BelgiëKoloniaal verleden
België heeft wel spijt van wandaden in Congo, maar vraagt geen pardon
Er al werd al jaren om geroepen, toch kwam de spijtbetuiging van koning Filip over het Belgische koloniale verleden onverwacht. “Het is een eerste stap, sorry is iets anders dan excuses aanbieden.”
Hij heeft het gehoord, ja, dat de koning sorry heeft gezegd. Blaise Mapoli knikt vanachter een scheidingswand van goedkope plastic golfplaat in het voedselimport- en verzendkantoor waar hij werkt, in de Matonge-galerij in het hart van de Afrikaanse buurt van Brussel. “Gaat u daar maar even zitten”, zegt hij wijzend op een zwarte stoel die op veilige afstand staat, tegen een rij kartonnen dozen - klaar voor verzending.
Mapoli wil het best even over de Belgische koning Filip hebben, die dinsdagochtend op de zestigste verjaardag van de Congolese onafhankelijkheid zijn ‘diepste spijt’ betuigde over ‘de geweld- en gruweldaden’ tijdens het bewind van zijn oudoom Leopold II in Congo-Vrijstaat (1885-1908) en ‘het leed en de vernederingen’ daarna, tussen 1908 en 1960, toen Congo een Belgische kolonie was.
Buiten op straat houden de Congolese vlaggetjes in de miezerregen dapper stand. Maar Mapoli is niet in de stemming. “Al is 30 juni is natuurlijk een onvergetelijke datum voor de Congolezen. Maar er is niet zoveel te vieren.” Mapoli gaat wat achterover zitten, frunnikt even aan het mondkapje met Louis Vuitton-print dat onder zijn kin hangt, en zegt met een lachje: “De koning heeft ons maar half gehoord. Sorry is iets anders dan excuses aanbieden. Als je sorry zegt, zeg je dat je het vervelend vindt dat andere mensen zich slecht voelen. Als je je excuses aanbiedt vraag je een ‘pardon’, dan vraag je om vergeving omdat je hebt begrepen wat er in Congo is gebeurd. Ze hebben nog niet eens erkend dat er onder Leopold II genocide is gepleegd in Congo.”
Nog steeds als tweederangsburgers behandeld
De Franstalige Mapoli werd geboren in Congo, vluchtte eind jaren negentig naar Nederland en woont inmiddels met zijn gezin in Brussel, waar een grotere Congolese gemeenschap is en zijn kinderen naar een Franstalige school kunnen. “In Nederland worden mensen van Curaçao veel beter behandeld dan Congolezen in België, ze kunnen makkelijk heen en weer reizen. Dat is voor ons veel moeilijker.”
Congolezen in België worden bovendien nog steeds als tweederangsburgers behandeld, vindt hij. En dat gevoel houdt hij ook aan de woorden van de koning over. “Ze schatten ons nog steeds niet op waarde en zien ons nog steeds niet als gelijke. Excuses kosten niets, maar getuigen van een andere houding.”
Excuses kunnen wel degelijk wat kosten, denken sommige Belgische politici. Die vrezen dat die juridisch gezien de weg vrij zouden maken voor herstelbetalingen aan Congo, wat voor spijt betuigen niet zou gelden.
Stap in de goede richting
Toch is die spijtbetuiging “een stap in de goede richting”, zegt de Belgische Congolees Don Pandzou in het even verderop gelegen Vlaams-Afrikaans cultuurcentrum Kuumba, waar de voorbereiding voor de viering van het onafhankelijkheidsjubileum in volle gang is. De jonge dertiger organiseert al meer dan tien jaar activiteiten voor sub-Sahara-Afrikaanse jongeren in België en debatten over dekolonisatie en racisme en werkt tegenwoordig als beleidsmedewerker diversiteit voor de Brusselse regering.
De spijtbetuiging van Filip komt onverwacht. Twee weken geleden verklaarde het paleis nog dat dit niet het moment was voor de koning om zich uit te spreken over de exploitatie van Congo-Vrijstaat door zijn oudoom, koning Leopold II. Volgens het paleis ontbrak het ‘serene kader’ daarvoor en was het nog wachten op een ‘historische consensus’. Bovendien heeft het land momenteel geen volwaardige regering, terwijl zij wel de uitspraken van de koning moet dekken.
Leopold II (1885-1908) en Belgisch Congo (1908-1960)
Koning Leopold II (1835-1909) promootte het als ‘beschavingsmissie’, maar feitelijk voerde hij een gewelddadig koloniaal bewind over ‘Congo-Vrijstaat’ dat tussen 1885 en 1908 zijn persoonlijk bezit was. Hij gebruikte het gebied als wingewest: met onder meer de opbrengst van de rubberoogst financierde hij grote bouwprojecten in België. Zelf zette hij nooit een voet op Congolese bodem, maar plunderingen, verkrachtingen en slachtpartijen door zijn troepen waren aan de orde van de dag. De lokale bevolking werd uitgebuit en niet meewerken leidde tot martelingen, executies en het afhakken van handen.
Toen de buitenlandse protesten tegen die wandaden aanzwollen, dwong de Belgische staat de koning om zijn speeltje over te dragen aan het land. Maar daarmee waren de problemen niet voorbij. Ook als Belgische kolonie werden het land en de Congolezen tussen 1908 en 1960 uitgebuit. Zwarte Congolezen werden als tweederangs burgers behandeld.
Het debat over het Belgische koloniale verleden is de laatste jaren in een stroomversnelling gekomen. Twee jaar geleden kwamen in de tv-serie ‘Kinderen van de Kolonie’ voor het eerst niet alleen oud-kolonialen, maar ook (jonge) Congolese Belgen aan het woord over de weerslag van de kolonisatie op de hedendaagse samenleving. Niet veel later leidde de heropening van het voormalige koloniale museum van Koning Leopold II tot debat. Begin vorig jaar stelden VN-experts dat ‘het gebrek aan erkenning van de ware omvang van het geweld en het onrecht van de kolonisatie’ in Congo de oorzaak is van het hedendaagse racisme in België en dat er excuses moesten komen.
Standbeelden van Leopold II vernield en verwijderd
De discussie over het koloniale verleden werd verder op scherp gezet nadat ook in België Black Lives Matter-protesten werden georganiseerd naar aanleiding van de gewelddadige dood van de Amerikaanse George Floyd. In verschillende steden en gemeenten werden standbeelden van Leopold II vernield en verwijderd.
“De executie van Floyd heeft eindelijk bewustwording in de samenleving gebracht”, zegt Pandzou. “Ik denk dat de koning die beelden ook gezien heeft. Hij legt in zijn brief in ieder geval de link met hedendaags structureel racisme, dus dat kwartje is gevallen. Zwarte Belgen zijn hoger opgeleid dan de gemiddelde Belg maar zijn vier keer zo vaak werkloos.”
Pandzou hoopt dat de Belgische regering nu ook doorpakt. “Dit is echt een voorzet van de koning. Nu moet de regering die binnenkoppen met echte excuses.”
Lees ook:
Brussel gaat Leopold II-tunnel vernoemen naar een vrouw
Een belangrijke verkeerstunnel in het centrum van Brussel, die is genoemd naar voormalig koning Leopold II, krijgt na zijn renovatie de naam van een vrouw. De minister van mobiliteit van het Brusselse gewest heeft dit zaterdag aangekondigd, zo meldt persbureau Belga.
