Yep André: Jezelf ontwikkelen doe je niet achter een appelpuntje

André van Leijenhorst (70) uit Rijsbergen doet altijd de boodschappen. Dat vindt hij absoluut geen punt. Maar waar hij zo’n hekel aan heeft, zijn die carrousels met wenskaarten waar hij steeds met zijn volle tassen langs moet. “Op alle kaarten die over pensioen gaan, staan witte stranden, hangmatten en glazen met drank. Alsof dat je pensioen is!”

Hetzelfde had hij bij de beelden die televisie en kranten gebruikten om het pensioenakkoord, dat deze zomer werd gesloten, te illustreren. “Twee oudere mensen op een bankje met hun elektrische fiets ernaast. Wat is dat voor een voorstelling?”

Van Leijenhorst houdt zich als praktiserend ouderenpsycholoog bezig met de vraag hoe je in de zogenoemde derde levensfase goed ouder kunt worden, en is daar in zijn dagelijks leven privé ook volop mee bezig. Zijn ervaringen mengt hij voortdurend met wetenschappelijk onderzoek van anderen en dat heeft een veelgelezen boek opgeleverd: ‘Ambitieus ouder worden – het beste komt nog’.

Mensen met een hoog Zwitserlevengevoel zijn gewaarschuwd: Van Leijenhorst is een hardliner. Een pensioen met kleinkinderen, mooie reizen en een plukje vrijwilligerswerk is wat hem betreft niet genoeg. Ook na het pensioen moeten we wat ambitieus blijven, dus niet alleen maar doen wat we leuk vinden. We moeten onszelf uitdagen, zinvol blijven, vaart in het leven houden. Zijn slogan is: jezelf ontwikkelen doe je niet achter een appelpuntje.

Doe ’s moeilijk, zeker als je ouder wordt

Ambitie heeft de nare bijklank van de elleboog, zegt Van Leijenhorst. “Maar het kan ook betekenen dat je je voortdurend afvraagt of je, met de bereidheid je in te spannen, de kwaliteit van je leven kunt vergroten. En daarin moet je niet te bescheiden zijn.” Samengevat luidt zijn pleidooi: doe ’s moeilijk, zeker als je wat ouder wordt. Ambitie, schrijft hij in zijn boek, geeft ook op latere leeftijd levenskracht en vitaliteit. En dat komt dicht bij geluk, meent hij.

De visie van Van Leijenhorst wordt gesteund door verreweg de meeste deelnemers aan het onderzoek ‘De yep van tegenwoordig’ dat I&O Research uitvoerde in opdracht van Trouw. Zeven op de tien ouderen wil zich na de pensionering per se nuttig blijven voelen, de helft wil een zinvolle bijdrage leveren aan de samenleving. Maar hoe doe je dat, als je je werkkring hebt verlaten?

Hij weet nog goed hoe hij zelf met pensioen ging, op een vrijdag in september, nu zeven jaar geleden. Van Leijenhorst was verbonden aan de Avans Hogeschool. “Op die bijeenkomst heb ik mij omgedraaid en de aanwezigen uitgezwaaid. Ik wilde niet uitgezwaaid wórden. Ik wilde de regie. Toen ook al.”

De volgende dag is hij in de auto gestapt en vanuit Rijsbergen binnendoor naar Zuid-Limburg gereden. “Het was een druilerige dag en ik heb de hele weg gehuild.” Tot zover de nattigheid. Want Van Leijenhorst sloot zich op in zijn appartement en schreef in twee dagen een persoonlijk werkplan voor de komende vijf jaar, compleet met een beleidsvisie en afrekenbare doelen. Hij raadt het iedereen aan.

“Ik heb genoteerd dat ik het goed heb met vrouw en kinderen en dat ik dat moet koesteren”, zegt Van Leijenhorst. “Maar ik heb ook opgeschreven dat ik wilde blijven werken, moest zorgen voor goede vitaliteit en voor een inspirerende sociale omgeving.”

Leeftijdgenoten met een verhaal

Om met dat laatste te beginnen: dat heeft Van Leijenhorst vrienden gekost. “Ik heb met mijzelf afgesproken dat ik mijn leven inhoud wil blijven geven, met nieuwe uitdagingen. Mensen die dat niet willen, zien hun leven verschralen en herhalen het geringe dat zij meemaken constant. In de volksmond heet dat gezeur.” Van die mensen heeft hij afscheid genomen. Daarvoor in de plaats kwamen werkende ‘jongeren’ en hij sloot zich zeven jaar lang aan bij de Vrijmetselarij in Breda. “Over het algemeen leeftijdgenoten mét een verhaal.”

Natuurlijk, zegt Van Leijenhorst, moet hij ook wel eens naar de stomerij. Maar een leven dat bestaat uit dingetjes doen, levert geen verbinding op en is niet verdiepend. En ook Van Leijenhorst vindt het leuk om af en toe te gaan lunchen, maar dat doet hij in het weekend. Zo voorkomt hij naar eigen zeggen dat hij door de week in de vakantiemodus schiet en ‘uit focus’ raakt.

Wie Van Leijenhorst streng in de leer vindt, zal zich helemaal verbazen over zijn volgende stelling: genieten is ongezond. “Ik bedoel: alleen maar genieten. Inspannen heeft voor mij veel meer waarde dan het woord genieten. Genieten is vluchtig en oppervlakkig, de eerste lik aan een ijsje. Terwijl je je dient in te spannen om een hogere leeftijdskwaliteit te realiseren.” Doe je dat niet, gewoon omdat het niet meer hoeft, dan is dat het recept voor inzakken. Use it or loose it, zeggen ze in de ouderenpsychologie. “Terwijl ik, als ik hard werk of stevig sport, wel heel moe kan zijn, maar dat geeft een langdurig bevredigend gevoel. Dan wordt inspannen genieten.”

Van Leijenhorst kan het goed onder woorden brengen, maar ook hij heeft af en toe een ‘bijstelmoment’. Wat helpt, is elk jaar rond Kerst het persoonlijke jaarplan doorlezen om te kijken of de doelen zijn gehaald en of er nieuwe nodig zijn. Maar dan nog werd de ouderenpsycholoog twee jaar geleden bij het wakker worden overvallen door het gevoel: ik vind mijn leven te gemakkelijk. “Alles liep, mijn huwelijk was goed, mijn kinderen gezond en het werk leuk. Toch ging het kriebelen. Ik had een nieuwe uitdaging nodig.”

De pijn die ik zoek: ergens niet van kunnen slapen

Hij zocht contact met de stichting Maatschappelijke Opvang in Breda die mensen zocht om de levensverhalen van cliënten op te schrijven. Van Leijenhorst wilde zijn leven betekenisvoller maken, ertoe doen. Hij werd gekoppeld aan een 82-jarige vrouw, die hij sindsdien wekelijks bezoekt. “Ik heb haar beloofd dat het boek af is voordat zij overlijdt en zij heeft mij beloofd dat ze blijft leven totdat het boek af is. Ik heb 25 uur op tape staan en dat schrijf je niet zomaar op. Maar dat is nu precies de pijn die ik zocht. Je moet ook eens een nacht ergens níet van kunnen slapen.”

Diezelfde pijn zocht hij in een intensieve cursus Portugees aan de zomeruniversiteit van Amsterdam, en Van Leijenhorst is zelfs aan kickboksen gaan doen.

Movisie, het kennisinstituut voor sociale vraagstukken, liet onderzoeken in hoeverre zingeving een rol speelt bij de vrijwillige inzet (iets voor een ander doen) van de generatie babyboomers. ‘Iets zinvols doen’ staat hoog genoteerd in de top-tien van motivaties van de mensen uit de derde levensfase. Movisie ziet vier redenen. Iets voor een ander doen ervaren ze als goed voor de eigen gezondheid: van een leuke activiteit word je vrolijker dan van een doosje pillen. Zolang die activiteiten maar wel kwaliteit hebben en verdiepend zijn.

Verder is het een manier om contact te leggen met (nieuwe) vrienden, kennissen en interessegenoten, aldus het onderzoek. Een vrijwilligersorganisatie kan een warm bad zijn, waarin een yep erkenning vindt. Hij of zij voelt zich weer belangrijk en telt mee.

Ook kan samen iets voor anderen doen, omslachtig geformuleerd, ‘een coherent waardensysteem creëren’, stellen de onderzoekers. Eenvoudiger: wie zich aansluit bij een groep die dezelfde doelen nastreeft, zal daar waarschijnlijk gelijkgestemden treffen, maar ook andersdenkenden aan wie de yep de eigen mening kan toetsen.

Tot slot is ook de wederkerigheid een bron van zingeving voor de yep: minstens zo belangrijk als het krijgen van hulp is het kunnen geven van hulp, juist ook in de latere levensfasen.

Een levensscript verhoogt het welbevinden

Movisie ziet dat yeps juist in die derde levensfase verbinding zoeken met iets dat groter is dan zijzelf: een verticale verbinding met iets hogers (een god?), of een horizontale verbinding met groepen mensen of een ideaal. Die nieuwe verbindingen en ervaringen gebruiken ze als verhaallijnen die aaneengesmeed hun story to live by vormen, een levensscript. Dat blijkt een belangrijk instrument waarmee mensen stabiliteit, continuïteit en identiteit verwerven in hun leven. Het draagt bij aan hun persoonlijk welbevinden.

Daarmee is het bruggetje naar Van Leijenhorst snel geslagen: zijn actieve en ambitieuze bestaan gebruikt hij in zijn praktijk waar hij zestigers en zeventigers begeleidt naar een zinvol leven. Vrij naar de uitspraak van de Hongaarse schrijver György Konrád, ‘Op de vraag naar de zin van het leven antwoordt iedereen met zijn levensloop’, houdt Van Leijenhorst zijn cliënten voor: “Het leven is een boek. En de kunst is niet nu al te gaan terugbladeren. Je moet jezelf de vraag stellen: wat voor een soort boek wil je straks geschreven hebben? Is dat een ontdekkingsreis, een erotische roman, een thriller? En welke rol speel jijzelf daarin? Dat hoeft niet de rol van opa en oma te zijn, misschien heb je nog veel meer in je mars.”

Wat hij maar wil zeggen is: blijf schrijven, ook als je formeel met pensioen bent, en werk actief aan de volgende pagina’s. “Je kunt je zelfs de vraag stellen: zou je dit levensboek aanraden aan anderen?”

Lees ook:

Vitale ouderen weigeren zich voor te bereiden op de zorg die ze later nodig hebben

De nieuwe generatie ouderen is onvoorbereid op de levensfase waarin zij afhankelijk worden van zorg. Hoewel de overheid zich steeds verder terugtrekt en de personeelstekorten in de zorg fors toenemen, gaat een grote meerderheid ervan uit dat de staat zich straks over hen ontfermt – ten onrechte.