De beruchtste terroristenleider Abu Bakr al-Baghdadi is dood, zo maakte de Amerikaanse president Trump zondagmiddag Nederlandse tijd bekend.
Geboren in 1971 in de Iraakse stad Samarra als Ibrahim al-Badri, groeide hij op in een conservatief middenklasse milieu. Zijn familie bestond zowel uit strengreligieuze soennieten als aanhangers van Saddam Husseins socialistische Baath-partij. Beide stromingen hadden een ding gemeen: ze stonden uiterst vijandig tegenover het sjiitische Iran, vooral nadat Saddam in 1980 de oorlog aan het buurland verklaarde. Baghdadi groeide op tijdens de Irak-Iran Oorlog (1980-1988), die aan minstens honderdduizend burgers het leven kostte, onder wie zijn broer. Zelf hoefde Baghdadi niet te dienen in het leger, want hij werd pas volwassen toen de oorlog al ten einde was. Zijn haat jegens sjiieten en het naburige Iran bleef tot aan zijn sterfdag bestaan.
In het Irak van Saddam hadden soennitische islamisten het aanvankelijk moeilijk, want hun ideeën stonden volgens de leider haaks op de moderniteit. Maar tijdens de oorlog met Iran, die ertoe leidde dat Irak zich in grote schulden stak, kon Saddam wel wat hulp gebruiken van de soennieten, ook zij die er extremistische opvattingen op nahielden. Hij gedoogde hun aanwezigheid, hoewel ze zich wel koest moesten houden. Toen de Amerikanen begin jaren negentig Irak binnenvielen, als reactie op Saddams invasie van Koeweit, zocht hij verdere toenadering tot de soennitische extremisten. Hij voerde een aantal islamitische wetten door en liet zelfs een islamitische universiteit bouwen, waar hij zijn eigen naam aan verbond: de Saddam Universiteit voor Islamitische Studies. Een van de mensen die later aan dit instituut zouden afstuderen was Abu Bakr al-Baghdadi.
Gewelddadig salafisme
De man die later zou uitgroeien tot de meest gevreesde terroristenleider begon zijn studie in Koran-studies aan de Universiteit van Bagdad. In 1996 ging hij verder studeren aan de Saddam Universiteit voor Islamitische Studies, waar hij de kunst van de Koran-recitatie onder de knie kreeg. Het is ook in deze periode dat hij voor het eerst in aanraking kwam met politieke groeperingen. Baghdadi begon zijn politieke loopbaan binnen de Iraakse Moslimbroederschap, maar de strategie van de lange adem waar de Moslimbroederschap om bekend staat, ging hem niet snel en ver genoeg. Baghdadi voelde zich aangetrokken tot het gewelddadige salafisme.
Baghdadi zat alleen met een probleem: in alle grote oorlogen waar hij vechtervaring kon opdoen of naam had kunnen maken, was hij te jong, zoals de Iran-Irak Oorlog, de Afghanistan- en Bosnië-Oorlog. Een nieuwe kans diende zich aan in maart 2003: de Amerikanen vielen Irak binnen.
Nadat de Amerikanen in datzelfde jaar Saddam omver wierpen, hielp Baghdadi mee in het opzetten van een jihadistische organisatie die geregeld aanslagen pleegden op Amerikaanse militairen. Het duurde niet lang of hij werd gearresteerd. In 2004 werd hij tijdens een bezoekje aan een vriend opgepakt. Deze vriend stond op de opsporingslijst van de Amerikanen – Baghdadi overigens niet. Toch verdween hij voor tien maanden in de gevangenis.
In de cel leerde hij veel nieuwe mensen kennen, voornamelijk geharde jihadisten. De mannen bleven ook na hun vrijlating met elkaar in contact staan, en begonnen samen plannen te maken voor de toekomst. In het jaar van zijn vrijlating, werd Al-Qaida in Irak opgericht – de voorloper van IS. Onder leiding van de Jordaanse terrorist Abu Musab al-Zarqawi begonnen de gruwelen van de executiefilmpjes. Baghdadi werd lid van de organisatie, maar week uit naar buurland Syrië om even op adem te komen en zich bezig te houden met studie en het verspreiden van propaganda.
Overname Syrië
Syrië was in die tijd een vrijhaven voor jihadisten. Het bewind van Bashar al-Assad hielp extremisten in hun strijd tegen de Amerikanen in Irak, in de hoop dat dit Washington ervan zou weerhouden om Syrië binnen te vallen. Een grote misrekening van Assad: een paar jaar later was het Baghdadi zelf die met zijn organisatie grote delen van Syrië overnam.
Tussen 2006 en 2010 begon Baghdadi zich op te werken in de organisatie, terwijl de ene leider na de andere werd geliquideerd. Islamitische Staat leek in die jaren min of meer te zijn verslagen. In 2010 schopte Baghdadi het tot leider. Hij stond op dat moment aan het hoofd van een uiterst wrede maar tevens verzwakte organisatie.
De komst van de ‘Arabische Lente’ in 2010 en het uitbreken van de burgeroorlog in Syrië in het jaar daarop, bracht Baghdadi en zijn organisatie de redding. De jihadistenleider stuurde onmiddellijk gezanten naar Syrië met als opdracht om daar een organisatie op te zetten, genaamd Al-Nusra. Deze pleegde aanslagen op Syrische militairen en burgers, en groeide in korte tijd uit tot een van de machtigste jihadistische bewegingen. Officieel stonden zowel Islamitische Staat als Al-Nusra onder leiding van Al Qaida-leider Ayman al-Zawahiri – de rechterhand van wijlen Osama bin Laden.
Zawahiri droeg Al-Nusra op om met andere rebellenbewegingen samen te werken en de bevolking langzaamaan rijp te maken voor de komst van een islamitisch kalifaat, maar dit advies stuitte Baghdadi tegen de borst. Zoals hij in zijn jongere jaren zich niet kon vinden in de geduldige strategie van de Moslimbroederschap, zo vond hij het ook deze keer allemaal te langzaam gaan. Hij wilde onmiddellijk regeren over steden en complete landen, ongeacht de fysieke toestand van de beweging. Baghdadi eigende zich Al-Nusra toe, maar deze beweging keerde zich tegen hem en koos voor Zawahiri. Deze breuk duurt voort tot op de dag van vandaag.
Impulsief karakter
Niet alleen het karakter van Baghdadi zelf, ook dat van zijn beweging is impulsief. Dit verklaart ook de kracht van de groepering: IS heeft een enorme aantrekkingskracht op instabiele geesten van over de hele wereld. De beweging telt een buitensporig groot aantal ex-criminelen, psychopaten, voormalig alcoholisten, ex-drugsverslaafden en (meervoudige) bekeerlingen.
IS was aanvankelijk in staat om met zijn leger van heethoofden in korte tijd enorme successen te boeken, wat resulteerde in grote gebiedsovernames. De kroon op het werk was de verovering van Mosul in juni 2014. Vanuit de beroemde Al-Nuri-moskee riep Baghdadi in juli 2014 het kalifaat uit. Zijn zelfverklaarde kalifaat besloeg grote delen van Irak en Syrië, en Baghdadi regeerde over miljoenen mensen.
Maar het succes was tijdelijk. IS beging massamoorden, zowel onder sjiieten als soennieten. Daarnaast raakte de groep in augustus 2014 in conflict met de Amerikanen. En in 2015 leed zijn organisatie een verpletterende nederlaag tegen de Koerden in het Noord-Syrische stadje Kobani. Het aura van onoverwinnelijkheid was daarmee voorgoed verdwenen. Vervolgens stapelden de verliezen zich op, IS verloor Tikrit, Falluja, Ramadi, en daarna volgde ook Palmyra en Mosul.
De naaste medewerkers van Baghdadi werden in de loop der jaren een voor een omgebracht, onder wie zijn rechterhand Mohammed al-Adnani. Het net begon zich steeds verder te sluiten.
Baghdadi laat meerdere echtgenotes en kinderen na. Het is nog niet bekend wie hem gaat opvolgen.
Voor dit artikel is gebruik gemaakt van het boek Under the Black Flag van Sami Moubayed en het artikel The Believer van William McCants.
Lees ook:
IS is onthoofd, maar niet uitgeschakeld
De dood van Abu Bakr al-Baghdadi is een harde klap voor de organisatie. Maar IS is veerkrachtig.
Trump bevestigt: Amerikaans leger heeft IS-leider al-Baghdadi gedood
De Amerikanen hebben een grote slag geslagen tegen terreurbeweging Islamitische Staat. President Trump was zaterdagavond zo opgewonden over het behaalde succes, dat hij op Twitter bekendmaakte dat ‘iets heel groots zojuist heeft plaatsgevonden’. Enkele uren later meldde hij trots de liquidatie van ‘de nummer één terrorist van de wereld’ door Amerikaanse militairen.
