Anatolische boeren zien hun akkers verdwijnen in zinkgaten. ‘Het wordt steeds gevaarlijker’

Vanaf een afstandje lijken de akkers van de familie Tasdemir landerijen als alle anderen in de centraal Turkse provincie Konya. De mais is pas gezaaid en bietenplantjes piepen net boven de grond uit. Maar op een paar honderd meter van hun nieuwgebouwde huis verandert de akker opeens in een enorme krater: een zinkgat van zo’n dertig meter breed. In de regio Karapinar zijn zo’n 2000 van dit soort zinkgaten te vinden en dat worden er elk jaar meer.

Boerenzoon Hakan Tasdemir vertelt hoe het gat een paar jaar geleden ontstond. Zijn oom reed over het smalle weggetje tussen de akkers, keek in zijn achteruitkijkspiegel en zag opeens een enorme stofwolk. Hij stopte de auto, keek wat er aan de hand was en zag hoe een deel van zijn akker was verdwenen. Tasdemir wijst in de verte, waar meer zinkgaten zijn te vinden. Toch is hij niet bang: “We zijn inmiddels gewend hiermee te leven.”

‘De gaten komen steeds dichterbij woonwijken’

De zinkgaten zijn een natuurlijk fenomeen, sommige kraters in het gebied zijn honderden jaren oud. Maar de laatste jaren ontstaan in het gebied alarmerend veel nieuwe gaten, vertelt Fetullah Arik, hoofd van het onderzoekscentrum naar zinkgaten aan de Technische Universiteit van Konya. “In het begin waren de zinkgaten fantastisch om te zien en geologisch heel interessant. Maar nu komen de gaten steeds dichterbij woonwijken en wordt het steeds gevaarlijker.”

De oorzaak ligt vooral in de landbouw. De Konyavlakte is een agrarische regio, maar het klimaat verandert. Door een gebrek aan regen zijn de boeren steeds meer veroordeeld tot het gebruik van grondwater. En waar veel grondwater wordt opgepompt, is het risico groter dat de laag erboven instort.

Bovendien veranderen de gewassen. De provincie Konya was ooit de graanschuur van Turkije, maar tegenwoordig kiezen boeren vaker voor mais en bieten: deze gewassen leveren meer geld op, maar hebben ook meer water nodig. “Sinds boeren zijn begonnen met het oppompen van grondwater in de jaren zestig, is het grondwaterpeil gemiddeld met 50 meter gedaald”, aldus Arik. “Dat is een heel serieuze daling.”

Een heel dorp

De hoogleraar geologie heeft een les verzet om op een industrieterrein aan de rand van de stad Konya, de hoofdstad van de provincie, een paar zinkgaten te laten zien. Met een sikkel in zijn hand tuurt hij eerst op zijn telefoon en dan naar de horizon: er zou hier ergens een klein zinkgat moeten zijn. Na wat speuren en heen en weer lopen heeft de professor de krater gevonden. Niet meer dan een meter in doorsnee en daarmee veel kleiner dan de enorme gaten in sommige akkers.

Minder indrukwekkend, maar niet minder zorgelijk voor Arik: “Een gewone burger zal misschien niet veel geven om deze kleine verzakkingen, maar voor ons is het een teken van een zinkgat.” Daarnaast kan de werkelijke grootte van de verzinking veel groter zijn dan wat er aan de oppervlakte zichtbaar is. Arik geeft als voorbeeld een plateau in de regio Karapinar met een diameter van 1 kilometer: “Zo’n groot zinkgat kan een heel dorp meenemen.”

Arik en zijn collega’s vinden dan ook dat deze plek aan de rand van de stad niet geschikt is om nog meer fabrieken te bouwen. Ze informeerden politici, bedrijven en iedereen die het maar willen horen. Toch staan de graafmachines al klaar om ook dit veld om te vormen tot industrieterrein. Ook wat betreft het grondwater ziet Arik geen oplossing: “De staat zou ervoor moeten zorgen dat er niet zoveel grondwater wordt opgepompt, maar het is de enige bron van inkomen voor veel mensen in de regio. Daarom is iedereen een beetje wanhopig.”

Vijf imams komen naar de akker

De boeren zelf proberen al wel om zo weinig mogelijk water te gebruiken. De laatste jaren worden er steeds meer waterbesparende manieren van irrigatie gebruikt. In plaats van sproeiers gebruikt de familie van Hakan Tasdemir nu een irrigatiesysteem waarmee vooral de wortels van de gewassen van water worden voorzien. Waterbesparend en ook veel efficiënter.

Ook bij sommige boeren leven grote zorgen. De energieke boer Mustafa Parlak schreeuwt tijdens het autoritje van het dorp Karapinar naar zijn akkers meerdere keren vanaf de achterbank: “Hier is een zinkgat, daar nog eentje! Zie je die bocht in de weg? Daar was een zinkgat, maar dat hebben ze dichtgegooid.”

Parlak verbouwt mais en suikerbiet, en een van zijn akkers is al onbruikbaar door een enorm zinkgat. Het gat, op zo’n 200 meter van zijn bescheiden huis, is al tientallen jaren oud, maar een jaar geleden verzakte de kuil nog verder. De boer ratelt verder: “Wij zijn bang, maar we hebben alleen maar dit land, niks anders. We moeten hier blijven, we hebben geen andere keus.”

In deze kleine nederzetting met simpele huizen keren de bewoners zich ook tot hogere sferen in hun worsteling met het steeds droger wordende klimaat. De volgende dag wordt er een regengebed gehouden: vijf imams komen naar de akkers, er zullen een paar schapen worden geslacht en vervolgens gaan ze samen bidden. Of dat werkt? Parlak: “We doen dit vaker, maar het is ook een beetje groepsdruk om hieraan mee te doen. Soms begint het daarna met regenen maar soms ook niet.”

Lees ook:

Griezelig: zinkgaten

Ze kunnen opeens ontstaan: gaten in de aarde waarin gemakkelijk een fabriek kan wegzakken. Niemand kan voorspellen waar en wanneer het gebeurt, maar als het in een stedelijk gebied is, kunnen de gevolgen desastreus zijn.