Alleen de bij kan de boer beschermen tegen olifanten

Door sterke bevolkingsgroei en aanhoudende droogte botsen mensen en olifanten steeds vaker op het Afrikaanse continent. In Kenia trachten ze met bijen de dikhuiden op afstand te houden.

Twee gapende gaten, ter grootte van een olifant, in het witte doek van de groentekas zijn de stille getuigen van wat er zich twee weken eerder op de kleine boerderij in Laikipia afspeelde. “Onze spinazie, boerenkool en tomaten konden bijna worden geoogst”, vertelt Moloiyan Mugo van de Nabulu-vrouwengroep. “Maar na zonsondergang drongen tien olifanten ons terrein binnen en bestormden de kas. Ze aten alle groenten op en verwoestten de druppelirrigatie.”

De 35-jarige vrouw houdt de kapotte buizen omhoog. “Gelukkig is het ze nog niet gelukt onze watertoren omver te duwen”, zegt ze terwijl ze met haar handpalm tegen de metershoge stalen palen slaat.

De 25 vrouwen van de nomadische Masai-stam besloten enkele jaren geleden dat ze niet langer afhankelijk wilden zijn van hun echtgenoten, die nog met koeien rondtrekken. Ze begonnen een boerderij op de savannegrond van de Keniaanse provincie Laikipia, ten noorden van Mount Kenya. Zodra dankzij een donatie een waterput op zonne-energie was geslagen en ze met het verbouwen van groenten begonnen, werden ze echter lastiggevallen door dikhuiden.

“Olifanten kunnen op kilometers afstand ruiken of ergens eten of water is”, vertelt de in rode Masai-jurk geklede vrouw. Iedere keer meldden de vrouwen de schade bij de Kenya Wildlife Service, het overheidsorgaan dat schadevergoedingen hoort uit te keren. “De ambtenaren schreven telkens keurige rapporten, maar een schadevergoeding hebben we nooit ontvangen.”

Door een groeiende wereldbevolking is er steeds minder ruimte voor wilde dieren. Conflicten tussen mens en dier nemen hierdoor toe, concludeerde het Wereld Natuur Fonds en het VN-Milieuprogramma in een rapport in 2021. Vier jaar aanhoudende droogte in Kenia verergert de situatie verder.

“De droogte dwingt olifanten om hun beschermde, natuurlijke gebieden te verlaten en op zoek te gaan naar voedsel en water in gebieden die door mensen bewoond worden”, bevestigt Lucy King van dierenorganisatie Save the Elephants. Door droogte overleden vorig jaar ten minste 208 van in totaal 36.000 olifanten in Kenia. Zeker twee Keniaanse burgers kwamen in hetzelfde jaar om bij confrontaties met olifanten.

Palen worden met slagtanden omvergeduwd

Op steeds meer plekken worden elektrische hekken geplaatst om olifanten op afstand te houden. Dit blijkt echter evenmin een oplossing. “Olifanten leren snel”, stelt Mugo, die ook een elektrisch hek rond haar boerderij heeft staan. “Inmiddels lukt het de dieren met hun slagtanden en poten de palen omver te duwen. Zo komen ze alsnog binnen.”

Zoöloog King bedacht een originele oplossing om de dieren op afstand te houden. “Nomaden in Noord-Kenia vertelden ons dat zij zagen dat olifanten nooit bladeren eten van bomen waarin bijen zitten.” Hoewel het voor de insecten vrijwel onmogelijk is door de dikke huid van ’s werelds grootste landzoogdieren te prikken, lijken bijen echter te weten hoe ze rond de ogen, achter de oren en zelfs in de slurf van een olifant kunnen steken. Olifanten blijken hierdoor doodsbang voor bijen. “De matriarch van een kudde olifanten blijkt zich jarenlang te herinneren welke bomen bijenkorven hebben en houdt haar kudde daar ver vandaan”, aldus de wetenschapster.

Via de dierenorganisatie zijn daarom op meerdere plekken in Kenia in de afgelopen jaren hekken van bijenkorven opgehangen om olifanten op afstand te houden. “Het werkt echt”, vertelt Jeremiah Mwenda, veldofficier in het Ngare Ndare-bos in centraal Kenia, alwaar ze in 2015 langs het hek zeven bijenkorven ophingen op plekken waar de dieren het meeste uitbraken. “De olifanten stopten met uitbreken en de overlast voor omringende boeren nam af.”

De koningin kan de larven niet voeden

Helaas hebben ook bijen te lijden onder droogte. “Drie jaar geleden zijn de bijen hierdoor gemigreerd, waarschijnlijk naar plekken waar nog wel bloemen zijn”, zegt boswachter Mwenda terwijl hij een van de gele bijenkorven openmaakt die met ijzerdraad tussen twee bomen is opgehangen. King bevestigt het probleem. “Door het ontbreken van regen verdwijnen bloemen en stopt de koningin met paren en eitjes leggen, omdat ze niets heeft om de larven mee te voeden. Bijen migreren dan vaak.”

De overlast rond het Ngare Ndare-bos is hierdoor nu erger dan ooit, zegt tarweboer Danny Kamanja. “Gisternacht braken vier mannetjesolifanten uit die mijn tarweveld verwoestten.” De 64-jarige Kamanja loopt tussen platgestampte planten door en toont tarwestengels waar de olifanten het bovenste stuk met de tarwekorrels vanaf hebben gebeten. “Zo heb ik niets meer te oogsten.”

Door de droogte is volgens de boer binnenin het bos veel minder te eten. “Mijn tarwe moet nog één maand op het veld drogen. Maar de geur maakt de olifanten helemaal gek.”

Kamanja hoopt dat snel een einde komt aan de droogte, zodat toekomstige tarwe beter zal groeien en de bijen zullen terugkeren. “Die bijen waren echt effectief in het op afstand houden van de olifanten.”

Lees ook:

Hoe de olifantplant kan helpen de olifant te redden

De taguanoot uit Zuid-Amerika lijkt als twee druppels water op ivoor. Onno Heerma van Voss verkoopt vanuit Ecuador sieraden van tagua en ziet de vraag licht toenemen. Kan dit plantaardige ivoor concurreren met de olifantstropers in Afrika?