Blunder met ballon boven VS wijst op zwak Chinees leiderschap

De Chinese ballon die boven de Amerikaanse staat Montana dreef, kwam zo laag dat de lokale bevolking hem wel moest opmerken. De Amerikaanse regering kon niet anders dan hem uit de lucht schieten, wat een diplomatieke rel tot gevolg had.

Hoe kon dit gebeuren? Wist het Chinese ministerie van defensie, dat de ballon waarschijnlijk die kant op gestuurd had, niet van het geplande bezoek van de Amerikaanse buitenlandminister Antony Blinken aan topdiplomaat Wang Yi?

De ballon (een weerballon, volgens de officiële verklaring) is een onderdeel van een breder spionageprogramma, zeggen deskundigen. Zulke ballonnen zijn op bijna ieder continent gespot – in de VS zeker acht in de laatste tien jaar. De Amerikaanse inlichtingendiensten houden ze nauwlettend in de gaten om zo een eigen analyse te maken van de Chinese tegenpartij. Deskundigen zijn het er niet over eens wat Peking ermee zou kunnen zien dat níet met het Chinese satellietsysteem kan worden ontdekt.

Logge hiërarchische structuur

Wat afgelopen weekend gebeurde is naar alle waarschijnlijkheid een enorme blunder binnen de Chinese bureaucratie. Dat de ministeries van defensie en buitenlandse zaken elkaar niet hebben verteld waar ze mee bezig waren, klinkt als een logische verklaring. Zeker gezien de logge, ondoorzichtige en hiërarchische structuur van het overheidsapparaat.

Toch wil president Xi Jinping, die zelf aan het hoofd staat van de krijgsmacht, juist dat de militairen actiever worden in het buitenlandbeleid, zegt Meia Nouwens, militair analist bij het Instituut voor strategische studies in Londen. “Maar het is mogelijk dat het ergens in de commandoketen misging met de communicatie. We hebben bijvoorbeeld gezien dat onder Xi’s bewind geprobeerd wordt de toegang tot informatie te beperken, om die beter te beveiligen.”

Gebrek aan informatie over wat er precies is gebeurd, leidt tot een hoop speculatie over wat er aan de hand is achter de gesloten deuren van Zhongnanhai, het Chinese machtscentrum in Peking. Hebben Xi’s tegenstanders de ontmoeting met Blinken opzettelijk gefrustreerd? “Onmogelijk”, zegt onafhankelijk politiek analist Chen Daoyin vanuit Chili. “Sabotage binnen het Chinese militaire apparaat, op dit gevoelige moment van de-escalatie tussen China en de VS, is ondenkbaar.”

Het bezoek van Blinken aan Peking was daar te belangrijk voor – vandaar ook dat het buitenlandministerie meteen nadat de ballon ontdekt werd, spijt betuigde. En China zegt vrijwel nooit sorry.

Het bezoek werd gepland door Biden en Xi tijdens de G20 in Bali. China wil zich na drie jaar strikte coronamaatregelen op herstel van de economie richten, en wil ontkoppeling van de VS voorkomen. Er staan bovendien nogal wat gevoelige reizen op de agenda voor de komende maanden. Die van de Amerikaanse voorzitter van het Huis van Afgevaardigden naar Taiwan bijvoorbeeld, en Xi Jinping wil zelf naar Moskou – al is die reis nog niet bevestigd. Het is dan handig als de diplomatieke communicatielijnen open staan om spanningen meteen te verminderen.

Niet de eerste inschattingsfout

Het is niet de eerste keer dat Xi een inschattingsfout maakt. De vriendschap die hij met de Russische president Poetin sloot, bracht hem in een lastige positie toen de Rus kort erna Oekraïne binnenviel. En de zerocovidcampagne wekte meer woede en onbegrip dan hij had voorzien, anders hadden de protesten eind november nooit plaatsgevonden. Het zou kunnen dat Xi wél machtig is, maar niet capabel genoeg om dit soort fouten te voorkomen. Nouwens is voorzichtig. “Er is nog steeds een hoop dat we niet weten over de interne werking van het partij-staatssysteem en de commandokanalen achter dit soort activiteiten.”

Xi lijkt er moeite mee te hebben om de publieke en politieke opinie te lezen, zeker als het gaat om die in andere landen. In de Verenigde Staten willen zowel de Democraten als de Republikeinen hard optreden tegen China. Een overvliegende spionageballon wordt daar gezien als provocatie, hoeveel spijt Peking ook betuigt. “China heeft de politieke impact hiervan misschien niet goed ingeschat”, zegt China-specialist Victor Shih van de Universiteit van Californië. De Amerikanen konden niet anders dan de ballon neerschieten: alle andere reacties zouden de regering zwak doen lijken.

In Peking wordt nu hard gezocht naar een uitweg uit deze diplomatieke crisis. Gewoon even bellen om erover te praten, lijkt echter geen optie. Toen de Amerikaanse defensieminister Lloyd Austin dat probeerde, nam zijn Chinese collega Wei Fenghe de telefoon niet op, meldden de VS dinsdag.

Lees ook:

Chinese ballon neergeschoten door VS: veel te laat, volgens de Republikeinen

Republikeinen zijn boos dat de Chinese ballon die dagen boven de VS zweefde niet eerder is neergehaald. Maar volgens de regering-Biden had ook Trump in zijn tijd met ballonnen te maken, waar hij niks tegen deed.