België is nog niet klaar voor excuses, Spanje negeert Mexicaans verzoek

Verenigd Koninkrijk: excuses, maar niet koninklijk

Tony Blair bood in 2007 excuses aan voor het aandeel van zijn land in de trans-Atlantische slavernij. De toenmalige Britse premier deed dat in antwoord op een vraag tijdens een persconferentie. In 2006 had Blair zich in een officiële verklaring nog beperkt tot de formulering ‘diepe bedroefdheid’. Daarop was veel kritiek gekomen, omdat de bewoordingen in de ogen van velen niet ver genoeg gingen.

De Anglicaanse kerk maakte in 2006 al wel officieel excuses voor haar aandeel in het slavernijverleden en zette daarna het Clewer Initiative op, dat helpt moderne slavernij te bestrijden.

In 2020 maakte ook de Britse centrale bank, de Bank of England, excuses. De bank stelde niet direct betrokken te zijn geweest bij de slavenhandel, maar zeker 25 voormalige bankbestuurders waren dat in de achttiende en negentiende eeuw wel. De excuses kwamen er onder druk van de in 2020 opgekomen Black Lives Matter-beweging. De Bank of England beloofde om de portretten en standbeelden van de desbetreffende ex-bankbestuurders te verwijderen uit haar hoofdkantoor.

In hetzelfde jaar uitte prins William, de oudste zoon van de huidige Britse koning Charles “diepgaande bedroefdheid” over de slavernij, tijdens een bezoek aan Jamaica. Dat Caribische land erkent de Britse monarch – toen nog koningin Elizabeth II – nog altijd als staatshoofd. Prins William bood echter geen excuses aan, iets waarom activisten in het land wel hadden gevraagd. Zij eisen ook herstelbetalingen.

Charles zelf zei eerder dit jaar, vlak voordat hij zijn moeder opvolgde, in een toespraak op een bijeenkomst van het Gemenebest van Naties: “De diepte van mijn persoonlijke verdriet over het lijden van zovelen is niet te beschrijven. Ik zal mijn kennis over de blijvende impact van de slavernij blijven verdiepen.” Maar ook hij bood nog geen officiële excuses aan namens het Britse koningshuis.

Niels Posthumus

België: nog niet klaar voor excuses

Het had maandag óók een historische dag voor België kunnen worden. Maar terwijl premier Mark Rutte excuses maakte voor het Nederlandse slavernijverleden, bleek het voor België nog niet het moment om in het reine te komen met het eigen koloniale verleden.

Naar aanleiding van de Black Lives Matter-protesten werd in juli 2020 een bijzondere Kamercommissie opgericht om het koloniale tijdperk in Congo te onderzoeken. Na twee jaar presenteerde die commissie een lijst met 128 aanbevelingen, waarover maandag zou worden gestemd. Maar er was een struikelblok: Artikel 69. Daarin wordt voorgesteld dat het Belgische parlement excuses aanbiedt aan Congo, Burundi en Rwanda voor het koloniale verleden.

Het leidde tot een breuk. Artikel 69 ging te ver, volgens de liberale regeringspartijen MR en Open VLD. Ze vrezen dat excuses kunnen leiden tot herstelbetalingen, iets waar de linkse PS en Ecolo juist op aandringen. Uiteindelijk kwam het maandag niet tot een stemming: de fracties van MR en Open VLD verlieten voortijdig de zaal. Ook voor het Belgische koningshuis zouden zowel excuses als financiële compensatie te ver gaan, meldde nieuwszender VRT.

De aanbevelingen van de commissie komen na een bezoek van koning Filip aan Congo, afgelopen zomer. In Kinshasa betuigde de vorst wél zijn “diepste spijt” voor “de wonden uit het verleden”. Congo was van 1885 tot 1960 een kolonie van België. Onder het bewind van koning Leopold II, een verre voorvader van koning Filip, werd de Congolese bevolking uitgebuit en werden er miljoenen mensen vermoord.

Commissie-voorzitter Wouter De Vriendt (Groen) is teleurgesteld dat er geen akkoord werd bereikt. “De Kamer heeft de afspraak met de geschiedenis gemist”, reageerde hij maandag. Toch blijft hij voorzichtig optimistisch. „Vandaag waren de geesten bij sommigen misschien niet rijp, maar morgen kan dat anders zijn. De tijden veranderen.”

Annelies Bontjes

Spanje: geen reactie op Mexicaans verzoek

“Mexico wil dat de Spaanse staat zijn historische verantwoordelijkheid neemt voor de wandaden en excuses aanbiedt.” Dat was de spreekwoordelijke knuppel die de Mexicaanse president Andrés Manuel López Obrador in 2019 in het hoenderhok gooide, in een brief aan de Spaanse koning. Vijfhonderd jaar na het begin van het kolonialisme vond de Mexicaanse president dat Spanje onder ogen moest zien wat voor gruwelijkheden het land had begaan: slavernij, het opleggen van taal en cultuur, het onteigenen van land.

Het gaat López Obrador niet om schadevergoeding, maar simpelweg om erkenning. Vooral onder het rechtse en katholieke volksdeel van Spanje leeft het gevoel dat er niets mis was met het kolonialisme. Op Spaanse religieuze radiozenders kun je het verhaal goed samengevat horen: zij hielpen die wilden een punt te zetten achter kannibalisme en kinderoffers. Natuurlijk zijn daarbij slachtoffers gevallen, maar onder de streep zouden Spanje en Portugal vooral vooruitgang en ontwikkeling hebben gebracht.

De Spaanse koning reageerde nooit op de Mexicaanse brief en de reactie van de toenmalige Spaanse minister van buitenlandse zaken Josep Borrell was helder. “Wij gaan geen excuses aan de Fransen vragen voor de invasie door Napoleons soldaten, of de Fransen aan de Italianen vanwege de verovering van Gallië door Julius Caesar.”

Deze maand liet de Mexicaanse president weten dat de relatie met Spanje is “gepauzeerd”, aangezien de Spaanse staat volgens hem niet “respectvol” is ingegaan op zijn verzoek om verontschuldigingen. Pas als Spanje tot inkeer komt, ziet López Obrador herstel van de relatie.

Jurriaan van Eerten

Duitsland: koloniale misdaden krijgen een plaats

Het stilstaan bij historische schuld is een belangrijk aspect van wat in Duitsland de ‘Erinnerungskultur’ wordt genoemd. De gedachte daarachter is dat het herdenken van Duitse misdaden, en in het bijzonder de holocaust, de democratische structuren in het land versterkt.

Het duurde na de Tweede Wereldoorlog decennia voordat dit tot stand kwam. De schuldbetuiging van oud-bondskanselier Willy Brandt, die voor het Joodse getto in Warschau een knieval deed, was in 1970 nog controversieel bij veel Duitsers. In de jaren 80 groeide het besef van de nationaal-socialistische misdaden en in de jaren 90 werden monumenten opgericht die doen herinneren aan de Duitse schuld.

Maar pas heel recentelijk probeert Duitsland zijn koloniale misdaden een plek te geven in de herinneringscultuur. In 2018 legde de toenmalige coalitie van CDU en SPD in het regeerakkoord vast dat Duitsland in het reine moet komen met zijn koloniale verleden. Lange tijd werd geloofd dat het koloniale tijdperk, dat van ongeveer 1880 tot 1919 duurde, te kort was om schade aan te richten.

Sinds enkele jaren voegt Duitsland steeds meer de daad bij het woord. Zo worden roofkunstwerken en menselijke botten, die voor racistische medische experimenten uit de koloniën zijn ontvreemd, teruggeven. Ook worden straten hernoemd die de namen van koloniale misdadigers droegen, bijvoorbeeld in de Afrikaanse buurt in Berlijn.

Vorig jaar kwam een groot keerpunt toen Duitsland de genocide op de Herero en Nama erkende en excuses aanbood. Toch is er nog altijd kritiek op de manier waarop het land dit heeft aangepakt. De regering heeft weliswaar 1 miljard euro ontwikkelingshulp aan Namibië beloofd, maar de nabestaanden kunnen zelf geen aanspraak maken op compensatie.

Kim Deen

Lees ook: Slavernij-excuses maken emancipatie van nazaten zichtbaar

Na de soapachtige aanloop van het slavernij-excuus, hing het succes af van de toespraak van Rutte. Hoe goed heeft het kabinet geluisterd naar de mensen om wie het gaat?