Boris Johnson moet kiezen tussen twee kwaden rond brexit - maar de tijd van uitstellen is voorbij

Na de dramatische aftocht van Johnsons topadviseur Dominic Cummings lijkt het veld open te liggen voor meer bewegingsvrijheid voor de premier, ook in de onderhandelingen met de EU. De tijd van de ramkoers is voorbij. Maar Johnson kan zich in de cruciale slotfase van de brexit niet zo maar een ommezwaai permitteren.

Het is een beeld dat op ieders netvlies bleef hangen. Cummings die in de herfstschemer op de vroege vrijdagavond iets voorovergebogen naar zijn telefoon staart, wachtend op een taxi bij Downing Street. Voor zich op de grond een kartonnen doos met spullen. Hij heeft zojuist voor het laatst de beroemde deur van nummer 10 achter zich dichtgetrokken, waar een leger aan fotografen hem opwachtte. De man die zo bepalend is geweest in de Britse politiek de afgelopen vier jaar wilde niet via de achterdeur naar buiten.

Met zijn vertrek neemt hij ook zijn botte manier van werken mee. Cummings, de architect van de brexit-campagne in 2016, zocht met alles en iedereen de confrontatie. Van het ambtenarenapparaat tot de Conservatieve fractie. Van de oppositie in het Lagerhuis tot de EU. Hij deinsde absoluut niet terug voor een no-dealbrexit, al was het maar om aan Brussel duidelijk te maken dat deze Britse regering niet over zich heen laat walsen. En lang volgde Johnson zijn beleid braaf op; hij had immers zijn magistrale verkiezingsoverwinning vorig jaar aan zijn strategie te danken.

Het begon te schuren in Downing Street

Alleen begon het de laatste tijd steeds meer te schuren. In Downing Street waren veel medewerkers de autoritaire Cummings zat, niet in de laatste plaats Johnsons eigen verloofde Carrie Symonds. Zij klaagde bij Johnson over de machocultuur onder Cummings’ leiding, waar veel vrouwen zich onprettig bij voelden. De premier moest een andere kant van zichzelf laten zien. Een gematigdere kant. Meer de man die acht jaar burgemeester van Londen was geweest.

Bij hun afscheidsgesprek afgelopen vrijdag zou Johnson Cummings hebben geconfronteerd met WhatsAppberichten die door hem over zijn verloofde zijn verspreid. Hij noemde haar ‘Princess Nut Nuts’, volgens verschillende kranten. ‘Prinses’, omdat ze zich volgens Cummings hautain gedroeg, gek - ‘nuts’- vanwege haar ideeën en ‘nut’ - nootje - slaat op het feit dat Symonds in de ogen van Cummings een eekhoornuitstraling heeft. Johnson heeft hem volgens de Sunday Times na dat gesprek verteld dat hij z’n spullen kon pakken. “Dit was een huwelijk dat bestond uit drie personen”, schreef de krant, “Boris, Carrie en Dominic. Dat huwelijk gaat nu zonder Dominic verder.”

Nigel Farage, de voormalig leider van de Brexit-party, twitterde direct na Cummings’ ontslag dat hij vreest voor een knieval van Johnson in de brexit-onderhandelingen. “Ik heb Cummings nooit gemogen, maar dat hij nu weg is laat zien dat we onze ziel verkopen met brexit”, schreef Farage.

En de nervositeit bij Farage is verklaarbaar. Johnson voelt immers aan dat het speelveld, mede dankzij de komst van president Biden, verandert. Een harde no-dealbreuk met de EU zal de relaties met de Europese hoofdsteden én het Witte Huis ernstig vertroebelen. Op het internationale toneel staat hij er dan alleen voor.

Johnson kan geen chaos gebruiken

Een no-dealbrexit zal hoe dan ook voor chaos zorgen, iets wat Johnson in deze pandemie absoluut niet kan gebruiken. Hij wil het liefst dat de brexit van de agenda verdwijnt, zodat hij zich kan richten op grote internationale dossiers waarop hij kan scoren. De Britten organiseren volgend jaar de COP26, de internationale klimaattop. Ook is de G7-top volgend jaar in Groot-Brittannië. Ideale momenten om zich te profileren, met het liefst Biden aan zijn zijde.

Maar toch kan Johnson zich een enorme verschuiving in de brexit-gesprekken niet veroorloven. Hij heeft te maken met een fractie vol uitgesproken hardliners. Als een compromis betekent dat de Britten nog voor jaren aan allerlei EU-regels zijn verbonden, kan er een opstand uitbreken in z’n partij. En hij ligt al ontzettend onder vuur binnen zijn fractie vanwege zijn coronabeleid.

Het is voor hem, ook zonder Cummings, kiezen tussen twee kwaden. Aan elke optie kleven levensgrote nadelen. Maar de tijd van uitstellen is voorbij: de brexit-klok eist de komende tien dagen een antwoord.