Borrell presenteert plannen voor een Europees leger, EU wil niet langer een ‘soft power’ zijn

De tijd dat de Europese Unie vooral een ‘soft power’ wil zijn – goed in praten maar slecht in vechten – is voorbij. De crisis aan de grens tussen Wit-Rusland en Polen heeft die omslag in het denken een nieuw duwtje gegeven. Maandagavond praten alle 54 EU-ministers van defensie én van buitenlandse zaken over een nieuw ‘Strategisch Kompas’ dat EU-buitenland-baas Josep Borrell voor hen op tafel legt. De twee ministersgroepen komen in Brussel bijeen voor een zeldzame ‘jumbo-raad’.

De discussie over een sterkere militaire rol van de EU speelt al langer, in de schaduw van het traditionele Noord-Atlantische samenwerkingsverband Navo. De Verenigde Staten vinden al langer dat Europa zijn eigen broek moet ophouden. Tegelijk nemen de dreigingen van landen als Rusland en China toe, zowel in agressiviteit als in verscheidenheid (cyber-aanvallen, misinformatie). De zoveelste alarmbel over de slagkracht van de EU ging afgelopen zomer af, met de chaotische evacuaties door EU-landen uit de Afghaanse hoofdstad Kaboel.

In de discussie keren steeds dezelfde elementen terug. Ja, de EU moet militair harder van zich afbijten nu de Amerikaanse veiligheidsparaplu al een tijdje is ingeklapt. Maar nee, er mag vooral geen ‘Europees leger’ komen. Daarvoor zijn de nationale krachten nog te sterk en de verknochtheid aan de Navo in veel landen nog te groot.

“We zijn op geen enkele manier bezig met het creëren van een EU-leger”, zo probeert een goed ingevoerde EU-ambtenaar die vrees uit de lucht te halen.

Schrijnend voorbeeld

Toch zijn er gevallen waarin de EU, puur als EU, wordt bedreigd en dus voor zichzelf zou moeten opkomen, buiten Navo-kaders om. Het Wit-Russische gesleur met migranten in de richting van de grens met Polen en Litouwen is daar weer een schrijnend voorbeeld van. Het doel van Minsk is immers om de EU te destabiliseren.

“Europa is in gevaar”, zo staat klip en klaar in Borrells inleiding bij zijn Strategische Kompas. Dat is de eerste militaire EU-visie sinds de ‘Mondiale Strategie’ van zijn voorganger Federica Mogherini, uit 2016. Dat verdween al snel in een la. Borrells voorstellen zijn concreter en bevatten ook een duidelijk stappenplan. “Dit is een gids voor actie”, zegt een andere EU-diplomaat.

Zo moeten de sinds 2007 bestaande ‘EU battlegroups’ – snel inzetbare eenheden van wisselende EU-landen die echter nooit zijn ingezet – worden omgevormd in een zogeheten ‘EU rapid deployment capacity’. Die zal bestaan uit maximaal vijfduizend militairen uit zowel landmacht, luchtmacht als marine. In 2025 moeten die paraat staan.

“Wat nu ontbreekt in de EU is dat we geen duidelijke operationele scenario’s hebben”, zegt de eerste ambtenaar. “Zo is niet goed op papier gezet waar zo’n parate eenheid precies voor moet trainen.”

Scenario’s

Aan de hand van vijf à zes scenario’s, die het komende jaar worden uitgewerkt, moet dat veranderen. Eén scenario zal een snelle evacuatie van burgers kunnen zijn uit een brandhaard ver weg, zoals Afghanistan. Bij een tweede scenario kan sprake zijn van het scheiden van twee vijandelijke partijen.

Nieuw is verder dat ook moderne vormen van oorlogvoering, zoals cyber-aanvallen, worden meegenomen in een ‘hybride gereedschapskist’. Daarmee moet de EU krachtiger kunnen antwoorden als bijvoorbeeld verkiezingen in een EU-land worden beïnvloed door buitenlandse grootmachten of als landen migranten inzetten als pressiemiddel, zoals we nu zien met Wit-Rusland.

De EU-landen en het Europees Parlement buigen zich de komende maanden over het Strategische Kompas. Volgens het strakke tijdschema moeten de voorstellen in maart volgend jaar, onder het Franse EU-voorzitterschap, unaniem worden aangenomen.

Lees ook:
Europa wil nu een eigen leger

Ergernis over de Amerikaanse aanpak van Afghanistan ontlokte deze zomer bij EU-buitenlandchef Josep Borrell plannen voor een Europese defensiemacht.

Richtingenstrijd bij plan voor gezamenlijke EU-defensie

De militaire samenwerking tussen de EU-lidstaten heeft last van een richtingenstrijd. Landen staan voor de keuze of zij daadwerkelijk grotere operaties onder EU-vlag willen uitvoeren, of dat de EU vooral missies van de Navo en informele coalities van landen ondersteunt.