Zonder inschrijving kan de arbeidsmigrant naar zijn rechten fluiten

Wanneer moeten arbeidsmigranten zich inschrijven?

Iedereen die langer dan vier maanden in Nederland verblijft, of dat van plan is, moet zich inschrijven bij de gemeente in de Basisregistratie Personen (BRP). Dan pas geldt iemand officieel als inwoner van Nederland. Voor wie korter in Nederland verblijft, is er de Registratie Niet-Ingezetenen (RNI). Arbeidsmigranten die in ons land aankomen, registreren zich daar, en krijgen dan een burgerservicenummer, wat nodig is om in Nederland te kunnen werken en loon te kunnen ontvangen. Mensen kunnen zo kortdurend in Nederland werken, zonder zich hier te hoeven vestigen, is het idee. Maar werk je langer in Nederland, dan is dat dus niet voldoende.

Waarom staan zoveel arbeidsmigranten toch niet ingeschreven?

Allereerst omdat ze vaak de regels niet kennen. Arbeidsmigranten worden niet of slecht geïnformeerd over hun registratieplicht, spreken vaak de taal niet en leven geïsoleerd van de rest van de samenleving. Zij die het wel weten en niet doen, kennen het belang van registratie vaak niet.

Daarnaast wonen ze vaak op plekken waar het volgens de gemeente niet is toegestaan om permanent te wonen, bijvoorbeeld op vakantieparken. “Het komt voor dat gemeenten inschrijvingen om die reden weigeren”, zegt Ronald Zijlstra van de Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken, die gemeenten adviseert over registratiekwesties. “Maar dat is tegen de wet. De gemeente moet iemand in de BRP inschrijven op het adres waar diegene verblijft.”

Daarnaast willen veel gemeenten überhaupt niet weten hoeveel arbeidsmigranten er wonen, zegt Joep Thönissen van brancheorganisatie Vereniging Huisvesters Arbeidsmigranten. “Dan hoef je als gemeente geen lastige vragen te stellen wat je met die mensen aan moet.”

Ten slotte zijn ook uitzendbureaus niet altijd even happig om mensen in te schrijven. “Malafide uitzendbureaus hebben er belang bij om mensen onzichtbaar te houden”, zegt Emile Roemer, die een team leidde dat eind vorig jaar de minister van sociale zaken adviseerde over misstanden rond arbeidsmigranten. “Mensen blijven zo afhankelijk van het uitzendbureau, en daar valt heel veel geld mee te verdienen.”

Waar wonen en werken al die mensen dan?

Volgens de Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid wonen er in de regio rondom Den Haag en in Noord-Limburg de meeste arbeidsmigranten. Een gelekte database van Otto – die in handen is van Platform voor onderzoeksjournalistiek Investico en gedeeld met Trouw, De Groene Amsterdammer en Pointer – laat zien dat de meeste mensen arriveren op speciale woonlocaties in bijvoorbeeld het Limburgse Venray en Sevenum en Blitterswijck, en het Brabantse Waalwijk en Zuid-Hollandse Boskoop. Ook op vakantie- en bungalowparken worden veel arbeidsmigranten gehuisvest. Uit de database blijkt dat er bijvoorbeeld veel mensen verhuizen naar parken in het Gelderse Ewijk en het Overijsselse Ommen.

De grootste bedrijven die Otto-personeel inhuren zijn Albert Heijn en Jumbo: in hun distributiecentra in onder meer Den Bosch, Raalte en Almere werken duizenden arbeidsmigranten. Ook groenteverwerker W. Heemskerk en vleesverwerker Hilton Meats huurden veel Otto-personeel in. Verder werken ook in de land- en tuinbouw en metaalindustrie veel arbeidsmigranten.

Wat is het nadeel voor arbeidsmigranten als zij niet zijn ingeschreven?

Aan een BRP-registratie zijn veel voordelen en rechten verbonden. Het grootste voordeel is dat je kan aantonen dat je inwoner van Nederland bent. Dat is vooral van groot belang als iemand werkloos raakt. Paul Minderhoud, hoogleraar migratierecht aan de Universiteit Utrecht, legt uit: “De zorgverzekering en kinderbijslag van veel arbeidsmigranten is gekoppeld aan hun werk.” Maar wie werkloos raakt en niet als ingezetene is geregistreerd, verliest al die verzekeringen. “Ze bouwen dan ook geen AOW op en hebben geen recht op bijstand.”

Bovendien kunnen niet-ingeschreven arbeidsmigranten geen auto kopen en kenteken registreren en kunnen ze zich niet inschrijven als woningzoekende. Hun kinderen ondervinden ook nadeel. “Ze mogen wel naar school maar hebben vaak extra taalles nodig”, zegt een woordvoerder van de PO-Raad, de sectororganisatie van primair onderwijs. Daar moet een school extra geld voor aanvragen en dat kan niet zonder inschrijving bij de gemeente. Daarnaast is het ministerie van volksgezondheid niet van plan om arbeidsmigranten die niet geregistreerd staan te vaccineren tegen corona.

Tenslotte zijn niet-geregistreerde arbeidsmigranten kwetsbaarder voor uitbuiting en mensenhandel. De Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid zegt dat onderzoek naar onder meer arbeidsuitbuiting wordt belemmerd of onmogelijk is omdat ze arbeidsmigranten niet kunnen vinden. Het onzekere bestaan en de zware woon- en werkomstandigheden leiden bij veel arbeidsmigranten tot psychische klachten en depressies, zegt Marta Ochmanska, psycholoog bij een Rotterdamse ggz-instelling. “Sommigen zijn getekend voor het leven.”

Zijn er plannen om de inschrijving te verbeteren?

Betere registratie is een van de belangrijkste aanbevelingen die de commissie-Roemer in haar rapport doet. “Het begint allemaal met registratie”, zegt Roemer daar zelf over. “Mensen die hier komen werken moeten vanaf dag 1 bij de gemeente worden ingeschreven. En werkgevers en uitzendbureaus moeten verplicht worden om daarvoor te zorgen.” Het ministerie van binnenlandse zaken laat weten dat de Basisregistratie Personen zal worden aangepast om beter zichtbaar te maken waar arbeidsmigranten verblijven.

“Bovendien weet het UWV ook nu al hoe lang iemand in Nederland werkt”, zegt Rienk Hoff van burgercollectief 1Overheid. Zij wilden eind 2019 weten hoeveel mensen een burgerservicenummer hebben, zonder dat de overheid weet waar ze zijn. “Dus heeft een ambtenaar van de gemeente Amsterdam een vergelijking aangevraagd tussen de RNI-database (waar arbeidsmigranten zich melden die kort in Nederland werken) en administratie van het UWV. Meer dan tachtig procent van hen bleek langer dan vier maanden in dienst te zijn, maar niet te zijn ingeschreven.” Indien dat percentage gelijk is gebleven komt dat nu neer op bijna 250.000 arbeidsmigranten, ruim de helft van het totaal aantal in Nederland. “De Rijksoverheid heeft hier gewoon informatie over, maar doet er niets mee.”

Hugo Afecto wil zich registreren maar het lukt maar niet

Hugo Afecto (42) werkte in een strandtent vlakbij Lissabon in Portugal maar door de coronapandemie sloot die de deuren. Op aandringen van zijn broer kwam hij naar Nederland om in de logistiek te werken. Elf maanden later is hij inmiddels de tel kwijt hoe vaak hij van baan, uitzendbureau en woning is gewisseld. Het uitzendbureau beloofde hem een veilige woon- en werkomgeving, vertelt hij. “Maar veel mensen om me heen gebruiken drugs en drinken veel.”

Hij is geïntimideerd en gepest, en een keer sloegen drie huisgenoten hem in elkaar. “Die eerste maanden waren heel intens. Je hebt geen controle over je leven, ik voelde me niet veilig.” Afecto probeert zich meerdere malen te registreren bij de gemeente, zodat hij in Nederland een auto kan kopen en onafhankelijker kan zijn van het uitzendbureau. “De gemeente vertelde mij dat ik me niet kon registreren op het adres. Op die woning stond al het maximaal aantal inwoners ingeschreven.”

Dinu Constantin: “Toen ik een WW-uitkering wilde aanvragen, lukte dat niet”

De Roemeen Dinu Constantin (40) kwam in 2017 naar Nederland. Via verschillende uitzendbureaus had hij baantjes bij distributiecentra en als industrieel schoonmaker. In de drie jaar tijd dat hij hier woonde, werkte hij voor zes of zeven uitzendbureaus, vertelt hij. Hij raakte meerdere keren zijn baan en woning kwijt. “En toen ik een WW-uitkering wilde aanvragen, lukte dat niet, omdat ik geen adres had. Terwijl ik daar gewoon premies voor heb betaald!”

“Het dieptepunt was dat ik negen dagen in een auto moest wonen. Dat was zwaar. Maar ik was blij dat ik tenminste een auto had.” Ook bij de daklozenopvang en voedselbank kon Dinu niet terecht: als migrant met een buitenlands paspoort kan hij daar geen aanspraak op maken. “De enige oplossing was terug naar huis, of een nieuwe baan en woning bij een ander uitzendbureau vinden.” Tijdens de pandemie verloor hij opnieuw zijn baan en besloot terug te gaan naar Roemenië. “Het uitzendbureau had alle macht. Ik was gewoon heel erg gefrustreerd.”

Slawomir Mlynarczyk: ‘Ze helpen je niet als je hier een leven wil opbouwen’

Al tien jaar woont en werkt de Poolse Slawomir Mlynarczyk (34) in Nederland. Bij aankomst waren de werkomstandigheden niet zoals hij had verwacht. Maar na twee jaar vond hij een huurwoning voor zichzelf en schreef zich in bij de gemeente. Toen hij na drie jaar zijn baan kwijtraakte, kwam hij toch weer in huisvesting van het uitzendbureau terecht. “Ze willen dat je verhuist naar waar werk is. Wie dat niet wil, krijgt geen baan. Dit was de enige optie.”

Vijf jaar later is er niks veranderd. Sinds twee maanden woont hij in een huisvestingslocatie in Boskoop. Hij staat hier ook ingeschreven, maar dat lost niet alle problemen op. In de gang zitten de vochtplekken op de muren. Slawomir heeft erger meegemaakt, lacht hij. Maar toch: “Ik wil heel graag de taal leren en een baan en woning, los van het uitzendbureau. Ze helpen je niet als je hier een leven wil opbouwen.”

Dit onderzoek is mede mogelijk gemaakt door het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.

Lees ook:

Waar arbeidsmigranten wonen, weten uitzendbureaus tot in detail