Aanpak winkeldiefstal
Winkeldief steeds vaker in databank en aan de muur in de kantine, is dat wenselijk?
In een groeiend aantal binnensteden gebruiken winkeliers een databank om niet veroordeelde winkeldieven te registreren en een collectief winkelverbod op te leggen. Hoe wenselijk is dat?
Dure parfum, lingerie, maar ook vegetarisch eten en luxe zalm. Tot een jaar geleden was het dagelijks raak in het centrum van Kampen: winkeldieven ‘roofden’ de winkels leeg. Het overgrote deel van de diefstallen werd gepleegd door ‘kansloze asielzoekers’ uit het nabijgelegen azc, was de stellige overtuiging van winkeliers, vertelt Fré Helleman (70). Hij is voorzitter van de lokale winkeliersvereniging. “Het ging er heel intimiderend aan toe.”
Daarom zijn de ondernemers uit Kampen vorig jaar gestart met een databank voor winkeldieven, in samenwerking met het aan de overheid gelieerde Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV). Wie in een van de ruim vijftig aangesloten winkels in Kampen steelt, komt – nadat de winkelier aangifte doet – in een afgeschermd systeem te staan met naam en foto. Ga je vaker in de fout? Dan volgt een winkelverbod voor een of alle deelnemende winkels met een looptijd van een jaar.
Het lijkt te werken: in Kampen is het aantal winkeldiefstallen sinds de invoering van de databank meer dan gehalveerd, ziet voorzitter Helleman. “En ons vermoeden dat het bijna allemaal stelende azc’ers waren klopte niet. Het overgrote deel van de winkeldieven bleek gewoon Kampenaar te zijn.” Ondernemer Jos van der Kamp (39) van de plaatselijke sportzaak ziet dat het systeem afschrikt. “Alleen al het idee dat je in dit systeem kan komen, is niet fijn.”
Spelen winkeliers voor eigen rechter?
Inmiddels werken ruim twintig binnensteden en dorpen met de winkeldievendatabank van het CCV. De instantie maakte een protocol voor dit systeem, dat voor de zomer officieel is goedgekeurd door de Autoriteit Persoonsgegevens (AP). Nu de goedkeuring er is, wil het CCV het database landelijk uitrollen, want winkeldiefstal is een groot probleem. Nederlandse winkeliers verliezen jaarlijks liefst 1,8 miljard euro door diefstal, blijkt uit een vorig jaar gepubliceerd Europees onderzoek in opdracht van Checkpoint Systems. De komende tijd gaan ook steden als Doetinchem, Wageningen en Zwolle het systeem gebruiken.
Hoewel de database bij deelnemers zorgt voor verbluffende resultaten, knaagt het. Want spelen winkeliers niet voor eigen rechter? En is de privacy van niet veroordeelde winkeldieven voldoende gewaarborgd?
Winkeliers mogen het systeem onder strikte voorwaarden gebruiken. Alleen de aangesloten ondernemers zelf mogen bij de gegevens. Het database moet voldoende beveiligd zijn en foto’s mogen niet worden gelekt, anders volgt een sanctie van de beheerder van het systeem. Ook mogen winkeldieven met een waarschuwing maximaal een jaar in het systeem blijven staan. Een moderator, aangewezen door de ondernemers, moet hierop toezien en de Autoriteit Persoonsgegevens checkt jaarlijks of de database voldoet aan het goedgekeurde protocol.
‘Op het randje’
Sven Brinkhoff, hoogleraar straf(proces)recht aan de Open Universiteit, begrijpt de noodzaak van ondernemers, maar noemt het systeem desondanks ‘onwenselijk’. “Naast de privacy is mijn grootste bezwaar dat het indruist tegen een basisprincipe uit het strafrecht: je bent pas schuldig na een veroordeling.”
Het is een heel ingrijpend middel, vindt Brinkhoff, waarbij winkeldieven al bij één aangifte als schuldige in het systeem belanden. “Je bestempelt iemand als schuldig in een prille fase. Je zult maar onterecht op dit soort lijsten staan. Dat kan allemaal netjes in een protocol zijn geregeld, maar een zwak punt hierbij is dat de verantwoordelijkheid voor de naleving lijkt te liggen bij de lokale ondernemers.”
Want het is de vraag of ondernemers zich aan het protocol houden. In Kampen hangen supermarkten soms foto’s in de kantine van winkeldieven met zo’n verbod, zegt Helleman. “Het is gebeurd dat een medewerker zijn schoonmoeder zag hangen die ergens had gestolen. Het is op het randje.” Volgens het CCV mogen foto’s enkel in een afgesloten ruimte worden opgehangen.
Naming and shaming
Privacydeskundige Bart Schermer hamert erop dat dit soort systemen goed in de gaten moet worden gehouden. “In dat geval ben ik niet tegen zwarte lijsten zoals deze, maar het moet een heel streng systeem zijn. Het is een paardemiddel.” Alleen bij goedkeuring door de AP kan het worden ingezet, vindt Schermer.
Het CCV benadrukt dat er bij een winkeldief die wordt betrapt sprake is van een ‘voldaan strafrechtelijk feit’. “Indien de aangifte om wat voor reden wordt geseponeerd, zal ook de vermelding in het systeem worden verwijderd”, zegt Martijn Wildeboer, adviseur lokale veiligheid bij het CCV.
Hoogleraar Brinkhoff signaleert dat initiatieven als een particuliere databank voor winkeldieven onderdeel zijn van een bredere maatschappelijke trend waarbij burgers steeds vaker aan ‘burgeropsporing’ doen. “We zien het ook bij buurt-appgroepen, burgerwachten en particuliere rechercheurs. Naming and shaming ligt op de loer. Daar moet je heel voorzichtig mee zijn.”
Autoriteit Persoonsgegevens ziet toe op naleving protocol
Het collectief winkelverbod van het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV) is het eerste voorbeeldprotocol dat is goedgekeurd door de Autoriteit Persoonsgegevens (AP). Winkeliers die zich houden aan dit protocol, kunnen de database met een vergunning gebruiken.
De belofte dat een ondernemer zich aan het protocol houdt is niet genoeg. “De AP verkent, afhankelijk van de capaciteit, elk jaar of organisaties zich aan het protocol houden”, laat AP-woordvoerder Quinten Snijders weten.
Naast protocol moeten winkeliersverenigingen zelf een vergunning aanvragen. Echter, die nieuwe vergunning is nog door geen enkele CCV-gebruiker aangevraagd, laat de AP desgevraagd weten. Daardoor worden die winkeliersverenigingen nog niet getoetst. Dat is wel nodig, want anders weet de AP niet welke winkeliersverenigingen zij moet controleren. “We hebben het CCV vriendelijk maar dringend verzocht dat die winkelcentra snel de vergunning aanvragen.”
Martijn Wildeboer van het CCV: “Een aantal gebieden maakt gebruik van het oude systeem. Er is met de AP afgesproken dat die oude vergunningen op korte termijn moeten worden omgezet naar vergunningen voor het nieuwe systeem.”
Lees ook:
VVD wil strijd tegen winkeldiefstal opvoeren: maak aangiftes voor winkeliers simpeler
Winkeldiefstal kost honderden miljoenen per jaar. De VVD bepleit steun voor ondernemers, zoals online aangifte doen.
Met camera’s en sensors is een winkeldief straks op grote afstand te herkennen
Zakkenrollerij en winkeldiefstal zijn een hardnekkig probleem in het outletcentrum in Roermond. De politie hoopt dat met sensoren en computerkracht de kop in te drukken.
