Blinken blaast bezoek aan China af om ballon

Wat er nu precies in het luchtruim boven de Amerikaanse staat Montana zweefde, bleef op vrijdag vaag. Een Chinese spionageballon, volgens de Amerikanen. Een afgedreven weerballon, volgens de Chinezen. Iets dat hoe dan ook wel vaker in het luchtruim gespot wordt, volgens sommige experts. Een schandalige schending van de Amerikaanse soevereiniteit, volgens de verontwaardigde nieuwskoppen die op vrijdag aanzwollen in sommige Amerikaanse media.

De berichtgeving deed vrijdag een beetje denken aan een spionagethriller uit de Koude Oorlog. Militairen wilden de vreemde ballon neerschieten, maar president Biden besloot uiteindelijk om dat niet te doen, bang dat het gruis op de grond schade zou aanrichten. De ontdekking van het gevaarte bleek in ieder geval een wig in de wederzijdse betrekkingen. Een paar uur voor de Amerikaanse minister van buitenlandse zaken Antony Blinken op het vliegtuig zou stappen naar China, besloot de Amerikaanse regering om zijn reis af te blazen.

Reis was bedoeld om de spanningen te temperen

Die reis was nu juist bedoeld om de snel oplopende spanningen tussen de twee grootmachten een beetje in het gareel te houden. Het zou de eerste keer zijn dat Blinken naar China zou reizen. Zowel in Washington als in Peking koesterde niemand illusies dat dit in klinkende samenwerkingen zou resulteren. Maar in beide hoofdsteden bestond wel behoefte aan wat in het diplomatieke jargon inmiddels ‘vangrails’ is gaan heten: procedures om de rivaliteit tussen de twee grootmachten niet helemaal te laten ontsporen.

De snel escalerende situatie rondom de ballon gaf aan hoe noodzakelijk zulk overleg is, en maakte het tegelijk onmogelijk. “We hebben geconcludeerd dat de voorwaarden voor minister Blinken om naar China te reizen op dit moment niet goed zijn”, aldus een woordvoerder van het Amerikaanse ministerie van buitenlandse zaken.

Waarschijnlijk was de overweging dat het overleg helemaal in het teken zou komen te staan van de Amerikaanse reactie op de Chinese ballon. In de VS toepten politici elkaar over bij het uiten van hun verontwaardiging. ‘SCHIET DIE BALLON NEER’, eiste oud-president Trump op zijn sociale netwerk Truth.

Relatie rap verslechtert

En dat terwijl er zoveel andere onderwerpen zijn waarover overleg dringend gewenst is. Want het is niet alleen deze nieuwe spionage-verhaallijn die de laatste tijd aan de Koude Oorlog doet denken. De ballonfittie past binnen een groter verhaal waarin de relatie tussen de VS en China rap verslechtert. Van Amerikaanse kant opende president Trump de confrontatie. Zijn opvolger Biden is er sindsdien eigenlijk alleen maar harder ingegaan; een compromisloze opstelling naar China is een van de weinige dingen waar Democraten en Republikeinen het over eens zijn.

In de nieuwe Amerikaanse nationale veiligheidsstrategie, gepubliceerd in november, valt Biden gelijk met de deur in huis: ‘Het tijdperk van na de Koude Oorlog is definitief voorbij, en er is een wedstrijd tussen de grootmachten gestart om vorm te geven aan wat hierna komt’. China wordt aangemerkt als de belangrijkste strategische tegenstander.

Komt er een Tweede Koude Oorlog?

Als het tijdperk van na de Koude Oorlog voorbij is, is er dan nu een Tweede Koude Oorlog aangebroken? Dat is wel hoe veel analisten in Washington het zien.

Ze wijzen bijvoorbeeld op de strijd om militaire invloed in de Zuid-Chinese Zee, waar Amerika en China allebei militaire bases bouwen. Het grootste kruitvat is Taiwan, het eiland dat China eigenlijk wil inlijven, maar waarvoor Biden zich al twee keer militair garant heeft gesteld. Een verspreking van een president op leeftijd, dachten veel analisten de eerste keer, maar inmiddels is duidelijk dat Amerika dit spel echt hoog wil spelen.

Dan is er nog de economische strijd. De regering-Biden verbood onlangs de export van allerlei geavanceerde technologie naar China, en lobbyde bij Nederland om extra exportbeperkingen voor chipmachinebouwer ASML. Daar schijnt inmiddels een akkoord over te zijn, al zijn er nog geen details uitgelekt.

De vrije wereldhandel moet wijken voor geopolitieke overwegingen

De resolute manier waarop Amerikanen de bezwaren van tafel veegden die China bij de Wereldhandelsorganisatie WTO tegen de exportbeperkingen inbracht, laat zien dat er echt een nieuw tijdperk is aangebroken. Tot voor kort was de door de WTO gegarandeerde vrije wereldhandel nog de ruggengraat van de Amerikaanse wereldorde, nu moet die wijken voor geopolitieke overwegingen.

Amerika is bezig met een ‘ontkoppeling’, zo zoemt het door de denktanks in Washington. China heeft lang meegeprofiteerd van het internationale systeem, terwijl het stiekem een eigen machtsspel bleef spelen, is daar de gedachte. Dat moet maar eens afgelopen zijn.

Maar gepaard met de wens tot ontkoppeling gaan de angst voor escalatie en de noodzaak tot samenwerking op het vlak van mondiale problemen, zoals klimaatverandering. Daarover hoopte Blinken in China afspraken te maken. Die afspraken zullen tot een volgende gelegenheid moeten wachten.

Lees ook:

China stuurde wel vaker een ballon naar de VS

Een enorm gevaarte boven de Verenigde Staten doet de toch al gespannen relatie tussen de VS en China geen goed.