‘Wij lopen hier door jullie gevaar’, zeggen mensen in Hawija over Nederland

De explosie was enorm, de gevolgen nog bloediger dan eerder gedacht. Bij de aanval van twee Nederlandse gevechtsvliegtuigen op een Irakese bommenfabriek van Islamitische Staat in Hawija kwamen in de zomer van 2015 niet 70, maar minstens 85 burgers om het leven. En raakten niet zevenhonderd winkels, huizen en andere gebouwen beschadigd, zoals tot nu toe bekend was, maar ruim zesduizend.

Dat blijkt uit onderzoek van de Universiteit Utrecht, vredesorganisatie Pax en de Irakese organisatie Al-Ghad. Het onderzoeksteam heeft daarvoor gepraat met 119 slachtoffers van de aanval. Daarnaast waren er gesprekken met veertig sleutelfiguren uit de samenleving, waaronder bijvoorbeeld de burgemeester van Hawija.

Pax-onderzoeker Erin Bijl zegt dat het onderzoek begon uit frustratie. Niet alleen heeft Nederland de aanval en zijn gevolgen jarenlang verzwegen voor het publiek, de aandacht die het kabinet er wél voor had, ging met name uit naar het aantal burgerdoden.

Niet over de langetermijngevolgen voor de honderden mensen die hun huis kwijt raakten of voor het leven getraumatiseerd zijn. “Dat zou zo lang na de explosie niet meer te onderzoeken zijn”, zegt Bijl. “Wij dachten: is dat nou wel zo?”

Nederland heeft uiteindelijk, op uitdrukkelijke vraag van de Tweede Kamer, een onderzoekscommissie opdracht gegeven om uit te zoeken hoe het zo mis heeft kunnen gaan. Deze commissie-Sorgdrager begon in januari vorig jaar, maar is tot nu niet afgereisd naar Hawija, onder meer omdat dit te gevaarlijk zou zijn.

Wat vinden jullie daarvan?

“Jammer, uiteraard. Wij hebben laten zien dat je prima ter plekke onderzoek kunt doen naar gevolgen van de explosie. En zo in ieder geval kunt luisteren naar de verhalen van slachtoffers. Wij raden aan om er op zijn minst een belangrijke vertegenwoordiger van Nederland heen te sturen. Om met de slachtoffers te praten en de omvang van hun leed te erkennen, het liefst zelfs excuses aan te bieden.”

Hoe kijken burgers daar aan tegen Nederland?

“In Hawija hadden mensen het heel zwaar onder het bewind van IS, en ze gaven veel voorbeelden van hoe verschrikkelijk dat was. Daarom waren ze heel blij met de internationale coalitie, waaronder Nederland, die hen probeerde te bevrijden.

“Maar wij zagen dat dat beeld uiteindelijk veranderen. Achteraf zei het kabinet in Nederland dat de oorlog tegen IS er één was met heel precieze aanvallen, met weinig burgerslachtoffers. In werkelijkheid zijn de aantallen burgerdoden veel hoger dan aanvankelijk was toegegeven.

“En dat horen wij dus terug: ‘wij dachten dat jullie precies zouden zijn, maar wij lopen hier gewoon veel gevaar’.”

Heeft het bombardement op de bommenfabriek voor een omslag gezorgd in dat denken?

“Zeker, dit was een traumatische gebeurtenis. Mensen hadden het echt over een atoombom die ontplofte, of verwezen naar de explosie in de haven van Beiroet.

“En vervolgens zien zij hoe de internationale coalitie er maar weinig uitspraken over doet. Laat staan excuses aanbiedt, of zelfs maar vraagt wat mensen er nodig hebben. De wrok zit nu heel diep.

“Inwoners weten bijvoorbeeld dat het grote publiek in Nederland pas laat te weten kwam dat Nederland hier mede voor verantwoordelijk was. Het voelt voor deze slachtoffers alsof het verzwegen is.”

Nederland heeft geen excuses willen maken, maar 4,4 miljoen euro vrijgemaakt voor wederopbouw. Helpt dat?

“Wij hebben navraag gedaan bij lokale autoriteiten en bijvoorbeeld ook bij ​plaatselijke elektriciteitsbedrijven. Dat was ​omdat de minister in 2020 had toegezegd dat deze projecten in samenspraak met de gemeenschap zouden plaatsvinden. Kort samengevat: niemand weet wat er met dat geld gebeurt, er komt in ieder geval nog altijd maar heel weinig van de grond.”

Nu blijkt dat de schade nog veel groter was dan eerder bleek uit de cijfers van de strijdkrachten die verantwoordelijk waren voor de explosie. Dat komt volgens Bijl doordat militairen schattingen over bijvoorbeeld het aantal slachtoffers vaak maken op basis videobeelden uit de lucht. Maar dat is niet zo precies, zegt ze. Uit het nieuwe onderzoek blijkt dat er uiteindelijk honderden slachtoffers met ernstige verwondingen zouden zijn gevallen.

Waar hebben zij nu geld voor nodig?

“Veel mensen hebben nog altijd medische zorg nodig. Ze hebben ledematen verloren of zijn blijvend gehandicapt. Er zijn dus hoge medische kosten, terwijl tegelijkertijd hun inkomsten zijn gedaald doordat zij hun oude beroep niet meer goed kunnen uitoefenen. Omdat ze gehandicapt zijn geraakt of omdat hun bedrijf of winkel is beschadigd.

“Dat levert weer nieuwe problemen op. Kinderen zijn bijvoorbeeld van school gehaald om te werken en zo voor nieuwe inkomsten te zorgen. Die missen nu educatie. Weer anderen maken kosten omdat zij nu een huis moeten huren tot hun eigen huis herbouwd is, terwijl daar vaak nog niet eens mee is begonnen.”

Jullie waarschuwen voor mogelijke nieuwe radicalisering onder de bevolking als Nederland niet meer doet om de onvrede weg te nemen. Hoe groot is dat risico?

“Ik wil die claim enigszins nuanceren: wij hebben tot nu zelf nog geen radicalisering gezien. Maar inderdaad, we waarschuwen er wel voor. In het verleden zag je in bijvoorbeeld Afghanistan dat de Taliban populairder werden nadat westerse landen burgerdoden maakten en dat vervolgens niet wilden toegeven.

“Terroristische organisaties weten dit soort aanvallen altijd slim uit te buiten. Ook IS begon vaak direct te filmen na luchtaanvallen met burgerslachtoffers om de beelden te gebruiken in hun propaganda.”

Lees ook:

Nabestaanden bombardement op Hawija klagen Nederlandse staat aan

Bijna zeven jaar na een verwoestende luchtaanval door twee Nederlandse F-16’s hopen nabestaanden op erkenning dat dit een onrechtmatige daad was, en een schadevergoeding.