Wie zonder papieren in Nederland woont, krijgt nog altijd moeilijk een coronavaccin

Dat blijkt uit onderzoek van Lighthouse Reports, een onderzoeksjournalistiek platform dat samenwerkt met meerdere Europese media.

Op papier is alles voor ongedocumenteerden goed geregeld en hebben ze recht op gratis prikken. Ongedocumenteerden kunnen terecht op verschillende locaties waar geen afspraak en geen burgerservicenummer nodig is.

In de praktijk ervaren ongedocumenteerden, een jaar nadat de vaccinatiecampagne van start ging, nog altijd veel drempels, blijkt uit gesprekken die Lighthouse Reports voerde met ongedocumenteerden in de drie grote steden Amsterdam, Rotterdam en Utrecht.

Zij geven aan dat ze niet weten waar ze informatie kunnen vinden, of dat ze bang zijn voor de autoriteiten omdat ze zonder papieren in Nederland leven.

‘Het is gewoon lastig’

Toen Rama in februari 2022 binnenliep bij Stichting Ros in Rotterdam, die ongedocumenteerden ondersteunt, hoorde ze voor het eerst dat ook zij recht heeft op een vaccin tegen het coronavirus. “Ik probeer als sinds vorig jaar het vaccin te krijgen maar het is gewoon te lastig om goede informatie te vinden”, vertelt ze.

“Ik ben naar de website gegaan van de Rijksoverheid maar daar kon ik helemaal niets vinden voor ongedocumenteerden”, legt ze uit. “Misschien is het er wel. Maar ik kon het niet vinden. Alleen maar informatie voor mensen die wel de juiste papieren hebben.”

Het helpt daarbij niet dat zij, net als veel andere ongedocumenteerden, heel veel anders aan haar hoofd heeft. “Er is zoveel waar ik aan moet denken”, zegt ze. “Uitzoeken hoe ik gevaccineerd kan worden, is nu gewoon te ingewikkeld voor mij.”

Uit de gesprekken blijkt niet alleen dat mensen moeite hebben om er achter te komen waar ze gevaccineerd kunnen worden, ook heerst onduidelijkheid over of en waar ongedocumenteerden een boostershot kunnen halen.

Een booster halen

Een van hen is Ali, die op dit moment in de opvang leeft van Stichting Toevlucht in Utrecht. “Ik denk dat het heel goed zou zijn om een booster te halen”, zegt hij. “Het is een goede bescherming tegen de nieuwe omikronvariant. Maar er is geen manier voor mij om de booster te halen. Als ik ga, vragen ze om mijn papieren, en een identiteitskaart.”

Verder is het voor ongedocumenteerden lastig dat overheidscommunicatie over de vaccins in het Nederlands is. Ook weten ze niet waar ze terechtkunnen met vragen.

“Hoewel ongedocumenteerden recht hebben op een vaccin en die in principe ook makkelijk kunnen krijgen, is het een uitdaging om de gemeenschap daadwerkelijk te bereiken”, zegt ook Janine Wildschut van Dokters van de Wereld, dat medische hulp biedt aan ongedocumenteerden. “Er heerst veel wantrouwen richting de overheid.”

Uit gesprekken met ongedocumenteerden blijkt bovendien dat er vaak hulp nodig is van een Nederlander of een Nederlandse organisatie om een vaccin daadwerkelijk te regelen. Niet iedereen lukt het om die hulp te organiseren.

Niet goed geïnformeerd

“Het personeel van de GGD is slecht geïnformeerd”, zegt Stefan van Maurik, coördinator van stichting Toevlucht in Utrecht. “Ik moest laatst een aantal mannen laten testen. Dat duurder ook eindeloos omdat ze geen BSN-nummer hebben. Hetzelfde geldt voor vaccinaties.”

De ongedocumenteerde Alpha uit Guinee bijvoorbeeld, vertelt hoe hij in het begin van de vaccinatiecampagne te horen kreeg dat hij zonder burgerservicenummer geen prik kon krijgen. “We hebben toen wel 3 keer de GGD gebeld voor een afspraak - dit was voor je zonder afspraak naar binnen kon - en ze bleven maar zeggen: ‘het kan niet’”, vertelt hij. “Maar een Nederlandse vriendin heeft voor me gevochten zodat ik het vaccin toch kon krijgen.”

Hoewel die problemen opgelost lijken, gaan dergelijke verhalen de ronde doen binnen de gemeenschap, blijkt uit de gesprekken. Daardoor durven anderen überhaupt niet meer te bellen.

Wat ook niet helpt, is dat volledig gevaccineerde ongedocumenteerden lang geen toegang hadden tot de Coronacheck-app. Daarvoor is namelijk een burgerservicenummer nodig, en dat hebben zij niet.

Hoewel dat toegangsbewijs nu zijn langste tijd gehad lijkt te hebben, hadden veel ongedocumenteerden daardoor ook het idee dat voor hen een vaccinatie niet zo nuttig was. “Waarom zou je je laten vaccineren als je niet bang bent voor corona?”, verwoordt Alpha het sentiment van een deel van de groep ongedocumenteerden. “Zonder QR-code is je leven alsnog beperkt want je kunt nergens naar binnen.”

Wel hun best gedaan

Verschillende regionale GGD’en en gemeenten hebben het afgelopen jaar wel hun best gedaan om zo veel mogelijk lastige doelgroepen, als ongedocumenteerden, te bereiken. Zo zijn er bijvoorbeeld prikbussen de wijken in gegaan waar mensen zonder afspraak terecht konden, en is er geprikt in kerken en buurthuizen.

Hoeveel ongedocumenteerden gevaccineerd konden worden, kan de GGD GHOR niet zeggen want de verblijfsstatus van personen wordt niet geregistreerd. Daarbij is het sowieso onmogelijk om een volledig beeld te krijgen van het aandeel ongedocumenteerden dat gevaccineerd is. Niemand weet immers hoeveel mensen zonder de juiste papieren überhaupt in Nederland wonen. Schattingen lopen uiteen van 20.000 tot 60.000 mensen.

De volledige namen van Alpha, Rama en Ali zijn bekend bij de hoofdredactie.