het gaat daarbij nadrukkelijk niet om asielzoekers, maar om mensen die bijvoorbeeld enkele maanden bij familie willen verblijven. Er is een grote Turkse gemeenschap in België doordat in de jaren zestig gastarbeiders naar de mijnen kwamen.

De ontruiming van kraakpand deze week betekent niet het einde van de opvangcrisis, benadrukt De Moor. “We blijven de komende tijd verder werken aan zowel extra opvang als structurele hervormingen van het migratiebeleid.”

Bovendien zijn er verspreid door de stad nog meer leegstaande gebouwen waar asielzoekers verblijven. Ook slapen er al maanden mensen in een tentenkamp op de brug boven het kanaal van Brussel.

‘Bij de opvang van Oekraïners was nooit discussie’

Willekens van Vluchtelingenwerk Vlaanderen wijst erop dat er samenwerking tussen de verschillende instanties vereist is om ‘deze humanitaire crisis’ op te lossen. “Bij de opvang van Oekraïners was er nooit discussie over wie waarvoor verantwoordelijk was. Op alle politieke niveaus werd aan de staatssecretaris gevraagd: wat kunnen we doen om te helpen? Die pragmatische houding is nu ook nodig.”

Overigens zullen in het kraakpand op termijn weer asielzoekers slapen. Want na de ontruiming worden de werkzaamheden gestart om er een opvangcentrum van te maken.

Lees ook:

De schrijnende ‘jungle’ van Schaarbeek

Terwijl de omstandigheden in een Brussels kraakpand met honderden asielzoekers en ongedocumenteerden steeds onleefbaarder worden, wijzen instanties naar elkaar.